Józef Napoleon Czerwiński (1870-1940) i Wacław Heppen (1866-1939) – sylwetki twórcze, indywidualna działalność oraz współpraca architektoniczno-budowlana w latach 1909-1914

• Authors: Kilanowski Piotr

Title variants

EN

Józef Napoleon Czerwiński (1870-1940) and Wacław Heppen (1866-1939) – Creative Profiles, Individual Activities, and Architectural and Construction Cooperation in 1909-1914

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Niniejszy artykuł poświęcono życiorysom i działalności zawodowej war-szawskich architektów Józefa N. Czerwińskiego (1870-1940) i Wacława Heppena (1866-1939), a w szczególności ich współpracy architektoniczno-budowlanej w latach od około 1909 do 1914. Zarówno indywidualne, jak i wspólne dokonania zawodowe wspomnianych architektów nie zostały dotychczas szerzej omówione. W ramach artykułu przybliżono dzieje i aktywność zawodową, a także niektóre wątki dotyczące życia prywatnego obydwu architektów. Ich wspólna działalność zawodowa wiązała się z powstaniem w Warszawie kilkudziesięciu znaczących kamienic czynszowych w latach bezpośrednio poprzedzających wybuch pierwszej wojny światowej. Kamienice projektowane przez Czerwińskiego i Heppena utrzymane były w stylistyce wczesnomodernistycznej z przewagą motywów neobarokowych i późnosecesyjnych. Budynki te odznaczały się nie tylko znaczącą wysokością, ale również przestudiowanymi proporcjami oraz znakomitej jakości wystrojem architektonicznym i wyposażeniem stałym. Większość wspólnych realizacji Czerwińskiego i Heppena zaczęto uznawać po latach za wybitne przykłady warszawskiej architektury wczesnego modernizmu sprzed 1914 roku. Niektóre ze wspomnianych kamienic przetrwały do czasów współczesnych w stanie bliskim pierwotnemu, inne natomiast uległy niestety zniszczeniu bądź znaczącemu okaleczeniu.

EN

This article is devoted to the biographies and professional activities of two Warsaw architects Józef N. Czerwiński (1870-1940) and Wacław Heppen (1866-1939), and in particular their architectural and construction cooperation in the years from around 1909 to 1914. Both the individual and joint professional achievements of these architects have not yet been discussed in detail. The article takes a closer look at the history and professional activities as well as some topics related to the private life of both architects. Their joint professional activity was associated with the construction of several dozen significant tenement houses in Warsaw in the years immediately preceding the outbreak of World War I. The tenement houses designed by Czerwiński and Heppen were in the style of the early modern architecture with the dominance of neo-Baroque and late Art Nouveau motifs. These buildings were characterised not only by their considerable height but also by their studied proportions and excellent architectural design and fixed furnishings. Years later, most of Czerwiński’s and Heppen’s joint projects came to be regarded as outstanding examples of Warsaw’s pre-1914 early modern architecture. Some of these buildings have survived to the present day in a condition close to the original one, while others have unfortunately been destroyed or badly damaged.

Keywords

PL

Józef Napoleon Czerwiński,; Wacław Heppen,; architekt,; budowniczy, kamienica,; dom czynszowy,; dom dochodowy,; Warszawa,; Polska,; wczesny modernizm,; projekt,; architektura,; historia

EN

Józef Napoleon Czerwiński,; Wacław Heppen,; architect,; builder,; tenement house,; rental house,; profit house,; Warsaw,; Poland,; early modernism,; design,; architecture,; history

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Ochrona Zabytków
• Year: 2021
• Issue: 1
• Pages: 9-50

Dates

published

2021

Contributors

author

Kilanowski Piotr

• Zakład Architektury Polskiej, Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej, Nr ORCID: 0000-0003-2304-931x
• Division of Polish Architecture, Faculty of Architecture of the Warsaw University of Technology, No. ORCID: 0000-0003-2304-931x

