OBRAZY WROGA. PROPAGANDA A LUDOBÓJSTWO W XX WIEKU NA WYBRANYCH PRZYKŁADACH, GARŚĆ REFLEKSJI

• Authors: Gogol Bogusław

Title variants

EN

IMAGES OF THE ENEMY. PROPAGANDA AND GENOCIDE IN THE TWENTIETH CENTURY ON SELECTED EXAMPLES, A HANDFUL OF REFLECTION

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

XX w. to stulecie, w którym budziły się skrajne wersje nacjonalizmów, rozwijały i upadały totalitarne systemy polityczne, stulecie związanego z nimi zjawiska nazwanego w połowie XX w. mianem ludobójstwa – metodycznej zagłady całych ludzkich społeczności realizowanej z różnych urojonych powodów. Jedne po drugich kolejne społeczności, na różnych kontynentach, padały ofiarą prób ich eksterminacji: Herero i Nama, Ormianie, liczne narodowości ZSRR przed 1956 r., Żydzi, Cyganie, Polacy, Chińczycy i Kambodżańczycy, Tutsi i bośniaccy muzułmanie. Propaganda zawsze towarzyszyła ludobójstwu, z reguły wyprzedzała ludobójcze rozkazy, była narzędziem kreującym grunt pod rzezie, ukazującym wypaczony obraz przyszłych ofiar, wzmacniającym zbrodnicze motywacje sprawców, obojętne postawy świadków masakr. Pozwalała później „rozmyć” odpowiedzialność za zbrodnie. Propaganda stale doskonaliła swoje metody w miarę rozwoju środków przekazu. Warto opisać jej rolę na kilku przykładach, w każdym z przedstawionych przypadków ludobójstwa, inicjatorzy, sprawcy, świadkowie, byli wcześniej lub w jego trakcie, poprzez przekaz propagandowy, „mowę nienawiści”, ideologiczną utopię, odpowiednio formowani w swoich poglądach, potrzebie eliminacji drugiego człowieka. Ofiary pozbawiano cech ludzkich tworząc obraz wroga absolutnego, którego należało bez skrupułów unicestwić. Pomimo kontekstu historycznego artykułu, jest to ciągle aktualna przestroga dla współczesnych.

EN

The twentieth century was the century in which the extreme versions of nationalisms were awakened, the totalitarian political systems developed, and the century of their associated phenomenon in the mid-twentieth century was called genocide – the methodological destruction of entire human communities for various imaginary reasons. One after the other successive communities, on different continents, fell victim to their extermination attempts: Herero and Nama, Armenians, different nationalities of the USSR before 1956, Jews, Gypsies, Poles, Chinese and Cambodians, Tutsi and Bosnian Muslims. Propaganda was always accompanied by genocide, as a rule it was ahead of genocidal orders, it was a tool that created the ground for the slaughter, showing a distorted picture of future victims, reinforcing the criminal motivations of the perpetrators, indifferent attitudes of witnesses to the massacres. She later allowed her to "blur" the responsibility for crimes. Propaganda constantly improved its methods as the media was developed. It is worth describing its role in a few examples, in each of the reported cases of genocide, initiators, perpetrators, witnesses, were earlier or in the process, through propaganda, "hate speech", ideological utopia, properly formed in their views, the need to eliminate another human being. Victims were deprived of human characteristics, creating an image of the absolute enemy, who was to be annihilated unscrupulously. Despite the historical context of the article, it is still a valid warning for contemporaries.

Keywords

PL

propaganda; ludobójstwo; totalitaryzmy; XX w.

