FILOZOFICZNY KONTEKST NAUKI

• Authors: Ewa Agnieszka Lekka-Kowalik

Title variants

EN

PHILOSOPHICAL CONTEXT OF SCIENCE

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Wychodząc od analiz, które zaproponowali w pracy sprzed 25 lat M. Heller i J. Życiński, artykuł pokazuje, iż nauka jest istotowo „zagnieżdżona” w filozofii, z powodu obecności w niej założeń filozoficznych. Rozważanych jest pięć typów takich założeń: (a) filozoficzne uwarunkowania nauk empirycznych; (b) filozoficzne themata; ( c) filozoficzne implikacje teorii empirycznych; (d) tezy filozoficzne stanowiące element argumentacji naukowej; (e) filozoficzne kryteria naukowości. Przeanalizowane są także niektóre interpretacje statusu pierwszego z wymienionych typów założeń. Założenia te można: (1) zdefiniować za pomocą syntaktycznej relacji wynikania logicznego; (2) potraktować jako warunek konieczny i/lub warunek wystarczający; (3) uznać za presupozycje (jak w pragmatyce); (4) zinterpretować psychologicznie jako motywy uznawania twierdzeń naukowych przez badaczy; (5) uznać za warunek ustalania sensu twierdzeń w nauce. Analizy założeń prowadzą do wniosku, że nie stanowią one jednorodnej grupy: niektóre to a priori nauki w tym sensie, że racjonalność jej uprawiania zależy od ich akceptacji; kolejne – zwłaszcza, te stanowiące „ontologiczne zobowiązania” - są pochodną akceptacji określonych teorii; inne - interpretowane za E. McMullinem jako niestandardowe czynniki epistemiczne - są „do wyboru” i historycznie zmienne, co nakazuje postawić pytanie o racje ich akceptacji; jeszcze inne to tezy, które należą zarówno do nauki, jak i do filozofii, co rodzi kwestię wzajemnej falsyfikowalności. Obecność założeń filozoficznych pokazuje natomiast, że ani izolacjonizm metodologiczny, ani podporządkowywanie jednego typu poznania drugiemu, nie ujmuje poprawnie relacji między filozofią a nauką.

EN

Drawing on the analysis developed by M. Heller and J. Życiński in a work published 25 years ago, the paper shows that science is essentially “nested” in philosophy, because various philosophical assumptions are present in it. Five types of such assumptions are considered: (a) philo- sophical conditionings of empirical sciences; (b) philosophical themata; (c) philosophical implications of empirical theories; (d) philosophical theses employed in scientific argumentation; (e) philo- sophical criteria of scientificity. Some possible interpretations of the first type listed are analyzed. They may be: (1) defined in terms of logical inference; (2) treated as the necessary or/and sufficient condition; (3) taken as presupposition (as understood in pragmatics); (4) interpreted psychologically as reasons for acceptance; (5) seen as the condition of understanding of scientific claims. The considerations developed in the paper show that those assumptions do not constitute a homogeneous group. Some are the a priori of science in that sense that rationality of doing science depend on their acceptance; some — for example, socalled ontological commitments — result from an acceptance of a certain theory; some others — interpreted, following E. McMullin, as non-standard epistemic factors — are a matter of choice and are historically changeable, what brings the issue of rational reasons for their acceptance; and still others are theses which belong both to science and to philo- sophy, what brings the issue of their mutual falsifiability. The presence of philosophical assump- tions in science nevertheless indicates that neither methodological isolationism, nor attempts to subordinate one kind of cognition to the other capture correctly the relation between science and philosophy.