References

• I Zjazd Architektów Polskich w Warszawie 1919 r.: sprawozdanie Komitetu organizacyjnego, Warszawa 1919.
• Akta Nieruchomości, Akta Miasta Warszawy, Warszawa 1936- 1944, zb. APW, nr zespołu 3.
• Akta Urzędu m. st. Warszawy: korespondencja, zlecenia, protokoły, podania, pozwolenia, notatki, szkice, spisy, zestawienia, plany, projekty, sprawozdania, fotografie, Warszawa 1945- 1975, zb. Archiwum Urzędu m. st. Warszawy.
• Architekci i biura architektoniczne i budowlane w Warszawie, [w:] Księga Adresowa Królestwa Polskiego na rok 1904, Warszawa 1904, s. 274-277.
• Architekci i biura architektoniczno budowlane, [w:] Księga Adresowa Królestwa Polskiego na rok 1905, Warszawa 1905, s. 2-3.
• Architekci i Budowniczowie, [w:] Adresy Warszawy 1908, Kraków-Warszawa 1908, s. 103-104.
• Architekci i Budowniczowie, [w:] Adresy Warszawy 1909, Kraków-Warszawa 1909, s. 109-110.
• Architekci, przewodnik informacyjny, „Dom, Osiedle, Mieszkanie” 1931, nr 11, s. 35.
• Archiwum projektów Pracowni Architektoniczno-Konserwatorskiej „Proart A. Rostkowska” w Warszawie, Warszawa 1994-2020.
• Archiwum dokumentacji Zarządu Gospodarowania Nieruchomościami (ZGN) w Warszawie, Warszawa 1960-2020.
• Archiwum rodzinne Ireny Czerwińskiej-Chmielewskiej (1909-2009), zgromadzone, uporządkowane i udostępnione przez Barbarę Chrzanowską w sierpniu 2018 roku.
• Archiwum rodzinne Ireny Heppen, udostępnione w marcu 2012 roku.
• Baraniewski W., Kazimierz Skórewicz: architekt, konserwator, historyk architektury 1866-1950, Warszawa 2000.
• Biuro Odbudowy Stolicy: zarządzenia, sprawozdania, protokóły, szkice, opinie, programy, plany, referaty, wnioski, budżet, schematy, programy, preliminarze, spisy, zestawienia, Warszawa 1945-1951, zb. APW, nr zespołu 25.
• Brykowska M., Katalog projektów i dzieł Oskara Sosnowskiego, [w:] Oskara Sosnowskiego świat architektury. Twórczość i dzieła red. M. Brykowska, Warszawa 2004, s. 79-170.
• Chrościcki J. A., Rottermund A., Atlas Architektury Warszawy, Warszawa 1977.
• de Latour M., Wacław Heppen warszawski architekt, „Gazeta na Koszykach” 2013, nr 1, s. 8-9.
• Faryna-Paszkiewicz H., Edward Zachariasz Eber, „Kwartalnik Historii Żydów” 2011, z.1 (237), s. 37-64.
• Herbst S., Ulica Marszałkowska, wyd. III, poszerzone, Warszawa 1998.
• Jonkajtys-Luba G., Czesław Przybylski, Warszawa 1996.
• Kalnoj-Ziajkowska E., Lisiecki A., W domu, na aukcji, w urzędzie – gdzie szukać materiałów do rekonstrukcji praskich kamienic, „Kronika Warszawy” 2017, nr 2 (156), s. 129-141.
• Kasprzycki J., Korzenie miasta. Warszawskie pożegnania, t. 1-4, Warszawa 1996-2004.
• Katalog wystawy „Kto to jeszcze pamięta?”, poświęconej pamięci artystki fotografika Walerii Krzyżanowskiej, członka rze¬czywistego Związku Artystów Fotografików, Muzeum Woli, Warszawa 2005.
• Kilanowski P., Dokumenty Biura Odbudowy Stolicy jako podstawowe źródło wiedzy na temat architektury, konstrukcji i wyposażenia niezachowanych kamienic warszawskich projektu Henryka Stifelmana i Stanisława Weissa oraz Wacława Heppena i Józefa Napoleona Czerwińskiego, „Ochrona Zabytków” 2015, nr 1, s. 195-211.
• Kilanowski P., Kamienica przy ul. Marszałkowskiej 81 w Warszawie, „Ochrona Zabytków” 2017, nr 1, s. 49-75.
• Kilanowski P., Rozplanowanie kondygnacji mieszkalnych w śródmiejskich kamienicach warszawskich na przełomie XIX i XX wieku, [w:] Architektura w mieście, architektura dla miasta – społeczne i kulturowe aspekty funkcjonowania architektury na ziemiach polskich 1815-1914, red. M. Getka-Kenig, A. Łupienko, Warszawa 2017, s. 219-244.