EN

propaganda; genocide; totalitarianism; 20th century

• Publisher: Akademia Marynarki Wojennej (Polish Naval Academy), Gdynia, Poland
• Journal: Colloquium Wydziału Nauk Humanistycznych i Społecznych AMW
• Year: 2019
• Issue: 1
• Pages: 23-58

Contributors

author

Gogol Bogusław

• Akademia Marynarki Wojennej w Gdyni

References

• [1] Baberowski, J. (2009). Czerwony terror. Historia stalinizmu, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• [2] Bilewicz, M., Drogosz, M, Kofta, M. (red.). (2012). Poza stereotypy. Dehumanizacja i esencjalizm w postrzeganiu grup społecznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• [3] Boćkowski, D. (2005). Na zawsze razem. Białostocczyzna i Łomżyńskie w polityce radzieckiej w czasie II wojny światowej (IX 1939 – VI 1944), Warszawa: „Neriton”: Instytut Historii PAN.
• [4] Bod, L. (1981). Język a polityka. Rozważania o stalinizmie w: język totalitarny. Wybór tekstów (s. 2-13), Warszawa: NZS niezależne zrzeszenie studentów.
• [5] Browning, Ch. R. (2012). Geneza „ostatecznego rozwiązania”. Ewolucja nazistowskiej polityki wobec Żydów. Wrzesień 1939 – marzec 1942. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• [6] Böhler, J. (2015). Najazd 1939. Niemcy przeciw Polsce. Kraków: Znak Horyzont.
• [7] Brunetau, B. (2005). Wiek ludobójstwa. Warszawa: Mówią Wieki.
• [8] Ciesielski, St. (2013). Wróg jest wszędzie. Stalinowska polityka represyjna w latach 1928-1941. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• [9] Conrad, J. (2011). Jądro ciemności. Kraków: Znak.
• [10] Czarnik, A. (1976). Prasa w Trzeciej Rzeszy. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie.
• [11] Dmitrów, E. (1997). Obraz Rosji i Rosjan w propagandzie narodowych socjalistów 1933-1945. Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN.
• [12] Dobek-Ostrowska, B., Fras, J., Ociepka, B. (1999). Teoria i praktyka propagandy. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• [13] Doerner, B. (2007). Die Deutschen und der Holocaust. Was niemand wissen wollte, aber jeder wissen konnte. Berlin: Propyläen Verlag.
• [14] Drewniak, B. (1972). Teatr i film w trzeciej Rzeszy. W systemie hitlerowskiej propagandy. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie.
• [15] Figes, O. (2009). Szepty. Życie w stalinowskiej Rosji. Warszawa: Wydawnictwo Magnum.
• [16] Ford, H. (1998). Międzynarodowy Żyd. Najważniejsze zagadnienia wszechświatowe. Warszawa: Wydawnictwo Ojczyzna.
• [17] Glick, P. (2009). Jagnięta ofiarne w wilczym przebraniu. Zawistne uprzedzenia, ideologia i czynienie z Żydów kozłów ofiarnych. W: L. S. Newman, R. Erber (red.), Zrozumieć zagładę. Społeczna psychologia Holokaustu (s. 103-130). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• [18] Grunberger, R. (1987). Historia społeczna III Rzeszy t. 2. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• [19] Heydecker, J., Lebb, J. (2006). Proces w Norymberdze. Warszawa: Świat Książki.
• [20] Hiemer, E. (1938). Der Giftpilz, Nuremberg: Julius Streicher Verlag.
• [21] Hitler, A. (1992). Moja walka. Krosno: Wydawnictwo Scripta Menent.
• [22] Holzer, J. (2005). Europejska tragedia XX wieku. II wojna światowa. Warszawa: Rytm.
• [23] Goldhagen, D. J. (2012). Wiek ludobójstwa, Kraków: Znak.
• [24] Irving, D. Goebbels. Mózg Trzeciej Rzeszy. Gdynia: Galion.
• [25] Iwanow, N. (1991). Pierwszy naród ukarany. Stalinizm wobec polskiej ludności kresowej. Warszawa: Agencja Omnipress.
