W stronę językowego obrazu Europy. Analiza słownikowotekstowa

• Authors: Chlebda Wojciech

Title variants

EN

Towards the linguistic worldview of Europe: A lexicographic-textological analysis

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W poszukiwaniu metod rekonstrukcji językowego obrazu Europy autor analizuje przydatność definicji leksykograficznych wyrazów Europa, Europejczyk, europejski, europejskość w słownikach języka polskiego oraz w kolejności tekstów dzisiejszego polskiego dyskursu politycznego. Stwierdza niewystarczalność definicji słownikowych, które są tautologiczne i metonimiczne, „doskonale nic niemówiące”, bo nie odpowiadają na pytanie, jakie mianowicie treści i wartości są z tymi wyrazami wiązane. Z kolei analiza werbalnych eksponentów europejskości w prasie centrowo-liberalnej i prawicowej pokazała, że te same wyrazy (Europa, Europejczyk, europejski, europejskość) używane są w skrajnie przeciwstawnych subdyskursach (pro- i antyeuropejskim), diametralnie się w tych subdykursach różnią. Autor postuluje zastosowanie „wieloaspektowych definicji syntetycznych”, łączących elementy definicji klasycznej, kontekstowej i kognitywnej, które są w stanie nie tylko oddać pełnię cech i wartości wiązanych z odnośnymi wyrazami, ale i pokazać, że nawet cechy i wartości przeciwstawne należą do tego samego dyskursu.

EN

In a search of the method of reconstruction of the linguistic worldview of Europe, the author analyzes the usability of lexicographic definitions of the words Europa, Europejczyk ‘European-N’, europejski ‘European-ADJ’, europejskość ‘the quality of being European’ in dictionaries of Polish and in texts of contemporary Polish political discourse. He concludes that dictionary definitions are inadequate, tautological and metonymic, “perfectly uninformative”, because they do not answer the question of what content and values are associated with the words under consideration. An analysis of the verbal exponents of being European in centre and right-wing press has revealed, in turn, that the same words (Europa, Europejczyk, europejski, europejskość), used in radically opposing subdiscourses (pro- and anti-European), are also diametrically opposed to each other in these subdiscourses. The author postulates that “multiaspectual synthetic definitions” be used, linking elements of the classical, contextual and cognitive definition, thanks to which one may not only represent the fulness of the characteristics and values associated with these words, but also show that even contradictory characteristics and values belong to the same discourse.

Keywords

PL

językowy obraz świata; analiza słownikowo-tekstowa; definicja leksykograficzna; wieloaspektowa definicja syntetyczna; dyskurs polityczny; Europa

EN

linguistic worldview; lexicographic-textual analysis; lexicographic definition; multiaspectual synthetic definition; political discourse; Europe

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2010
• Volume: 22
• Pages: 85-104