• Kilanowski P., Charakterystyczne rozwiązania i motywy w architekturze kamienic warszawskich od około 1900 do 1914 r. na przykładzie twórczości Ludwika Panczakiewicza oraz spółek autorskich Wacław Heppen – Józef N. Czerwiński i Henryk Stifelman – Stanisław Weiss, dysertacja doktorska opracowana pod opieką naukową prof. nzw. dr hab. inż. arch. Małgorzaty Rozbickiej w Zakładzie Architektury Polskiej na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, mps, Warszawa 2018.
• Kilanowski P., Arthur E. Gurney – brytyjski architekt czynny w Warszawie i na dawnych ziemiach Rzeczypospolitej od 1899 do 1915 roku, „Ochrona Zabytków” 2019, nr 2, s. 147-188.
• Kilanowski P., Wpływ nowoczesnej infrastruktury technicznej na rozwiązania planu warszawskich domów dochodowych pod ko¬niec XIX wieku oraz po roku 1900, [w:] Studia do dziejów architektury i urbanistyki w Polsce, t. 2, Przyszłość rzeczy minionych, red. M. Rozbicka, Warszawa 2019, s. 78-129.
• Kilanowski P., Warszawa – udane przykłady konserwacji, adaptacji i modernizacji, „Zawód: Architekt” 2020, nr 5-6, s. 58-64.
• Kilanowski P., Willa Józefa Napoleona i Marii Czerwińskich w Chylicach pod Warszawą, „Spotkania z Zabytkami” 2020, nr 9-10, s. 54-57.
• Kilanowski P., Utracone kamienice warszawskie doby wczesnego modernizmu (1909-1914), Warszawa 2021.
• Kolekcja planów architektonicznych, Warszawa 1857-1967, zb. APW, nr zespołu 1311.
• Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny – Archiwum Ilustracji (1910-1939), zb. NAC, nr zespołu 1.
• Kujawa H. (oprac.), Studium historyczne kwartałów zabudowy, t. 1-12, Miejskie Biuro Projektów ‘Warcent’ 1982-1984, zb. Archiwum Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.
• Lis A., Feliks Michalski (1879-1946), Meandry mazowieckiej architektury, Warszawa 2012.
• Lisiecki A. Michalski K., Stryczyński P., Kilanowski P., Poradnik dobrych praktyk konserwatorskich. Praga-Północ. Praska kamienica, Warszawa 2019.
• Lisiecki A. Michalski K., Stryczyński P., Kilanowski P., Poradnik dobrych praktyk konserwatorskich. Fabryki prawego brzegu, Warszawa 2020.
• Lista VI ofiarodawców – „Przyjaciół Szkoły im. Staszica” za r. 1913, „Przegląd Techniczny” 1914, nr 21, s. 279.
• Łoza S., Architekci i Budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954.
• Łoza S., Szkice Warszawskie, Warszawa 1958.
• Majewski J. S., Niebotyk Leona Goldstanda, „Spotkania z Zabytkami” 1992, nr 1-2, s. 12-14.
• Majewski J. S., Warszawa nieodbudowana, metropolia belle epoque, Warszawa 2003.
• Majewski J. S., Warszawa nieodbudowana. Lata dwudzieste, Warszawa 2004.
• Mączeński Z., Wspomnienia o ś. p. Józefie Dziekońskim, „Architektura i Budownictwo” 1939, nr 5, s. 27-28.
• Miejskie Biuro Projektów w Warszawie, Warszawa 1946-1973, zb. APW, nr zespołu 1006.
• Nadzwyczajne Ogólne Zebranie w dniu 31 lipca r.b., „Wiadomości Budowlane i Miejskie” 1914, nr 31, tabl. I-II.
• Nowy dworzec kolei państwowej we Lwowie, „Architekt” 1904, nr 7, s. 101-110.
• Omilanowska M., Stefan Szyller 1857-1933, Warszawski Architekt doby Historyzmu, Warszawa 1995.
• Orłowicz M., Krótki ilustrowany przewodnik po Warszawie z 96 ilustracjami w tekście, planem miasta i mapą okolicy, Warszawa 1922.
• P. T., Dom No. 3 przy ul. Nowosiennej w Warszawie, „Przegląd Techniczny” 1913, nr 44, s. 582-583, tabl. IX.