• [26] Iwanow, N. (2014). Zapomniane ludobójstwo. Polacy w państwie Stalina. „Operacja Polska” 1937-1938. Kraków: Znak.
• [27] Karpiński, J. (1984). Mowa do ludu. Szkice o języku polityki. Warszawa: Wydawnictwo Myśl.
• [28] Kenez, P. (1985). The birth of the propaganda state. Soviet methods of mass mobilization. Cambridge: Cambridge University Press.
• [29] Kershaw, I. (2009). Punkty zwrotne. Decyzje, które zmieniły bieg drugiej wojny światowej, Kraków: Znak.
• [30] Klemperer, V. (2014). LTI. Notatnik filologa, Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
• [31] Król, E. C. (2006). Polska i Polacy w propagandzie narodowego socjalizmu w Niemczech, Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN.
• [32] Król, E. C. (1999). Propaganda i indoktrynacja narodowego socjalizmu w Niemczech 1919-1945. Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN.
• [33] Kucharczyk, G. (2012). Pierwszy Holocaust XX wieku, Warszawa: Fronda.
• [34] Lang, B. (2006). Nazistowskie ludobójstwo. Akt i idea. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• [35] Libionka, D. (2010). Zagłada Żydów, W: K. Persak, P. Machcewicz (red.), Polski wiek XX; II wojna światowa (s. 190-198), Warszawa: Bellona.
• [36] Lindqvist, S. (2009). Wytępić całe to bydło. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.
• [37] Livingstone Smith, D. (2011). Najbardziej niebezpieczne ze zwierząt. Natura ludzka i przyczyny wojen. Warszawa: Wydawnictwo CIS.
• [38] Marks, St. (2009). Dlaczego poszli za Hitlerem. Psychologia narodowego socjalizmu w Niemczech, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• [39] Nijakowski, L. M. (2013). Rozkosz zemsty. Socjologia historycznej mobilizacji ludobójczej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• [40] Olusoga, D., Erichsen, C.W. (2012). Zbrodnia Kajzera, Warszawa: Wydawnictwo Wielka Litera.
• [41] Orwell, G. (2009). Rok 1984, Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza.
• [42] Putrament, J. (1984). Pół wieku. Wojna, Warszawa: Książka i Wiedza.
• [43] Reiffer, E., Schwazburg, E. (1944). Der Jude als weltparasit, Frankfurt\ Main: Richthefte des Oberkommandos der Wehrmacht.
• [44] Sommer, T. (red.). (2010). Rozstrzelać Polaków. Ludobójstwo Polaków w Związku Sowieckim w latach 1937-1938. Dokumenty z centrali, Warszawa: 3S Media.
• [45] Regina-Zacharski, J. (2012). Rwanda. Wojna i ludobójstwo, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• [46] Rees, L. (2013). Złowroga charyzma Adolfa Hitlera, Miliony prowadzone ku przepaści, Warszawa: Prószyński Media.
• [47] Schlögel, K. (2012). Terror i marzenie. Moskwa 1937, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• [48] Schmitt, C. (2000). Teologia polityczna i inne pisma, Kraków: Znak.
• [49] Śleszyński, W. (2001). Okupacja sowiecka na Białostocczyźnie w latach 1939-1941. Propaganda i indoktrynacja, Białystok: Agencja Wydawnicza Benkowski: Białostockie Towarzystwo Naukowe.
• [50] Tazbir, J. (2003). Protokoły mędrców Syjonu. Autentyk, czy falsyfikat. Warszawa: Iskry.
• [51] Taylor, F. (2016). Wypędzanie ducha Hitlera. Okupacja i denazyfikacja Niemiec. Wołowiec: Czarne
• [52] Ternon, Y. (2005). Ormianie. Historia zapomnianego ludobójstwa. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• [53] Thomson, O. (2001). Historia propagandy. Warszawa: Książka i Wiedza.
• [54] Wat, A. (1990). Mój wiek, t. 1. Warszawa: Czytelnik.
• [55] Wat, A. (1981). Semantyka Języka Stalinowskiego. W: Język Totalitarny. Wybór Tekstów (s. 13-19), Warszawa: NZS Niezależne Zrzeszenie Studentów.