Contributors

author

Chlebda Wojciech

• Instytut Filologii Wschodniosłowiańskiej Uniwersytet Opolski

References

• Abramowicz Maciej, Bartmiński Jerzy, Chlebda Wojciech, 2009, Językowo-kulturowy obraz świata Słowian na tle porównawczym. Założenia programu „A”, „Etnolingwistyka” 21, s. 341--342.
• Bartmiński Jerzy, 2001, O językowym obrazie świata Polaków końca XX wieku, [w:] Polszczyzna XX wieku. Ewolucja i perspektywy rozwoju, red. Stanisław Dubisz, Stanisław Gajda, Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa, s. 27--53.
• Bartmiński Jerzy, 2008, Polifoniczność tekstu czy podmiotu? Podmiot w dialogu z samym sobą, [w:] Podmiot w języku i kulturze, red. Jerzy Bartmiński, Anna Pajdzińska, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 161--183.
• Bartmiński Jerzy (red.), 2006, Język – wartości – polityka. Zmiany rozumienia nazw wartości w okresie transformacji ustrojowej w Polsce. Raport z badań empirycznych, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Batko Bronisław, 2005, Jesteśmy czy dopiero będziemy w Europie? Rozumienie i wartościowanie wyrazów „Europa”, „Europejczyk”, „europejski” w potocznej świadomości społecznej, [w:] Kramkowska, Nofikow, Tadaj (red.) 2005.
• Błuszkowski Jan, 2005, Stereotypy a tożsamość narodowa, Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
• Buttiglione Rocco, Merecki Jarosław, 1996, Europa jako pojęcie filozoficzne, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
• Chlebda Wojciech, 1998, Kilka słów o Europach i innych mentalnych kontynentach, [w:] Słowo i czas, red. Stanisław Gajda, A. Pietryga, Opole: Wydawnictwo UO – Instytut Filologii Polskiej, s. 48--57.
• Chlebda Wojciech, 2002, Polak przed mentalną mapą świata, „Etnolingwistyka” 14, s. 9--26.
• Chlebda Wojciech, 2007, Kiedy swój staje się obcym, „Etnolingwistyka” 19, s. 89--98.
• Chlebda Wojciech, 2007a, Tadeusza Rejtana los pośmiertny w polszczyźnie, [w:] Teksty – konteksty – interpretacje. W kręgu literatury, języka i kultury, red. E. Dąbrowska, K. Kossakowska-Jarosz, Opole: Wydawnictwo UO, s. 153--168.
• Chlebda Wojciech 2008, Językowy autoportret Polaków. Spotkanie podmiotów, [w:] Podmiot w języku i kulturze, red. Jerzy Bartmiński, Anna Pajdzińska, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 185--196.
• Chlebda Wojciech 2008a, Leksykografia w aktach i procesach autoidentyfikacji narodowej, [w:] Tożsamość a język w perspektywie slawistycznej, red. Stanisław Gajda, Opole: Wydawnictwo UO, s. 255--274.
• Czyżewski Marek, Kowalski Sergiusz, Piotrowski Andrzej (red.), 1997, Rytualny chaos. Studium dyskursu publicznego, Kraków: Wydawnictwo Aureus.
• Dubisz Stanisław, Porayski-Pomsta Józef, Sękowska Elżbieta (red.), 2004, Język – polityka – społeczeństwo. Słownik pojęć politycznych i społecznych krajów Europy Środkowej i Wschodniej, Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
• Fleischer Michael, 2004, Europa, Niemcy, USA i Rosja w polskim systemie kultury, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Fleischer Michael, 2007, Ogólna teoria komunikacji, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Gajda Stanisław, 2001, Współczesna polska sytuacja językowa, [w:] Najnowsze dzieje języków słowiańskich. Język polski, red. Stanisław Gajda, Opole: Wydawnictwo UO – Instytut Filologii Polskiej, s. 17--63.
• Głowiński Michał, 2009, Nowomowa i ciągi dalsze. Szkice dawne i nowe, Kraków: Universitas.
• Horolets Anna, 2006, Obrazy Europy w polskim dyskursie publicznym, Kraków: Universitas.
• Horolets A. (red.), 2006, Europa w polskich dyskursach, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Kłoskowska Antonina, 2005, Kultury narodowe u korzeni, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Kowalik Krystyna, 2002, Euro i „europeizacja” polskiego słownictwa, „Język Polski” LXXXII, z. 2, s. 81--87.
• Kowalski Sergiusz, Tulli Magdalena, 2003, Zamiast procesu. Raport o mowie nienawiści, Warszawa: Wydawnictwo WAB.
• Koseła Krzysztof, Szawiel Tadeusz, Grabowska Mirosława, Sikorska Małgorzata, 2002, Tożsamość Polaków a Unia Europejska, Warszawa: Instytut Badań nad Podstawami Demokracji.
• Kramkowska Agnieszka, Nofikow Ewa, Tadaj Agnieszka (red.), 2005, Idee Europy w kulturze XX wieku, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
• Kurczewska Urszula, 2000, Polska w Europie, [w:] Spór o Polskę 1989--1999. Wybór tekstów prasowych, red. P. Śpiewak, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 68--71.
• Leskinen Marija V., Chorev Vadim A. (red.), 2004, Mif Evropy v literature i kul’ture Polši i Rossii, Moskva: Indrik.
• Libura A., 2003, „Zachód” w kontekstach prasowych, [w:] Język w kręgu wartości. Studia semantyczne, red. J. Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 441--452.
• Machaj Irena, 2005, Społeczno-kulturowe konteksty tożsamości mieszkańców wschodniego i zachodniego pogranicza Polski, Warszawa: Scholar.
• Mazurkiewicz Piotr, Sowiński Sławomir (red.), 2005, Religia – tożsamość – Europa, Wrocław: Ossolineum.
• Nowicka Ewa, Łodziński Sławomir, 2001, U progu otwartego świata. Poczucie polskości i nastawienia Polaków wobec cudzoziemców w latach 1988--1998, Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS
• Piotrowski Andrzej, 1997, Lęk przed Europą w polskim dyskursie katolickim. Analiza prasy, [w:] Czyżewski, Kowalski, Piotrowski (red.) 1997, s. 324--337.
• Pisarek Walery, 2002, Polskie słowa sztandarowe i ich publiczność, Kraków: Universitas.
• Puzynina Jadwiga, 1998, Struktura semantyczna „narodu” a profilowanie, [w:] Profilowanie w języku i w tekście, red. Jerzy Bartmiński, Ryszard Tokarski, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 259--276.
• Romaniszyn Krystyna (red.), 2005, Portrety i autoportret. Polacy o sobie, innych narodach, Europie i Unii Europejskiej, Kraków: Nomos.
• Satkiewicz Halina, 1992, Europa, europejski, Europejczyk, „Poradnik Językowy” nr 7, s. 547--548.
• Skotnicka-Illasiewicz Elżbieta, 1997, Powrót czy droga w nieznane? Europejskie dylematy Polaków, Warszawa: Instytut Kultury.
• Šmielev Andriej D., 2002, Russkaja jazykovaja model’ mira. Materialy k slovariu, Moskva: Jazyki slavianskoj kul’tury.
• Żuk Grzegorz, 2010, Twierdza czy wspólnota? Europa w polskim dyskursie publicznym, Lublin: Wyd. UMCS.