Etapy rozwoju osadnictwa wczesnosredniowiecznego na obszarze zespołu przedkolacyjnego w Rogoznie od IX do konca XIV wieku

• Authors: Brust Mieczysław

Title variants

EN

Development Stages of the Early Medieval Settlement in the Prelocation Complex Area in Rogozno from the 9th until the End of the 14th Century

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The article is devoted to the reconstruction of the Rogoźno urban area during the period of around 500 years. That span began when the tribal fortified centre had been established on the right bank of the Wełna river and lasted until the medieval town was located on the left bank of that river in the 13th century. During that interval five development stages of the settlement which preceded the foundation of Rogoźno were singled out. The tribal hillfort had collapsed and was abandoned after the early Piast’s state had come into existence. The population of the defensive centre and that of the settlement outside its rampart moved more towards the east, towards the important transport and trade route, leading from Poznań, via the stronghold in Radzim on the Warta river, Rogoźno, Ujście and farther to Kołobrzeg. Part of the population occupied empty areas to the south of the Wełna river where the later town and suburbium were located. After about 200 years the new stronghold was located where the Mała Wełna river flows out of Lake Rogozińskie. The territorial castellany had been established there. At the same time, that is in the second half of the 12th century, the suburbium evolved next to the stronghold. The parish church dedicated to Saint Vitus was founded there, whereas on the right bank of the Wełna river, near the site 4, the ducal week’s market together with the market square were organized. In order to use the rich bog iron ore occurring in the area of Rogoźno Przemysł I of Greater Poland brought circa 1240 foreign craftspeople (hospites). They were settled on the right bank of the Wełna river, on so called Wójtostwo (Ealdormanship), and were granted the German city rights. The town community of those guests (hospites) survived till about 1260 what later caused the economic and demographical decline, clear to be noticed in the historical and archaeological sources. Not until 1280 did Przemysł II of Poland issued the foundation charter for building a new town in Rogoźno on the left bank of the Wełna river and on the western shore of Lake Rogoźno. The location was entirely successful. Many elements of the location city – like for example part of town layout, size and shape of the market, main roads – maintained their original framework till the present day.

• Publisher: Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy
• Journal: Studia Lednickie
• Year: 2011
• Volume: 10
• Pages: 57-87

