Dwór, wieś i plebania w zachodniej Małopolsce w końcu XVIII i na początku XIX wieku w świetle najnowszych badań

• Authors: Ślusarek Krzysztof
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule zaprezentowano wstępne rezultaty badań prowadzonych w ramach projektu badawczego „Dwór, wieś i plebania w przestrzeni społecznej zachodniej Małopolski w latach 1772–1815”. Okazuje się, że studia prowadzone w oparciu o źródła wytworzone w warunkach prawno-ustrojowych I Rzeczypospolitej, zaborów austriackiego i pruskiego, a także Księstwa Warszawskiego są nadspodziewanie dobre. Przede wszystkim udanym zabiegiem było zestawienie i konfrontacja źródeł różnej proweniencji, np. staropolskich inwentarzy gruntowych z austriackimi fasjami podatkowymi i opisaniami urbarialnymi. Dzięki temu obraz stosunków wiejskich w dobie upadku Rzeczypospolitej można przedstawić w nowym i zarazem pełniejszym świetle. Dodajmy, obraz ten wydaje się diametralnie inny od tego, jaki został upowszechniony w latach 50.–60. XX w., kiedy w historiografii starano się lansować tezę o trwającej na wsi walce klasowej.

EN

In the article initial results of research conducted within the research project “Court, village and vicarage in the social space of the west Lesser Poland in years 1772-1815” have been presented. It appears that studies done on the basis of sources produces in the conditions of the legal and political system of the First Republic of Poland, of the Austrian and Prussian annexed territories as well as the Duchy of Warsaw are surprisingly good. Most of all it was a very good idea to compare and confront sources of various origin e.g. old-Polish area inventories with Austrian tax and urban records. Thanks to that the image of countryside relations at the era of the Fall of the Polish state may be presented in a new and at the same time more complete light. It should be added that this picture seems to be totally different from the one that was popularized in the 50s and 60s of the 20th century when the thesis about the class battle in the countryside was attempted to be promoted.

Keywords

PL

Małopolska; Galicja; szlachta; chłopi; duchowieństwo

EN

Lesser Poland; Galicia; the nobles; peasants; clergy

• Publisher: Uniwersytet Rzeszowski. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego
• Journal: Galicja. Studia i materiały
• Year: 2015
• Issue: 1
• Pages: 48-60

