Modification of the legal basis of the activity of religious orders in Poland introduced by the communist authorities in 1949

• Authors: Marta Ordon

Title variants

PL

Zmiana podstawy prawnej działalności zakonów w Polsce dokonana przez władze komunistyczne w 1949 r.

• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

This study casts light on the circumstances and effects of changes to the legal acts defining the legal framework of the activities of religious orders in post-war Poland. Until 1949, religious orders had not been covered by the regulations on the creation and legalization of secular associations. Pursuant to the decree of 5 August 1949, however, they were obligated to comply with the provisions of the Law on Associations. Failure to apply for the registration resulted in the dissolution of the order and the forfeiture of its assets by the state. Still, despite the submission of the applications as provided by law, the authorities refused to registered orders and did not maintain an official register of such entities, either. In point of fact, the communist regime only intended to develop such a legal context in which the law might be used as a tool of repression against religious orders. The actual aim of the 1949 amendment was not the intent to clarify the legal status of religious orders, which remained uncertain in the aftermath of the Resolution of the Provisional Government of National Unity of 12 September 1945 invalidating the 1925 Concordat. The authorities only intended to establish a strict state control over religious organizations and, by extension, gradually reduce their activity until their complete disappearance from public life. The content relies primarily on the analysis of the legislation and archival material gathered in the state and ecclesiastical archives in Poland.

PL

Artykuł pokazuje okoliczności i skutki zmiany aktów prawnych, określających prawne ramy działalności zakonów w Polsce po II wojnie światowej. Do roku 1949 zakony nie podlegały przepisom dotyczącym tworzenia i legalizacji zrzeszeń świeckich. Na podstawie dekretu z dnia 5 sierpnia 1949 r. zostały zobowiązane do podporządkowania się przepisom Prawa o stowarzyszeniach. Brak wniosku o rejestrację skutkować miał rozwiązaniem zgromadzenia zakonnego i przejęciem jego majątku na rzecz państwa. Pomimo złożenia przewidzianych prawem wniosków, władze nie dokonały rejestracji zakonów, nie prowadziły również formalnego rejestru tych podmiotów. W rzeczywistości bowiem władzom zależało jedynie na ukształtowaniu takiego stanu prawnego, który można byłoby wykorzystać jako narzędzie represji wobec zakonów. Jak pokazują materiały archiwalne, prawdziwym celem nowelizacji z 1949 r. nie było dążenie do uregulowania stanu prawnego zakonów, który w tamtym okresie pozostawał niepewny ze względu na uchwałę Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej z dnia 12 września 1945 r. deklarującą nieobowiązywanie Konkordatu z 1925 r. Władzom zależało jedynie na objęciu zakonów skrupulatnym nadzorem państwowym, a w konsekwencji stopniowe ograniczanie ich działalności, aż do zupełnego usunięcia z życia społecznego. Tekst oparty został przede wszystkim na analizie aktów prawnych oraz na materiałach archiwalnych zgromadzonych w polskich archiwach państwowych i kościelnych.

Keywords

EN

People's Republic of Poland; Catholic Church; religious orders; the Law on Associations; freedom of thought, conscience and religion; freedom of association; associations in Poland; anti-religious activities; communist regime; repression against religious orders; discrimination; freedom of religion; law on religion; religious freedom

PL

Polska Rzeczpospolita Ludowa; Kościół Katolicki; zakony; Prawo o Stowarzyszeniach; reżim komunistyczny; ograniczenia wolności religijnej w PRL; zgromadzenia zakonne w PRL; dyskryminacja; prawo kanoniczne; prawo wyznaniowe; relacje Państwo – Kościół; wolność religijna; wolność sumienia i religii; wolność sumienia i wyznania

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Studia z Prawa Wyznaniowego
• Year: 2014
• Volume: 17
• Pages: 193-208

Contributors

author

Marta Ordon

• Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Al. Racławickie 14, 20-950 Lublin