Dates

published

2011

Contributors

author

Brust Mieczysław

References

• Andrałojć M. 2006. Wyniki nadzoru archeologicznego związanego z budowa kanalizacji odcinającej dopływ ścieków do Jeziora Rogozińskiego i rzeki Wełny (etap I) w Rogoźnie, gm. loco, woj. wielkopolskie w 2005-2006 r. (maszynopis w Urzędzie Miejskim w Rogoźnie), Poznań.
• Andrałojć M. 2007. Informator wystawy „Nieznana historia Rogoźna”.
• Arnold S. 1968. Z dziejów średniowiecza. Wybór pism. Warszawa.
• Bartkowski T. 1970. Wielkopolska i środkowe Nadodrze. Warszawa.
• Bobiński S. 1975. Urbanistyka polskich miast przedkolacyjnych. Warszawa.
• Bogucka M., Samsonowicz H. 1986. Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej. Wrocław.
• Brust M. 1984. Osadnictwo średniowieczne w dorzeczu dolnej Wełny i środkowej Warty (od VII do połowy XVI wieku), maszynopis pracy doktorskiej w Instytucie Historii UAM w Poznaniu. Poznań.
• Brust M. 1986. Początki i rozwój miast w dorzeczu środkowej Warty i dolnej Wełny, RH, R. 52, Warszawa-Poznań, s. 1-54.
• Brust M. 1986. Z problematyki tzw. mniejszych kasztelanii wielkopolskich (próba rekonstrukcji zasięgu terytorialnego), KHKM, R. 34, nr 1, Warszawa, s. 13-24.
• Brust M. 1993. Rogoźno w czasach najdawniejszych i w średniowieczu, [w:] Dzieje Rogoźna, Z. Boras (red.), s.7-63, Poznań.
• Brust M. 2002 Tradycje przemysławowskie w Wielkopolsce, „Rogozińskie Zeszyty Historyczne”, nr 11, Rogoźno 2002.
• Brust M. 2005 Najdawniejsze dzieje ziemi obornicko-rogozińskiej w okresie od XII do końca XIV wieku na podstawie źródeł pisanych, [w:] Archeologia powiatu obornickiego.
• Buczek K. 1962. Uposażenie urzędników w Polsce wczesnofeudalnej, MSH, R. 5, z. 3-4.
• Buczek K. 1968. Z teorii badan historyczno-osadniczych, KH, t. 65.
• Buczek K. 1964. Targi i miasta na prawie polskim, Wrocław.
• Cnotliwy E. 1989/1990. Grodziska wczesnośredniowieczne w południowej części województwa pilskiego. Wyniki badan weryfikacyjnych, SA, t. 32.
• Delekta J. 1932. Grodzisko wczesnohistoryczne w Rogoźnie w pow. obornickim, ZOW, R. 7: 1932, z. 2-3, s. 37- 43.
• Dzieduszycki W. 1984 Socjotopograficzne przeobrażenia wczesnośredniowiecznych miast polskich (model kruszwicki), KHKM, R. 32, nr 1, s. 3-20.
• Dzieje Rogoźna.1993. Dzieje Rogoźna, Z. Boras (red.), Poznań.
• Frazik J.T. 1990. Ze studiów nad warsztatem architekta i budowniczych w średniowieczu. Kraków.
• Galuba S. 1956/57. Budowa morfologiczna powiatu obornickiego, [w:] Charakterystyka gospodarcza powiatu obornickiego. Opr. zbiorowe (maszynopis w zbiorach Biblioteki Publicznej w Obornikach).
• Gąsiorowski A. 1981. Starostowie wielkopolskich miast królewskich w dobie jagiellońskiej, Warszawa-Poznań.
• Główka D. 1984 Hospites w polskich źródłach pisanych XII-XIV wieku, KHKM, R. 1984, nr 3.
• Hensel W. 1948. Wstęp do studiów nad osadnictwem Wielkopolski wczesnohistorycznej. Poznań.
• Hilczerowna Z. 1965. Z badań nad zasiedleniem południowej Wielkopolski i Dolnego Śląska w starszych fazach wczesnego średniowiecza. Studia z dziejów osadnictwa 6.
• Z. Dembinska, Z. Podwieska. 1977. Historia Kultury. Historia Kultury Materialnej Polski, t. I (od VII do XII wieku), Wrocław.
• Hładyłowicz K. 1932. Zmiany krajobrazu i rozwój osadnictwa w Wielkopolsce od XIV do XIX wieku, Lwów.
• Jasnosz S. 1984. Materiały i studia do dziejów osadnictwa starożytnego i wczesnośredniowiecznego Ziemi Obornicko-Rogozinskiej, cz. 3, FAP, t. 33, s. 90 – 97. Poznań
• Kaminska K. 1990. Lokacje miast na prawie magdeburskim na ziemiach polskich do 1370 (Studium historycznoprawne), Toruń.
