Społeczność żydowska dębickiego sztetla na przełomie XIX i XX wieku

• Authors: Więch Arkadiusz Stanisław

Title variants

EN

The Jewish community of the Dębica Shtetl at the turn of the 19th and 20th century

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Dębica na przełomie XIX i XX w. była przykładem typowego galicyjskiego miasteczka, które w większości zamieszkiwała ludność żydowska. Niestety, z racji niedostatecznie zachowanego materiału źródłowego nie można w pełni zaprezentować losów gminy żydowskiej w Dębicy. Możliwa jest jedynie szczątkowa rekonstrukcja, której podjął się autor w niniejszym tekście. Podstawę źródłową stanowią materiały zgromadzone w Archiwum Narodowym w Krakowie oraz Bibliotece Czartoryskich w Krakowie, a także materiał wspomnieniowy, przede wszystkim zaś relacje zawarte w dębickiej księdze pamięci. Problematyka artykułu koncentruje się na przedstawieniu życia codziennego mieszkańców dębickiego sztetla, charakterystyce relacji pomiędzy żydowskimi i polskimi mieszkańcami, a także udziale Żydów w zarządzaniu miastem oraz prezentuje strukturę zawodową osób wyznania mojżeszowego.

EN

At the turn of the 19th and 20th century Dębica was an example of a typical Galician town mostly inhabited by the Jewish population. Unfortunately, since the source materials were insufficiently preserved, it is impossible to fully present the history of the Jewish municipality in Dębica. Only rudimentary reconstruction could have been performed by the author in the present article based on the source materials collected by the National Archive in Cracow and the Prince Czartoryski Library in Cracow as well as on the accounts found in the Dębica memory book. The article focuses on presenting the everyday life of the inhabitants of the Dębica shtetl, description of the relations between the Jewish and Polish populations as well as the participation of Jews in city management and the occupational structure of people of the Jewish faith.

Keywords

PL

Galicja; Żydzi; sztetl; Dębica; codzienność

• Publisher: Uniwersytet Rzeszowski. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego
• Journal: Galicja. Studia i materiały
• Year: 2018
• Issue: 4: "Codzienność w Galicji"
• Pages: 143-157

Dates

printed

2019-03-01

Contributors

author

Więch Arkadiusz Stanisław

• Uniwersytet Jagielloński)