Dates

published

2015-12-20

Contributors

author

Ślusarek Krzysztof

• Uniwersytet Jagielloński

References

• Bobińska Celina. 1957. Studia z dziejów wsi małopolskiej w drugiej połowie XVIII wieku. Warszawa: Wydawnictwo „Książka i Wiedza”.
• Bobińska Celina. 1979. Wieś niespokojna: studia małopolskie z XVIII-XIX wieku. Warszawa: Wydawnictwo „Książka i Wiedza”.
• Caban W., Markowski M. B. (red.). 1999. Dwór a wieś na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Kielce: (bdw).
• Chlebowczyk Józef. 1962. Wpływ reform terezjańsko-józefińskich i polityki agrarnej ery Metternicha na sytuację wsi cieszyńskiej [w:] Studia i materiały z dziejów Śląska, t. 4. Wrocław: Zakł. Nar. im. Ossolińskich.
• Chudzik, P. 2003. Ród i majątek. Studia na strukturą własności w cyrkule rzeszowskim w latach 1787-1848. Kraków: (bdw). praca magisterska.
• Falniowska-Gradowska Alicja, Leśniak Franciszek. 2009. Struktura własności ziemskiej i użytkowania gruntów w Galicji w cyrkułach rzeszowskim, sanockim i tarnowskim w świetle katastru józefińskiego (1785-1787). Warszawa: Wydawnictwo Europejskiego Centrum Edukacyjnego.
• Falniowska-Gradowska Alicja. 1964. Świadczenia poddanych na rzecz dworu w królewszczyznach województwa krakowskiego w drugiej połowie XVIII wieku. Wrocław: Wydawnictwo PAN.
• Falniowska-Gradowska Alina. 1982. Studia nad społeczeństwem województwa krakowskiego w XVIII wieku. Struktura własności ziemskiej i użytkowanie gruntów w świetle katastru józefińskiego. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
• Grodziski Stanisław. 1967. Księgi sądowe wiejskie klucza jazowskiego. Warszawa-Kraków: Zakład Nar. im. Ossolińskich..
• Grodziski Stanisław. 1970. Galicyjskie projekty reform pańszczyźnianych na początku XIX w. Studia Historyczne, R. 13(4).
• Grynwaser Hipolit. 1951. Kwestia agrarna i ruch włościan w Królestwie Polskim w pierwszej połowie XIX wieku (1807-1860). Studium archiwalne. [w:] Grynwaser Hipolit. Pisma, t. 2. Wrocław: Zakł. Narod. im. Ossolińskich
• Guldon Zenon. 2001. Inwentarz ekonomii kozienickiej z 1775 roku. Wieś Radomska, t. 6, s. 85-152.
• Inwentarze dóbr żywieckich z XVIII wieku zawierające obciążenia feudalne ich ludności. 1980. Wyd. i oprac. Lenczowski Franciszek. Żywiec: Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej
• Janik M. 2000. Ród i majątek. Studium nad stanem posiadania ziemiaństwa galicyjskiego w cyrkule sądeckim. Kraków: praca magisterska.
• Jewuła Łukasz. 2013. Galicyjskie miasta i miasteczka oraz ich mieszkańcy w latach 1772-1848. Kraków: Wydawnictwo Historia Iagellonica.
• Kargol Tomasz. 2014. Źródła do dziejów wsi galicyjskiej doby przeduwłaszczeniowej (1772-1848) w archiwach polskich i ukraińskich. [w:] Kargol Tomasz, Ślusarek Krzysztof (red.). Społeczeństwo i gospodarka Galicji w latach 1772-1867. Źródła i perspektywy badań. Zbiór studiów. Kraków: Towarzystwo Wydawnicze "Historia Iagellonica".
• Kopeć M. 2002. Ród i majątek. Szlachta cyrkułu wadowickiego. Kraków: praca magisterska.
• Kulczykowski M. 2006. Archiwum byłej Pracowni Badań Agrarnych Instytutu Historii PAN w Krakowie. Rzecz o niedokończonym przedsięwzięciu badawczym. [w:] Pytlas Stefan, Jarosław Kita (red.). Historia, społeczeństwo, gospodarka. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Kumor Bolesław. Spis wojskowy ludności Galicji z 1808 roku, "Przeszłość Demograficzna Polski" 1977, t. 10; 1980, t. 12; 1984, t. 15.
• Lepucki Henryk. 1938. Działalność kolonizacyjna Marii Teresy i Józefa II w Galicji 1772-1790. Lwów: Kasa im. J. Mianowskiego - Instytut Popierania Polskiej Twórczości Naukowej.
• Lustracja województwa krakowskiego 1789, cz. 1: Powiat krakowski, proszowicki i ksiąski. 1962. Wyd. Falniowska-Gradowska Alicja, Rychlikowa Irena. Kraków: Wydawnictwo PAN.
• Lustracja województwa krakowskiego 1789, cz. 2: Powiat lelowski oraz starostwo kłobuckie i brzeźnickie. 1963. Wyd. Falniowska-Gradowska Alicja, Rychlikowa Irena. Wrocław: Wydawnictwo PAN.
• Lustracja województwa sandomierskiego 1789, cz. 1: Powiaty sandomierski, chęciński, opoczyński i ziemia stężycka. 1965. Wyd. Madurowicz-Urbańska Helena. Wrocław: Wydawnictwo PAN.
• Lustracja województwa sandomierskiego 1789, cz. 2: Powiat radomski. 1967. Wyd. Madurowicz-Urbańska Helena. Wrocław: Wydawnictwo PAN.
• Lustracja województwa sandomierskiego 1789, cz. 3: Powiat wiślicki. 1968. Wyd. Madurowicz-Urbańska Helena. Wrocław: Wydawnictwo PAN.