• Kiersnowski R. 1960. Pieniądz kruszcowy w Polsce średniowiecznej, s. 152. Warszawa
• E. Raczyński. 1840. Kodeks Dyplomatyczny Wielkiej Polski, nr 129. Poznań
• Kondracki J. 2000. Geografia regionalna Polski. Warszawa.
• Kowalenko W. 1938. Grody i osadnictwo grodowe Wielkopolski wczesnohistorycznej (od VI do XII w.). Poznań
• Kozaczewski T. 1974. O programie, wielkości i układzie przestrzennym małego śląskiego miasta średniowiecznego, [w:] Sztuka i ideologia XIII wieku, P. Skubiszewski (red.). Wrocław.
• Kozierowski S. 1916. Badania nazw topograficznych dzisiejszej archidiecezji poznańskiej, t. 1-2. Poznań
• Kozierowski S. 1926 Pierwotne osiedlenie dorzecza Warty od Koła do ujścia w świetle nazw topograficznych. Poznań
• Krygowski B. 1958. Krajobraz Wielkopolski i jego dzieje. Poznań
• Krygowski B. 1961. Geografia fizyczna Niziny Wielkopolskiej, cz. 1, Geomorfologia. Poznań
• Kurnatowscy Z., S. 1983. Problematyka kształtowania się osiedli wczesnomiejskich w Wielkopolsce, [w:] Studia z dziejów i kultury Zachodniej Słowiańszczyzny, J. Żak i J. Ostoja-Zagorski (red.), s. 89-103. Poznań
• Kurnatowscy Z., S. 1996. Znaczenie komunikacji wodnej dla społeczeństw pradziejowych i wczesnośredniowiecznych w Polsce, [w:] Słowiańszczyzna w Europie średniowiecznej, t. 1, Z. Kurnatowska (red.), s. 117-121. Wrocław
• Kurnatowska Z. 1984. Prośba odtworzenia organizacji zarządu terytorialnego państwa pierwszych Piastów w Wielkopolsce, [w:] Obronność polskiej granicy zachodniej w dobie pierwszych Piastów, L. Leciejewicz (red.), s. 81-91. Wrocław
• Kurnatowska Z. 1991. Z badań nad przemianami organizacji terytorialnej w państwie pierwszych Piastów, SL 2.
• Kurnatowska Z. 1993. Przemiany lokalnych ośrodków władzy w XI-XII wieku w Wielkopolsce, [w:] Lokalne ośrodki władzy państwowej w XI-XII wieku w Europie Środkowo-Wschodniej. Spotkania Bytomskie 1, Sławomir Moździoch (red.). Wrocław.
• Kurnatowska Z., Łosińska A. 1990. Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Wielkopolsce. Materiały z konferencji. Poznań 14-16 grudnia 1987, Z. Kurnatowskiej (red.). Poznań
• Kurnatowski S. 1963. Uwagi o kształtowaniu się sfer zasiedlenia dorzecza Obry w czasie od środkowego okresu brązu do późnego średniowiecza, AP 8.
• Labuda G. 1953. Uwagi o przedmiocie i metodzie geografii historycznej, PG, t. 25.
• Lalik T. 1962. Markte des 12. Jahrhunderts in Polen. Ergon vol. III, KHKM, t. 10, R. 1962, nr 1-2.
• Leciejewicz L. 1968. Uwagi o problematyce badań nad osadnictwem Europy Środkowej we wczesnym średniowieczu, Studia i Materiały, nr 6.
• Lustracja województw. 1961. Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1564-1565, cz. I, Bydgoszcz.
• Łosiński W.1982. Osadnictwo plemienne Pomorza (VI-X w.). Wrocław.
• Łowmiański H. 1967. Początki Polski, t. 3, Warszawa.
• Łowmiański H.1985 Początki Polski, t. 6, cz. 2, Warszawa.
• Mały słownik. 1972. Mały słownik kultury dawnych Słowian, pod red. L. Leciejewicza, s. 125. Warszawa
• Mappa szczegulna. 1791. Mappa szczegulna (!) woiewodztwa poznańskiego zrzadzona przez Karola de Perthees, pułkownika i geografa (…).
• Młynarska-Kaletynowa M. 1968. W sprawie polskich badan nad osadnictwem średniowiecznym. Studia i Materiały, nr 6:1968, s. 68-100.
• Modzelewski K. 1980. Organizacja grodowa u progu epoki lokacji, KHKM, R. 1980, nr 3.
• Munch H. 1946. Geneza rozplanowania miast wielkopolskich XIII i XIV wieku, Kraków.
• Nowacki J. 1964. Dzieje archidiecezji poznańskiej, t. 2. Poznań