Keywords

PL

nauka; filozofia; izolacjonizm metodologiczny; założenia filozoficzne; interpretacje terminu „założenie”

EN

science; philosophy; methodological isolationism; philosophical assumptions; interpretations of the term “assumption”

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Filozoficzne
• Year: 2012
• Volume: 60
• Issue: 4
• Pages: 261-281

Contributors

author

Ewa Agnieszka Lekka-Kowalik

• Wydział Filozofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II

References

• Agazzi E.: Dobro, zło i nauka. Etyczny wymiar działalności naukowo-technicznej, z ang. tłum. E. Kałuszyńska, Warszawa: Oficyna Akademicka OAK 1997
• Amsterdamski S.: Nauka a porządek świata, Warszawa: PWN 1983
• Douglas H.: Inductive Risk and Values in Science, „Philosophy of Science” 2000, No. 67, s. 559-579.
• Douglas H.: Rejecting the Ideal of Value-free Science, [w:] H. Kincaid, J. Dupré, A. Wylie (eds.), Value-free Science Ideals and Illusions, Oxford: Oxford University Press, s. 120-139.
• Heller M.: „Ontologiczne zaangażowania współczesnej fizyki”, [w:] M. Heller, Szczęście w przestrzeniach Banacha, Krakow: Znak 1995.
• Heller M.: Jak możliwa jest filozofia w nauce, [w:] M. Heller, Szczęście w przestrzeniach Banacha, Kraków: Znak 1995, s. 17-32.
• Heller M., Życiński J.: Epistemologiczne aspekty związków filozofii z nauką, [w:] M. Heller, A. Michalik, J. Życiński (red.), Filozofować w kontekście nauki, Kraków: Polskie Towarzystwo Teologiczne 1987, s. 7-16.
• Holton G.: Perspectives on the Thematic Analysis of Scientific Thought, [w:] G. Holton, Victory and vexation in science: Einstein, Bohr, Heisenberg, and others, Cambridge 2003.
• Jodkowski K.: Filozofia przyrody jako warunek sine qua non powstania i rozwoju nauki, „Roczniki Filozoficzne” 53 (2005), nr 2, s. 424-427.
• Kamiński S.: Nauka i Metoda. Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk, red. A. Bronk, Lublin: TNKUL 1992.
• Longino H.: Science as Social Knowledge. Values and Objectivity in Scientific Inquiry, Princeton: Princeton Univesity Press 1990.
• Łukasiewicz J.: O nauce, Lwów: Polskie Towarzystwo Filozoficzne 1934.
• Łukasik A.: Filozofia przyrody a nauki przyrodnicze, http://bacon.umcs.lublin.pl/~lukasik/Filozofia przyrody a nauki przyrodnicze.pdf (dostęp 8.07.2012).
• McMullin E.: „Racjonalne i społeczne parametry nauki, „Zagadnienia Naukoznawstwa” 1983, nr 4 (76), s. 521-536.
• McMullin E.: Wartości w nauce, [w:] S. Wszołek (red.), Refleksje na rozdrożu, Tarnów: OBI 2000, s. 124-160.
• Novotny H., Limoges C., Scott P., Gibbons M.: The New Production of Knowledge: The Dynamics of Science and Resarch in Contemporary Societies, London 1994.
• Novotny H., Scott P., Gibbons M.: ‘Mode 2’ revisited: The New Production of Knowledge, „Minerva” 41 (2003), s. 179-194.
• Rudner R.: The scientist qua scientist makes value judgement, „Philosophy of Science” 20(1953), No. 1, s. 1-6.
• Woleński J.: O tak zwanych filozoficznych założeniach nauki, [w:] S. Butryn (red.), Z zagadnień filozofii nauk przyrodniczych, Warszawa: IFiS PAN 1991.
• Woleński J.: Czy nauka opiera się na założeniach filozoficznych i prowadzi do konsekwencji filozoficznych?, [w:] S. Butryn, M. Czarnocka, W. Ługowski, A. Michalska (red.), Nauka w filozofii. Oblicza obecności, Warszawa: IFiS PAN 2011, s. 13-31

Notes

PL

Tom dedykowany śp. Arcybiskupowi Profesorowi Józefowi Życińskiemu

EN

Volume Dedicated to the Late Archbishop Professor Józef Życiński