References

• Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. 374, 1849, 1850
• Biblioteka Czartoryskich, sygn. 1099 IV Rkp
• Bartosz A., Galicyjskim szlakiem chasydów sądecko-bobowskich, Kraków–Budapeszt 2015.
• Bogucka M., Życie codzienne – spory wokół profilu badań, definicji, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1996, t. 44, nr 3, s. 242–253.
• Bornstein R., Pewnego razu było sobie… [w:] Księga Dębicy. Kolebka naszej młodości. Wspomnienia żydowskich mieszkańców Dębicy, red. A.S. Więch, Przemyśl 2014, s. 71–78.
• Bornstein R., Leibel D., Bendet Fett [w:] Księga Dębicy. Kolebka naszej młodości. Wspomnienia żydowskich mieszkańców Dębicy, red. A.S. Więch, Przemyśl 2014, s. 148–149.
• Cała A., Wizerunek Żyda w polskiej kulturze ludowej, Warszawa 1992.
• Dymitrowski J., Kalendarium Ziemi Dębickiej 1866–1951 [w:] Robert Berger i Krzysztof Penderecki. Dziadek i wnuk. Przewodnik po wystawie, red. J. Chrobak, J. Michalik, Dębica 2009.
• Faust R., Debora [w:] Księga Dębicy. Kolebka naszej młodości. Wspomnienia żydowskich mieszkańców Dębicy, red. A.S. Więch, Przemyśl 2014, s. 65–66.
• Gąsowski T., Między gettem a światem. Dylematy ideowe Żydów galicyjskich na przełomie XIX i XX wieku, Kraków 1997.
• Gąsowski T., Żydzi krakowscy w drodze do nowoczesności [w:] Budowali nowoczesny Kraków. Żydzi w samorządzie miejskim, gospodarczym i finansowym miasta (1866–1939), red. B. Cisowska, Kraków 2015, s. 18–61.
• Gelber N.M., Dębiccy rabini [w:] Księga Dębicy. Kolebka naszej młodości. Wspomnienia żydowskich mieszkańców Dębicy, red. A.S. Więch, Przemyśl 2014, s. 44–46.
• Gelber N.M., Historia Żydów w Dębicy [w:] Księga Dębicy. Kolebka naszej młodości. Wspomnienia żydowskich mieszkańców Dębicy, red. A.S. Więch, Przemyśl 2014, s. 30–43.
• Gelber N.M., Oświecenie i syjonizm [w:] Księga Dębicy. Kolebka naszej młodości. Wspomnienia żydowskich mieszkańców Dębicy, red. A.S. Więch, Przemyśl 2014, s. 56–60.
• Goldberg-Mulkiewicz O., Miasteczko w miasteczku. Funkcjonowanie pojęcia sztetl, „Łódzkie Studia Etnograficzne” 2012, t. 51, s. 61–76.
• Guldon Z., Ludność żydowska w miastach małopolskich w drugiej połowie XVII wieku [w:] Żydzi w Małopolsce. Studia z dziejów osadnictwa i życia społecznego, red. F. Kiryk, Przemyśl 1991, s. 85–98.
• Hoff J., Wschodniogalicyjski sztetl (na przykładzie Czortkowa) [w:] Historia. Społeczeństwo. Wychowanie, red. J. Maternicki, M. Hoszowska, P. Sierżęga, Rzeszów 2003, s. 339–351.
• Hoff J., Wygląd małych miast galicyjskich w XIX i na początku XX wieku [w:] Rozwój przestrzenny miast galicyjskich położonych między Dunajcem a Sanem w okresie autonomii galicyjskiej. Materiały s sesji, Jasło 23–24 kwietnia 1999, red. Z. Beiersdorf, A. Laskowski, Jasło 2001, s. 97–108.
• Hoffman E., Sztetl. Świat żydów polskich, Warszawa 2001.
• Horn M., Najstarszy rejestr osiedli żydowskich w Polsce z roku 1507, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1974, nr 3.
• Jelonek A., Ludność miast i osiedli typu miejskiego na ziemiach polskich od 1810 do 1960 r.,Warszawa 1967.
• Jewuła Ł., Galicyjskie miasta i miasteczka oraz ich mieszkańcy w latach 1772–1848, Kraków 2013.
• Kalinka W., Galicja i Kraków pod panowaniem austriackim, Kraków 1898.
• Kałwa D., Polska doby rozbiorów i międzywojenna [w:] Obyczaje w Polsce. Od średniowieczado czasów współczesnych, red. A. Chwalba, Warszawa 2006, s. 219–336.
• Kasznica S., Skład wyznaniowy i zawodowy reprezentacji gmin podlegających ustawom 1889 i 1896 r. w roku 1907 (w porównaniu ze stanem w roku 1874), „Wiadomości Statystyczne o Stosunkach Krajowych” 1909, t. 22, z. 1.
• Kiryk F., Początki miasta i osady [w:] Dębica. Zarys dziejów miasta i regionu, red. J. Buszko, F. Kiryk, Kraków 1995, s. 85–108.
• Kłańska M., Daleko od Wiednia. Galicja w oczach pisarzy niemieckojęzycznych 1772–1918, Kraków 1991.
• Kotula F., Miasteczko na przykładzie Głogowa Małopolskiego i jego sąsiadów. Próba biografii, Głogów Małopolski 2014.
• Księga Wójtowska Dębicy, red. J. Dymitrowski, Dębica 2010.
• Kwolek A., Liceum Ogólnokształcące w Dębicy (próba monografii), 1900–2000, Dębica 2000.
• Małecki J., Udział Żydów w organach samorządu większych miast galicyjskich na początku XX wieku [w:] Polska i Polacy w XIX i XX wieku. Studia ofiarowane Profesorowi Mariuszowi Kulczykowskiemu w 70. rocznicę Jego urodzin, Kraków 2002, s. 53–60.