• Pela W., Inwentaryzacja architektoniczna zabytkowych kamienic oraz fotografia dokumentalna z lat 1906-1943 jako źródła odbudowy Starego i Nowego Miasta w Warszawie, „Almanach Muzealny” 2003, nr 4, s. 131-152.
• Projekt na budowę budynku murowanego 2-u piętrowego na nieruchomości należącej do Seminarium Nauczycielskiego w „Marjówce”, projektował budowniczy Józef Napoleon Czerwiński, 1927-1928, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w Warszawie, Warszawa 1918-1939, zb. Archiwum Akt Nowych, nr zespołu 9, sygn. 5.5/I 2972.
• Projekty konkursowe balustrady mostowej i słupów do lamp elektrycznych na budującym się na Wiśle w Warszawie moście miejskim, „Przegląd Techniczny” 1909, nr 5, s. 65, tabl. VIII, IX; nr 6, s. 78.
• Projekty konkursowe powiększenia gmachu Towarzystwa Kredytowego m. Warszawy, „Przegląd Techniczny” 1909, nr 9, s. 114, tabl. XXII; nr 10, s. 126; nr 11, s. 138.
• Przemysł Budowlany Polski Odrodzonej, Warszawa 1929.
• René A., Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa, Książęca 6 – Nowy Świat 2, Warszawa 2006, mps w Archiwum Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabyt-ków.
• Roguska J., Środowisko Architektoniczne Warszawy na przełomie XIX i XX w. (1890-1914), „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1974, t. 19, s. 219-230.
• Roguska J., Karol Jankowski, architekt warszawski początku XX w., życie i twórczość, Warszawa 1978.
• Roguska J., Pałacyk Rusieckiego przy ul. Lwowskiej, „Kronika War¬szawy” 1981, nr 4, s. 79-95.
• Rostkowska A. et al. (oprac.), Budynek Mieszkalny, [w:] Plany na przyszłość 2003 – katalog wystawy, Warszawa 2003, s. 105.
• Rozbicka M., Oskar Sosnowski – naukowiec architekt, [w:] Architekt Oskar Sosnowski (1880-1939), profesor Politechniki Warszawskiej. Twórczość i dzieła, red. M. Brykowska, Warszawa 2000, s. 65-70.
• Rozbicka M., Józef Handzelewicz (1880-1963): architekt, inżynier-ceramik i przemysłowiec, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 2011, nr 1, s. 102-128.
• Rozbicka M., Architekt Władysław Marconi jako miłośnik i konserwator zabytków przeszłości, [w:] Studia do dziejów architektury i urbanistyki w Polsce, t. 2, Przyszłość rzeczy minionych, red. M. Rozbicka, Warszawa 2019, s. 5-77.
• Rozstrzygnięcie konkursu na balustradę mostową i słupy latarniane, „Architekt” 1909, nr 3, s. 56.
• Rozstrzygnięcie konkursu na powiększenie gmachu Tow. Kredytowego m. Warszawy, „Architekt” 1909, nr 3, s. 56; nr 4, s. 82.
• Rozstrzygnięcie konkursu na projekt drugiego Towarzystwa wzajemnego kredytu w Radomiu, „Architekt” 1909, nr 4, s. 82.
• Skalski A., Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa, Targowa 46, Warszawa 1977, zb. Archiwum Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.
• Spółdzielczość mieszkaniowa w Polsce, cz. 2, Spółdzielnie mieszkaniowo-budowlane, Warszawa 1937.
• Stifelman H., Józef Dziekoński, „Przegląd Techniczny” 1919, nr 13-16, s. 63.
• Stopa M., Brykczyński J., Ostańce: kamienice warszawskie i ich mieszkańcy, Warszawa 2010.
• Stopa M., Brykczyński J., Ostańce: kamienice warszawskie i ich mieszkańcy, t. 2, Warszawa 2011.
• Stopa M., Brykczyński J., Ostańce: kamienice warszawskie i ich mieszkańcy, t. 3, Warszawa 2012.
• Szkurłat A., Secesja w Architekturze Warszawy, Warszawa 1999.
• Szmitkowska A., Architekt Zdzisław Mączeński 1878-1961, Białystok 2014.
• Szustakiewicz I., Architekt Julian Ankiewicz (1820-1903) – nowe fakty z biografii i ogólna ocena twórczości, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 2010, z. 3, s. 26-36.