• Lustracja województwa sandomierskiego 1789, cz. 4: Indeksy. 1971. Oprac. Madurowicz-Urbańska Helena. Wrocław: Wydawnictwo PAN.
• M. Drwal. 2002 „Ród i majątek. Szlachta cyrkułu tarnowskiego na przełomie XVIII i XIX wieku”, Kraków: praca magisterska
• Mencel Tadeusz. 1973. Polityka chłopska władz austriackich w Galicji Zachodniej (1796-1809). Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych, t. 34.
• Mencel Tadeusz. 1976. Galicja Zachodnia 1795-1809. Studium z dziejów ziem polskich zaboru austriackiego po III rozbiorze. Lublin : Wydawnictwo Lubelskie.
• Miodunki P. 2010. Społeczność małych miast południowej Małopolski w XVI-XVIII wieku. Kraków: (bdw), (praca doktorska).
• Misesa L. 1903. Die Entwicklung des Gutsherrlich-Bäuerlichen Verhältnisses in Galizen (1772-1848), Wien-Leipzig.
• Opas Tomasz. 1974. O kierunkach awansu społecznego chłopów z dóbr prywatnych w XVIII w. [w:] Kula W., Leskiewiczowej J. (red.). Społeczeństwo polskie XVIII i XIX wieku, t. 6. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
• Piątkowska Małgorzata (red.). 2003. Dwór – wieś – plebania na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej.
• Płaza Stanisław. 1969. Księga sądowa wsi Iwkowej 1581-1809. Wrocław: Zakład Nar. im. Ossolińskich.
• Płaza Stanisław. 1974. Źródła drukowane do dziejów wsi w dawnej Polsce. Studium bibliograficzno-źródłoznawcze. Kraków: Wydawnictwo PAN.
• Puczyński E. 1935. Gospodarstwo folwarczne z początku XIX wieku na podstawie księgi rachunkowej z Moczerad od 1789 do 1829. Roczniki Dziejów Społeczno-Gospodarczych.
• Rozdolski Roman. 1936. Wspólnota gminna w byłej Galicji Wschodniej i jej zanik. Lwów: Instytut Popierania Polskiej Twórczości Naukowej.
• Rozdolski Roman. 1962. Stosunki poddańcze w dawnej Galicji, t. 1-2. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
• Rozdolski Roman. 1992. Untertan und Staat in Galizien. Die Reformen unter Maria Teresia und Joseph II. Mainz am Rhein: P. von Zabern.
• Rychlikowa Irena. 1960. Klucz wielkoporębski Wodzickich w II połowie XVIII wieku. Wrocław: Wydawnictwo PAN.
• Sójka-Zielińska Katarzyna. 1966. Prawne problemy podziału gruntów chłopskich w Galicji na tle austriackiego ustawodawstwa agrarnego. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
• Stankiewicz Zbigniew. 1985. Szlachta – ziemianie w świetle ankiety włościańskiej 1814 roku. [w:] Leskiewiczowa Janina (red.). Ziemiaństwo polskie 1772-1945. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
• Styś Wincenty. 1932-1933. Metryki gruntowe józefińskie i franciszkańskie jako źródła do historii gospodarczej Galicji. Roczniki Dziejów Społeczno-Gospodarczych, t. 2.
• Ślusarek Krzysztof. 2010. Ziemiaństwo a rozwój gospodarczy Galicji w 2. połowie XVIII i na początku XIX wieku. [w:] Puś Wiesław, Kita Jarosław (red.). Studia z historii społeczno-gospodarczej XIX i XX wieku, t. 8. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Ślusarek Krzysztof. 2011. Drobna szlachta w Galicji 1772-1848. Jędrzejów – Kraków: Wydawnictwo Nowa Galicja.
• Ślusarska Magdalena. 1998. Dwór, plebania, rodzina chłopska. Szkice z dziejów wsi polskiej XVII i XVIII wieku. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
• Urban Wacław. 1958. Poddani szlacheccy w województwie krakowskim w drugiej połowie XVIII wieku i ich opór antyfeudalny. Wrocław: Wydawnictwo PAN.
• Vetulani Adam. 1957. Księga sądowa Uszwi dla wsi Zawady 1619-1788. Warszawa: Zakład Nar. im. Ossolińskich.
• Vetulani Adam. 1962-1963. Księgi sądowe wiejskie klucza łąckiego, t.1-2. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo PAN.
• Wyżgi Mateusz. 2011. Parafia Raciborowice. Od XVI do końca XVIII wieku. Studium o społeczności lokalnej. Kraków: Wydawnictwo Księgarni Akademickiej.
• Zamorski Krzysztof. 1987. Folwark i wieś: gospodarka dworska i społeczność chłopska Tenczynka w latach 1705-1845. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Zarubina Przemysław. Żydzi w aglomeracji Krakowa w czasach stanisławowskich. Przemiany prawne, gospodarcze i społeczne. Kraków: Wydawnictwo Księgarni Akademickiej.
• Zgórniak Marian. 1960. Relikty średniowiecznych powinności skarbowych na wsi małopolskiej XVI-XVIII wieku. Wrocław: Wydawnictwo PWN.
• Żywiec i Żywiecczyzna według swych inwentarzy z XVIII. 1973. [w:] Studia Historyczne , t. 16(1), 91-107.

Identifiers

ISSN

2450-5854