Tłumacz komparatysta — tłumacz uwikłany w język. O dwóch „poezjotwórczych” kategoriach gramatycznych w języku polskim i słoweńskim

• Authors: Muszyńska-Vizintin Anna

Title variants

SL

Prevajalec kot komparativist ter njegovo soočanje z jeziki. O dveh „poezijoustvarjalnih” slovničnih kategorijah v polščini in slovenščini

EN

The Comparative Translator: A Translator Involved in Language. Regarding Two Poetic Grammatical Categories in Polish and Slovenian

• Languages of publication: PL

Abstracts

SL

Prevajalec kot posredovalec med izvirnikom in prevodom je oseba, ki istočasno deluje med dvema jezikoma, dvema kulturami in dvojno literarno dediščino, ki sta doživeli različen razvoj. Prevajalsko delo je podobno delu komparatističnemu (primerjanje, analiza besedil, raziskovanje literarnih in kulturnih kontekstov, razlik in podobnosti), torej lahko trdimo, da je prevajalec „idealen — komparativist” oziroma „komparativist — praktik”, ki se mora med celotnim postopkom prevajanja soočati z jezikovno in kulturno različnostjo. Pri prevajanju iz izvirnega v drug in drugačen jezik se razkriva jezikovnen relativizem, ki ga včasih ni mogoče premostiti. Različna narava jezikov se lahko pojavlja ne samo na nivoju semantike oziroma v pragmatični (ustvarjalni) uporabi (tako im.„ususu”), temveč tudi na področju slovnice: v slovničnih oblikah, katere omogočajo ustvarjanje določene pesniške „vizijnosti” v enem jeziku, ki — zaradi drugačnega slovničnega sistema — ni prevedljiva v drugačen jezik (npr. v poljščini: orodnik — instrumental, ki nima potrebe po uporabi predloga (z /s) ali v slovenščini: izjemna in ni prevedljiva več v druge jezike, „intimna” kategorija dvojine). Razlike med raznimi načinami jezikovne konceptualizacije so opazljive samo preko primerjalne analize med izvirnikom in prevodom, kar — v praktičnem dejanju — dela prevajalec, na področju teorije pa prevajalski kritiki.

EN

The translator as a mediator between the original and the translation is a person who is simultaneously working between two languages, two cultures and two literary heritages, which have experienced different developments. The work of translation is similar to that of comparativism (comparing, text analysis, exploration of literary and cultural contexts, differences and similarities), so it is possible to say that the translator is an ideal comparatist, or a „comparatist — practitioner”, who must cope with the diversity of languages and cultures during the whole process of translation. Translation from the original to another language reveals relativism, which sometimes cannot be overcome. The different linguistic nature may appear not only at the level of semantics, or in the pragmatic conventions, but also in the field of grammar: for example, grammatical forms, which enable the creation of a certain poetic “visionism” in the original language, do not allow translation into another language, as the latter uses a different grammatical system. Thus, the Polish instrumentalis, which does not need to use the preposition s/z, is untranslatable into Slovenian and, considering the same principle, the Slovenian “intimate” category of the dual form is untranslatable into other languages. The differences between the various linguistic conceptualization are observable only through a comparative analysis between the original and the translation, which — in practical action — is done by the translator, and — in theory — by the translation critics.

Keywords

PL

tłumacz - komparatysta; relatywizm językowy; kategorie gramatyczne; narzędnik w poezji; liczba podwójna; utracone w tłumaczeniu

SL

prevajalec — komparativist; jezikovni relativizem; slovnične kategorie; orodnik v pesmih; slovenska dvojina; izgubljeno v prevodu

EN

translator-comparatist; relativism of languages; grammatical categories; instrumentalis in poety; dualis in Slovenian; lost in translation

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
• Journal: Przekłady Literatur Słowiańskich
• Year: 2014
• Volume: 5
• Issue: 1
• Pages: 355-373

Dates

published

2014-10-01

Contributors

author

Muszyńska-Vizintin Anna

References

• Balcerzan, Edward. „Czym jest nieprzekładalność - faktem praktyki translatorskiej czy zmyśleniem teoretyków.“ Przekład artystyczny a współczesne teorie translatologiczne. Red. Piotr Fast. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk, 1998.
• Balcerzan, Edward. Kręgi wtajemniczenia. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1982.
• Balcerzan, Edward. Literatura z literatury. Strategie tłumaczy. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk“, 1997.
• Balcerzan, Edward. Perehenia i słoneczniki. Poznań: Stowarzyszenie Pisarzy Polskich, 2003.
• Balcerzan, Edward. Tłumaczenie jako wojna światów. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2011.
• Barańczak, Stanisław. Ocalone w tłumaczeniu. Poznań: Wydawnictwo a5, 1994.
• Encyklopedia języka polskiego. Red. Stanisław Urbańczyk. Wrocław-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1994.
• Głowiński, Michał, Okopień-Sławińska, Aleksandra, Sławiński, Janusz. Zarys teorii literatury. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1986.
• Gnisci, Armando, Sinopoli, Franca. Comparare e comparatismi. Roma: Lithos, 1995.
• Legeżyńska, Anna. Tłumacz i jego kompetencje autorskie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986.
• Muszyńska, Anna. „Miłość grzeczna i subtelna. Kilka uwag o słoweńskiej antologii polskiej liryki miłosnej w przekładzie Rozki Štefan.“ Płeć w przekładzie. Red. Piotr Fast. Katowice-Warszawa-Częstochowa: Śląsk-Wydawnictwo Wyższej Szkoły Lingwistycznej 2006. 177-197.
• Muszyńska-Vizintin, Anna. „Kultura, gramatyka i uczucia - o interpretacyjnej funkcji liczby podwójnej w języku słoweńskim.“ Kultura w stanie przekładu. Translatologia - komparatystyka - transkulturowość. Red. Włodzimierz Bolecki, Ewa Kraskowska. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2012. 344-352.
• Novak, Boris A. Po-etika forme. Ljubljana: Cankarjeva založba, 1997.
• Pisarska, Alina, Tomaszkiewicz, Teresa. Współczesne tendencje przekładoznawcze. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 1996.
• Rajewska, Ewa. „Między twórczością oryginalną a przekładową. Tłumacz jako komparatysta idealny.“ Rocznik komparatystyczny 1 (2010): 53-74.
• Słownik terminów literackich. Red. Janusz Sławiński. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976.
• Święch, Jerzy. „Przekład na warsztacie badacza literatury.“ Przekład literacki. Teoria. Historia. Współczesność. Red. Alina Nowicka-Jeżowa, Danuta Knysz-Tomaszewska. Warszawa: PWN, 1997.
• Tabakowska, Elżbieta. „Bariery kulturowe są zbudowane z gramatyki.“ Przekład-język-kultura. Red. Roman Lewicki. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2002.
• Tokarz, Bożena. Spotkania. Czasoprzestrzeń przekładu artystycznego. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2010.

Identifiers

ISSN

1899-9417