O przejawach świadomości językowej Warmiaków i Mazurów w pierwszej połowie XX wieku

• Authors: Wełpa-Siudek Agnieszka

Title variants

EN

About indications of language awareness on Warmia and Masuria in the 1st half of the 20th century

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

W artykule została przeprowadzona analiza wypowiedzi mieszkańców Warmii i Mazur zanotowanych w czasie badań dialektologicznych prowadzonych w latach pięćdziesiątych XX wieku. Obserwacji poddane zostały zapisane opinie i sądy, będące przejawami świadomości językowej ludności. Bardzo liczne wypowiedzi tego typu dotyczyły słownictwa, umiejętności rozróżniania i używania wyrazów gwarowych, ogólnopolskich i niemieckich. Autochtoni wykazywali się także dobrą orientacją w zagadnieniach fonetycznych – zwracali uwagę na mazurzenie (określali je mianem szczypania) i wymowę samogłosek nosowych. W związku z sytuacją polityczną w pierwszej połowie XX wieku wykazywali zainteresowanie pochodzeniem rodzimej gwary i jej stosunkiem do innych języków (polskiego, niemieckiego) i funkcjonowaniem w społeczeństwie. Wypowiedzi Warmiaków i Mazurów ukazują także pozytywne emocje łączące się z językiem przekazywanym dzieciom zwłaszcza przez kobiety (matki, babcie, prababcie).

EN

This article analyzes statements of the inhabitants of Warmia and Masuria recorded during dialectological research in the 1950s. Observations have been made of opinions and judgments that are manifestations of the linguistic awareness of the population. Numerous statements of this type concerned vocabulary, the ability to distinguish and use dialectal words, national and German. The autochthons also showed good awareness of phonetic issues – here they pointed to mazurzenie (they called them szczypanie ‘tingling’) and the pronunciation of nasal vowels. In connection with the political situation in the first half of the twentieth century, they remained interested in the origin of the native dialect and its relation to other languages (Polish, German) and functioning in society. The statements from Warmia and Masuria also show positive emotions connected with the language, transmitted to children especially by women (mothers, grandmothers, great-grandmothers).

Keywords

PL

świadomość językowa; Warmia i Mazury; gwary

EN

linguistic awareness; Warmia and Masuria; dialects

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
• Year: 2019
• Volume: LXVII
• Pages: 389-402

Contributors

author

Wełpa-Siudek Agnieszka

• Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Pracownia Dialektologii Polskiej

References

• Cygan Stanisław, 2003, Świadomość językowa mieszkańców kieleckiej wsi Lasocin, w: H. Sędziak, red., Polszczyzna Mazowsza i Podlasia. Cz. VII, Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów, Łomża, s. 67–79.
• Cygan Stanisław, 2011, Przejawy świadomości językowej mieszkańców wsi końca XX wieku na przykładzie Lasocina na Kielecczyźnie, Wydawnictwo Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego, Kielce.
• Dubisz Stanisław, 1977, Nazwy roślin w gwarach ostródzko-warmińsko-mazurskich, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa.
• Jasiński Janusz, 2003, Nowa monografia niemiecka o Mazurach, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, nr 1, s. 75–91.
• Markowski Andrzej, 2012, Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Nitsch Kazimierz, 1957, Dialekty języka polskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Kraków–Warszawa.
• Oronowicz-Kida Ewa, 2009, Tabu językowe a przezwiska ludowe, w: A. Dąbrowska, red., Język a kultura. Tabu w języku i kulturze, t. 21, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, s. 233–240.
• Perzowa Henryka, 1987, Zarys dziejów Ostródzkiego, Warmii i Mazur, w: Z. Stamirowska, red., Słownik gwar Ostródzkiego, Warmii i Mazur, t. 1 (A–Ć), Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk– Łódź, s. 7–23.
• Pomianowska Wanda, 1950, Uwagi o „gadce” warmijskiej, „Poradnik Językowy”, z. 3, s. 14–18.
• Sobolewska Katarzyna, 2017, Warmia i Mazury na styku kultur. Relacje między językiem polskim, niemieckim a gwarą w wypowiedziach autochtonów z lat 50. XX wieku, w: B. Osowski, J. Kobus, P. Michalska-Górecka, A. Piotrowska-Wojaczyk, Język w regionie, region w języku 2, Wydawnictwo Poznańskie Studia Polonistyczne, Poznań, s. 305–319.
• Steffen Augustyn, 1932, Jak lud odczuwa różnice dialektyczne, „Język Polski”, R. XVII, s. 120–122.
• Tambor Jolanta, 2006, Mowa Górnoślązaków oraz ich świadomość językowa i etniczna, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
• Urbańczyk Stanisław, 1962, Zarys dialektologii polskiej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.