• Taryfa 1908 – Taryfa posesyj (domów i placów) miasta Warszawy i przedmieścia Pragi (sprawdzona na zasadzie najnowszych źródeł specyalnie dla Kalendarza, [w:] Kalendarz na pogotowie ratunkowe 1908, Warszawa 1908.
• Taryfa 1910 – Taryfa domów miasta Warszawy i przedmieścia Pragi, według porządku n-rów hipotecznych z oznaczeniem nowych policyjnych oraz ulic i nazwisk właścicieli, Warszawa 1910.
• Taryfa 1911 – Taryfa posesyj (domów i placów) miasta Warszawy i przedmieścia Pragi z podziałem na ucząstki policyjne (cyrkuły) i rewiry sądowe, sprawdzona na zasadzie najnowszych źródeł, [w:] Kalendarz Handlowy na rok 1911, Warszawa 1911.
• Taryfa 1912 – Taryfa posesyj (domów i placów) miasta Warszawy i przedmieścia Pragi (sprawdzona na zasadzie najnowszych źródeł specyalnie dla Kalendarza), [w:] Kalendarz na pogotowie ratunkowe 1912, Warszawa 1912.
• Taryfa 1913 – Taryfa posesyj (domów i placów) miasta Warszawy i przedmieścia Pragi (sprawdzona na zasadzie najnowszych źródeł specyalnie dla Kalendarza), [w:] Kalendarz na pogotowie ratunkowe 1913, Warszawa 1913.
• Taryfa 1914 – Taryfa posesyj (domów i placów) miasta Warszawy i przedmieścia Pragi (sprawdzona na zasadzie najnowszych źródeł), [w:] Kalendarz na pogotowie ratunkowe 1914, Warszawa 1914.
• Taryfa 1915 – Taryfa posesyj (domów i placów) miasta Warszawy i przedmieścia Pragi (sprawdzona na zasadzie najnowszych źródeł), Warszawa 1915.
• Taryfa 1918 – Taryfa posesyj (domów i placów) miasta Warszawy i przedmieścia Pragi, [w:] Kalendarz Pogotowia Ratunkowego na rok 18, Warszawa 1918.
• Tomiczek M., Juliusz Nagórski 1887-1944 monografia architekta, Warszawa 2015.
• Warszawa zniszczona, Warszawa Odbudowana, nieznana kolekcja ze zbiorów Archiwum Urzędu m.st. Warszawy, Warszawa 2010.
• Wiadukt, Zbiór Korotyńskich, zb. APW, nr zespołu 201, t. 2/2, s. 40.
• Wiadukty kolejowe w Warszawie, „Polski Przemysł Budowlany” 1929, nr 5, s. 91.
• Wspomnienia Barbary Chrzanowskiej, Ewy Słowińskiej i Aleksandra Słowińskiego, spisane w sierpniu 2018 roku.
• Wspomnienia Ireny Heppen i Jerzego Brzezińskiego, spisane w marcu 2012 roku.
• Wspomnienia Marka Czerwińskiego, spisane we wrześniu 2018 roku.
• Wykaz budowli projektowanych oraz zatwierdzonych, „Wiadomości Budowlane” 1911, nr 1-12.
• Wykaz budowli projektowanych oraz zatwierdzonych, „Wiadomości Budowlane” 1912, nr 1-52.
• Wykaz budowli projektowanych oraz zatwierdzonych, „Wiadomości Budowlane” 1913, nr 1-52.
• Wykaz budowli projektowanych oraz zatwierdzonych, „Wiadomości Budowlane i Miejskie” 1914, nr 1-31.
• Wykaz budowli zatwierdzonych, „Przegląd Budowlany” 1935, z. 1-12, Warszawa 1935.
• Wykaz budowli zatwierdzonych, „Przegląd Budowlany” 1936, z. 1-11, Warszawa 1936.
• Wykaz budowli zatwierdzonych, „Przegląd Budowlany” 1937, z. 1-12, Warszawa 1937.
• Wykaz ofiar, „Przegląd Techniczny” 1913, nr 20, s. 277.
• Zbiór Referatu Gabarytów, Akta Miasta Warszawy, Warszawa 1935-1942, zb. APW, nr zespołu 3.
• Zborski A., Markiewicz T., Między Bagatelą a Zgodą…, Warszawa 2010.
• Zieliński J., Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy, t. 1-15, Warszawa 1995-2012.
• Zieliński J., Sztuczny Marmur u Prawdziwego Hrabiego, „Stolica” 2010, nr 5.
• Żmichowska M., Rojewski T., Rembiewska J., Projekt budowlany rewaloryzacji elewacji i nadbudowy budynku w części frontowej w kamienicy Emilii Plater 25, Warszawa 1998, mps w Archiwum Wydziału Architektury i Budownictwa dla Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy.

Identifiers

ISSN

0029-8247