• Michalewicz J., Żydowskie okręgi metrykalne i żydowskie gminy wyznaniowe w Galicji doby autonomicznej, Kraków 1995.
• Orłowicz M., Ilustrowany przewodnik po Galicyi, Bukowinie, Spiszu, Orawie i Śląsku Cieszyńskim, Lwów 1919.
• Ouaknin M.-A., Chasydzi, Warszawa 2002.
• Pająk J., Od autonomii do niepodległości. Kształtowanie się postaw politycznych i narodowych społeczeństwa Galicji w warunkach Wielkiej Wojny 1914–1918, Kielce 2012.
• Petrovsky-Shtern Y., The Golden Age shtetl. A new history of Jewish life in East Europe, Princeton– Cambridge 2014.
• Pollack M., „Cesarz Ameryki”. Wielka ucieczka z Galicji, Wołowiec 2011.
• Polski słownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie, t. 2, oprac. Z. Borzymińska, R. Żebrowski, Warszawa 2003.
• Rajman J., W okresie nowożytnym [w:] Dębica. Zarys dziejów miasta i regionu, red. J. Buszko, F. Kiryk, Kraków 1995, s. 109–170.
• Roztoczyński J., Piekarnia, jej założyciele i kontynuatorzy [w:] J.J. Białkiewicz, Okruchy pamięci o rodzinie Roztoczyńskich, Kraków 2011.
• Sabor A., Sztetl. Śladami żydowskich miasteczek. Działoszyce – Pińczów – Chmielnik – Szydłów – Chęciny. Przewodnik, Kraków 2005.
• Shnier N., Początek [w:] Księga Dębicy. Kolebka naszej młodości. Wspomnienia żydowskich mieszkańców Dębicy, red. A.S. Więch, Przemyśl 2014, s. 79–81.
• Skorowidz przemysłowo-handlowy Królestwa Galicyi 1913, Lwów 1913.
• Soboń M., Polacy wobec Żydów w Galicji doby autonomicznej w latach 1868–1914, Kraków 2011.
• Szarota T., Życie codzienne – temat badawczy, czy tylko popularyzacja? Na marginesie serii wydawniczych Hachette i PIW-u, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1996, t. 44, nr 3, s. 239–245.
• Szczeklik K., Pilzno i pilźnianie, Kraków 1911.
• Śliż M., Galicyjscy Żydzi na drodze do równouprawnienia 1848–1914, Kraków 2006.
• Tabasz W., Podkarpaccy Żydzi. Codzienność, noc, nadzieja, Ropczyce 2009.
• Tuszewicki M., Żaba pod językiem. Medycyna ludowa Żydów aszkenazyjskich przełomu XIX i XX wieku, Kraków–Budapeszt 2015.
• Weinfeld I., Ludność miejska Galicji i jej skład wyznaniowy (1881–1910), „Wiadomości Statystyczne o Stosunkach Krajowych” 1912, t. 24, z. 2.
• Więch A.S., Księgi pamięci jako źródło historyczne do badań społeczności żydowskiej na terenie obecnego województwa podkarpackiego, „Biuletyn Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej” 2017, nr 4, s. 53–71.
• Więch A.S., Miasteczko Pruchnik w XIX–XX wieku [w:] Pruchnik. Studia z dziejów miasta i okolic, red. M. Wolski, Kraków 2014.
• Więch A.S., Miasteczko. Życie codzienne mieszkańców Dębicy w latach 1900–1939, Przemyśl 2012.
• Więch A.S., Wprowadzenie. Świat dębickiego sztetla [w:] Księga Dębicy. Kolebka naszej młodości. Wspomnienia żydowskich mieszkańców miasta, red. A.S. Więch, Przemyśl 2014, s. 11–24.
• Wodzień E., Dębica – nasze szkolnictwo do końca XX wieku, Dębica 2013.
• Wodzińska I., Więch A.S., Obraz Żyda w społeczności prowincjonalnej Galicji na przełomie XIX i XX w., „Biuletyn Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej” 2015, nr 3, s. 57–71.
• Wolski M., Rozpad dóbr dębickich Gryfów w XV i początkach XVI wieku, „Teki Krakowskie” 1997, nr 5, s. 187–200.
• Zielecki A., Struktura ludności miast Galicji w dobie autonomicznej (1867–1914) [w:] Sąsiedztwo. Osadnictwo na pograniczu etnicznym polsko-ukraińskim w czasach nowożytnych, Rzeszów 1997, s. 121–155.
• Zielecki A., Struktura ludności miast Galicji w dobie autonomicznej [w:] Rozwój przestrzenny miast galicyjskich położonych między Dunajcem a Sanem w okresie autonomii galicyjskiej. Materiały z sesji, Jasło 23–24 kwietnia 1999, red. Z. Beiersdorf, A. Laskowski, Jasło 2001, s. 79–96.
• Zielecki A., Struktura ludności w miastach Galicji środkowej w latach 1867–1914, „Prace Historyczno-Archiwalne” 1994, nr 2, s. 133–155.
• Zielecki A., Struktura mieszczaństwa galicyjskiego w latach 1867–1914 [w:] Miasteczko polskie w XIX–XX wieku jako zjawisko kulturalno-obyczajowe, Kielce 1998, s. 49–97.
• Zielecki A., W czasach autonomii [w:] Dębica. Zarys dziejów miasta i regionu, red. J. Buszko, F. Kiryk, Kraków 1995, s. 197–294.

Identifiers

DOI

10.15584/galisim.2018.4.8