• [56] Wolf-Pawęska, A. (2011). Pamięć brzemię i uwolnienie. Niemcy wobec nazistowskiej przeszłości [1945-2010]. Poznań Wydawnictwo Zysk i S-ka.
• [57] Vitkine. A. (2013). „Mein Kampf”. Biografia książki. Warszawa: Wielka Litera.
• [58] Bakradze, B. (25 II 1941). Słoneczny, kwitnący kraj [Gruzja]. Pod sztandarem Lenina – Stalina, „Czerwony Sztandar”, nr 431, s. 1.
• [59] Borwicz, M. (1963). Inżynierowie dusz, „Zeszyty Historyczne”, t. 84, z. 3, s. 121-163.
• [60] „Czerwony Sztandar” 1939-1941.
• [61] Grabowski, J. (2010). Propaganda antyżydowska w Generalnej Guberni. „Zagłada Żydów. Studia i materiały”, nr 6, s. 117-158.
• [62] Grzegorzewski, K. (2011). „Judenfrage”. Retoryczny obraz propagandy antysemickiej w III Rzeszy (na przykładzie publicznych wypowiedzi Adolfa Hitlera i innych polityków NSDAP w latach 1933–1945), Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica, z. 14, cz. 1, s. 141-153.
• [63] Głowacka, K. (2015). Ludobójstwo w Rwandzie i jego polityczne konsekwencje. „Poliarchia” nr 1, s. 25-50. DOI: 10.12797/Poliarchia. 03.04.2015.
• [64] Inglot, M., Puzynia, J. (1990). Dokument politycznego egzorcyzmu. W pięćdziesiątą rocznicę aresztowania pisarzy polskich we Lwowie przez NKWD, „Polonistyka'” 1990, nr 8, s. 387-395.
• [65] Karpiński, J. (1984). Mowa do ludu. Szkice o języku polityki. Warszawa: Wydawnictwo Myśl.
• [66] Ryklin G., (22 IX 1939). Pańskie Hajduki, „Wolna Praca”, Nr 6.
• [67] Spychalska, A. (2014). Elementy zbrodni ludobójstwa. „Acta Erasmiana”, t.VI, s. 299-326.
• [68] Szyszkow, J. (18 IX 1939). Armia Czerwona to wasz wyzwoliciel, „Słowo Żołnierza”, nr 1.
• [69] Werner, H. (12 XII 1939). Drohobycz wybiera nowe komitety fabryczne, „Czerwony Sztandar”, nr 66.
• [70] Der ewige Jude. Pobrane z: http://www.holocaustresearchproject.org/ holoprelude/derewigejude.html. [dostęp: 10.09.2014].
• [71] Mowa Hitlera w Reichstagu w kwestii żydowskiej. Pobrane z: http://www. holocaustresearchproject.org/holoprelude/jewishquestion. html, [dostęp: 20 IX 2018].
• [72] Der untermensch. Pobrane z: http://www.holocaustresearchproject. org/holoprelude/deruntermensch.html, [dostęp: 10.09.2018].
• [73] Jud Süs. The most successful anti-Semitic film the Nazi's ever made. Pobrane z: http://www.holocaustresearchproject.org/holoprelude/ judsuss.html, [dostęp: 12.09.2018].
• [74] Nazi Propaganda Image Gallery. Pobrane z: http://www.holocaustr esearchproject.org/holoprelude/nazpropgallery/ index.html., [dostęp: 10.03.2015].
• [75] Niedokończony film. Fałszerze żydowskiej zagłady. Pobrane z: www.rp.pl/artykul/1195224—Niedokonczony-film---Falszerze-zydo wskiej-zaglady. html, [dostęp: 10.09.2018].
• [76] Piaskowski, P. Kwestia Ormiańska 1878-1923. Pobrane z: http://www.e-polityka.pl/a.449.d.75.Kwestia_ormianska_1878_1923. html, [dostęp: 24.09.2014].
• [77] Program NSDAP z 24 II 1920 r. Pobrane z: time.com/4282048/1920-hitler-political-platform, [dostęp: 20.09.2018].
• [78] Nazi propaganda. Pobrane z: http://www.holocaustresearchproject. org/holoprelude/nazprop.html, [dostęp: 12.09.2018].
• [79] Wincław, D. Obcy czy po prostu Inny?, Wybrane etyczne aspekty dehumanizacji, W: „Kultura i Wartości”, 2016, nr 19. Pobrane z: http://kulturai wartosci.journals. umcs.pl, [dostęp: 23.09.2018].
• [80] Eco Umberto: Wszyscy mamy paranoję, z Umberto Eco rozmawiała Miłada Jędrysik, 9 IX 2001. Pobrane z: http://wyborcza.pl/ 1,75517,10261103,Umberto_Eco__Wszyscy_mamy_paranoje.html, [dostęp: 20.09.2018].