• Oziembłowska E. 2009. Pasjonat historii z Rogoźna, „Dzień”, nr 280 z 06. 11. 2009.
• Pakulski J. 2001. Itinerarium książęco-królewskie Przemysła II, StZ, t. 34.
• Pietrzak J. 2003. Zamki i dwory obronne w dobrach państwowych prowincji wielkopolskiej. Łódź.
• Podlaska B. 1990. Nazwy miejscowe z terenu XVI-wiecznego województwa poznańskiego, cz. 1-2, Słupsk.
• Podolska E. 2009. Archeologowie znaleźli cenny skarb w Rogoźnie, „Dzień”, nr 269 z 21. 08. 2009.
• Pytania o średniowiecze. 2001. Pytania o średniowiecze. Potrzeby i perspektywy badawcze polskiej mediewistyki, W. Falkowski (red.). Warszawa.
• Rogalski B. 1988. Kształtowanie się form przestrzennych sieci osadniczej Wielkopolski średniowiecznej. Poznań.
• Samsonowicz H. 1994. Recenzja: J. Wyrozumski, Kraków do schyłku wieków średnich, PH, 84.
• SiM. 1972. Studia i materiały do osadnictwa wielkopolski wczesnohistorycznej, t. IV. Wrocław.
• SiM. 1980. Studia i materiały do osadnictwa wielkopolski wczesnohistorycznej, t. V. Wrocław.
• SiM. 1995. Studia i materiały do osadnictwa wielkopolski wczesnohistorycznej, t. VIII. Poznań - Toruń.
• Soszyński J. 1984. Kult św. Wita w Polsce średniowiecznej, PH, t. 75, z. 3. Warszawa.
• Specjal Karte. 1802-03. Specjal Karte von Sudpreussen aus der Koniglichen Grossen Topographischen Vermessungs-Karte under Mitwurkung des Directors Langner reducirt und herdusgegeben von Geheimem Ban-Rath Gilly, Berlin 1802-03, Simon Schropp Und Comp. (1:150000).
• SSS – Labuda G., Stieber Z. 1964. Słownik Starożytności Słowiańskich, t. 1, cz. 2, s. 383, t. 2, cz. 1, s. 140-141, t. 4, cz. 2, s. 524 i ryc. 270. Wrocław.
• Stadtebuch. 1864. Stadtebuch des Landes Posen, wyd. H. Wuttke, Leipzig, nr 70.
• Suchodolski S. 1975. Denary contra dirhemy (Początki napływu wczesnośredniowiecznej monety zachodniej do Europy Wschodniej). Warszawa.
• Szymański W. 1958. Kontakty handlowe Wielkopolski w IX-XI wieku. Poznań
• Tołwiński T. 1948. Urbanistyka. Tom I. Budowa miast w przeszłości. Warszawa.
• Tyszkiewicz J. 2003. Geografia historyczna Polski w średniowieczu. Zbiór Studiów. Warszawa.
• Urzędnicy wielkopolscy. 1985 Urzędnicy wielkopolscy XII-XV wieku. Spisy, A. Gąsiorowski (red.). Wrocław.
• Urzędnicy wielkopolscy. 1987. Urzędnicy wielkopolscy XVI-XVIII wieku, oprac. A. Bieniaszewski. Wrocław.
• Wasicki J. 1962. Opisy miast wielkopolskich z lat 1793-1794, cz. I. Poznań
• Weymann S. 1953. Ze studiów nad zagadnieniem dróg w Wielkopolsce od X do XVIII wieku, PZ, nr 6/8: 1953.
• Wielgosz-Skorupka E. 2005. Osadnictwo wczesnośredniowieczne (VI – 1 poł. XIV w.) na Ziemi Obornicko-Rogozińskiej w świetle źródeł archeologicznych, w: Archeologia powiatu obornickiego, T. Skorupka (red.). Poznań
• Wiesiołowski J. 1980. Siec miejska w Wielkopolsce w XIII-XVI w. Przestrzeń i społeczeństwo, KHKM, R. 28/1980/, nr 3.
• Woliński F. 1980. Siec hydrograficzna regionu gnieźnieńskiego w wiekach średnich, StiM DWP, 27, s. 137-181.
• Wróblewska G. 1966. Dzieje układu przestrzennego Rogoźna, StiM DWP, t. 9 /17/, z. 1, s. 59-71. Poznań
• Zajączkowski S. 1956. W sprawie przedmiotu i problematyki badan nad dziejami osadnictwa, KHKM, t.4:1956.
• Ziemie polskie.2000. Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy, H. Samsonowicz (red.). Kraków.
• Zientara B. 1982. Działalność lokacyjna jako droga awansu społecznego w Europie Środkowej XII-XIV w., „Sobótka”, R. 36 /1981/, nr 1-4, Wrocław, s. 43-45.
• Żabiński Z. 1981. Systemy pieniężne na ziemiach polskich, Wrocław.

Identifiers

ISSN

0860-7893