References

• Caronič J., Represje czechosłowackiego aparatu bezpieczeństwa wobec greckokatolickich wspólnot zakonnych w 1950 r., in: Represje wobec Kościoła w krajach bloku wschodniego. Komuniści przeciw religii po 1944 roku, ed. J. Marecki, Kraków 2011, pp. 43-55.
• Cywiński B., Ogniem próbowane. Z dziejów najnowszych Kościoła katolickiego w Europie Środkowo-Wschodniej, vol. II, Lublin-Rome 1990.
• Dlugoš F., Prenasladovanie veriacich spiškej diecézy w rokach 1948-1989, Levoča 2003.
• Dudek A., Państwo i Kościół w Polsce 1945-1970, Kraków 1995.
• Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce (1945-1989), Kraków 2003.
• Halban L., Konkordat zawarty między Rzecząpospolitą Polską a Stolicą Apostolską, Warszawa 1925.
• Instrukcje, wytyczne, okólniki dyrektor Departamentu V MBP dotyczące działań przeciwko Kościołowi katolickiemu w latach 1945-1953, eds. A. Dziurok, J. Marecki, F. Musiał, Kraków-Katowice 2012.
• Kaczmarek E., Dlaczego przeszkadzały? Polityka władz partyjnych i rządowych wobec żeńskich zgromadzeń zakonnych w Polsce w latach 1945-1956, Warszawa 2007.
• Kisiel W., Pozycja Kościoła Rzymskokatolickiego w polskim prawie administracyjnym, Kraków 1986.
• Krasowski K., Państwo a Kościół katolicki w Polsce 1945-1955, Poznań 1997.
• Krukowski J., Prawo chrześcijan do stowarzyszania się i możliwości jego realizacji w prawie kanonicznym i polskim, „Kościół i Prawo” 1991, vol. 9, pp. 191-210.
• Łukomski S., Konkordat zawarty dnia 10 lutego 1925 roku pomiędzy Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, Łomża 1934.
• Marecki J., Zakony pod presją bezpieki. Aparat bezpieczeństwa wobec wspólnot zakonnych na terenie województwa krakowskiego 1944-1975, Kraków 2009.
• Mazgaj M. S., Church and State in Communist Poland. A History, 1944-1989, McFarland 2010.
• Mezglewski A., Spór o „wygaśnięcie” konkordatu polskiego z 1925 roku, „Roczniki Nauk Prawnych” 1998, vol. 8, pp. 325-340.
• Mirek A., Siostry zakonne w obozach pracy w PRL w latach 1945-1956, Lublin 2009.
• Monticone R. C., The Catholic Church in Communist Poland 1945-1985, New York 1986.
• Moravčíková M., State and Church in the Slovak Republic, in: State and Church in the European Union, ed. G. Robbers, Baden-Baden 2005, pp. 491-518.
• Moravčíková M., Religion, Law, and Secular Principles in the Slovak Republic, in: Religion and the Secular State. Interim National Reports, under the direction of Javier Martinez-Torrón, W. Cole Durham, Jr., Washington 2010, pp. 615-628.
• Ordon M., Rozpracowanie katolickich organizacji masowych. Nowelizacja prawa o stowarzyszeniach w świetle tajnej instrukcji MBP z 1 września 1949 r., „Studia z Prawa Wyznaniowego” 2004, vol. 7, pp. 255-262.
• Ordon M., Freedom of Association in the People's Republic of Poland and Its Restriction with Regard to the Roman Catholic Church, „Review of Comparative Law” 2012, vol. 17, pp. 53-66.
• Państwowe prawo wyznaniowe Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Wybór tekstów źródłowych, ed. M. Fąka, Warszawa 1978.
• Petranský I.A., Represje wobec Kościoła katolickiego na Słowacji (1944-1948), in: Represje wobec Kościoła w krajach bloku wschodniego. Komuniści przeciw religii po 1944 roku, ed. J. Marecki, Kraków 2011, pp. 27-42.
• Podolec O., Czechosłowackie ustawodawstwo kościelne z 1949 r. i jego stosowanie w praktyce, in: Represje wobec Kościoła w krajach bloku wschodniego. Komuniści przeciw religii po 1944 roku, ed. J. Marecki, Kraków 2011, pp. 13-25.
• Prawo i polityka wyznaniowa w Polsce Ludowej. Materiały II Ogólnopolskiego Sympozjum Prawa Wyznaniowego (Kazimierz Dolny, 26-28 października 2004), eds. A. Mezglewski, P. Stanisz, M. Ordon, Lublin 2005.
• Raina P., Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945-1989, vol. 1: Lata 1945-1959, Poznań 1994.
• Raina P., Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945-1989, vol. 2: Lata 1960-1974, Poznań 1995.
• Represje wobec Kościoła katolickiego na Dolnym Śląsku i Opolszczyźnie (1945-1989), eds. S. A. Bogaczewicz, S. Krzyżanowska, Wrocław 2004.
• Represje wobec żeńskich zgromadzeń zakonnych w PRL. Zagadnienia wybrane, eds. J. Myszor, A. Dziurok, Katowice 2012.
• Rybczyński H., W sprawie konkordatu między Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską 10 II 1925 roku, in: Kościół w II Rzeczypospolitej, eds. Z. Zieliński, S. Wilk, Lublin 1981, pp. 49-52.
• Władze wobec Kościołów i związków wyznaniowych w Wielkopolsce w latach 1945-1956, ed. K. Białecki, Poznań 2008.
• Skubiszewski H., Konkordat z 10 lutego 1925 roku. Zagadnienia prawnomiędzynarodowe, in: Kościół w II Rzeczypospolitej, eds. Z. Zieliński, S. Wilk, Lublin 1981, pp. 35-47.
• Szymański A., Proces likwidacji działalności charytatywnej Kościoła katolickiego w sferze publicznoprawnej w latach 1944-1965. Studium historyczno-prawne, Opole 2010.
• Tretera J.R., State and Church in the Czech Republic, in: State and Church in the European Union, ed. G. Robbers, Baden-Baden 2005, pp. 35-54.
• Zakony żeńskie w PRL. Studia i materiały do historii najnowszej żeńskich zgromadzeń zakonnych w Polsce, ed. A. Mirek, Lublin 2008.
• Zamiatała D., Zakony męskie w polityce władz komunistycznych w Polsce w latach 1945-1989, vol. 1: Problematyka organizacyjno-personalna, Kielce 2009.
• Zamiatała D., Działania represyjne władz komunistycznych wobec zakonów męskich w PRL, „Kościół w Polsce. Dzieje i Kultura” 2011, vol. 11, pp. 211-236.
• Zamiatała D., Zakony męskie w polityce władz komunistycznych w Polsce w latach 1945-1989, vol. 2: Działalność duszpasterska i społeczna zakonów 1945-1989, Warszawa 2012.
• Zieliński Z., Kościół w Polsce 1944-2002, Radom 2003.
• Żaryn J., Kościół a władza w Polsce (1945-1950), Warszawa 1997.
• Żaryn J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944-1989), Warszawa 2003