Miejsce nazw wartości w języku zakonnic (na przykładzie siedemnastowiecznych rozmyślań dla nowicjuszek

• Authors: Zmuda Ewa

Title variants

EN

The names of the values place in nuns’ language (based on seventeenth-century meditations for novices)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule przeprowadzono analizę nazw wartości w rozmyślaniach zakonnych z XVII w. (Rozmy slania. Na początku Cwiczenia Nowicyatckiego. Zporządzone Roku Panskiego 1696 Miesiąca Maja dnia 26 Ad M.D.G.). Nazwy wartości organizują cały tekst zabytku i stanowią jego podstawowe pole leksykalno-semantyczne. Rozumienie niektórych nazw pokrywa się z językiem ogólnym, w wielu miejscach jednak możemy wskazać znaczne przesunięcia semantyczne (np. służba), a nawet przejście z kategorii wartości negatywnych do wartości pozytywnych (np. pokora). Przesunięcia te wynikają przede wszystkim z obrazu Boga i świata przyjętego przez zakonnice, który determinowany jest wiarą katolicką i dość radykalnym pojmowaniem wiary w zakonie. Bardzo częste w zabytku jest wartościowanie implikowane, realizowane przez odwoływanie się do biblijnych opozycji-metafor (np. duch — ciało). Artykuł prezentuje wyniki analiz, które są częścią szerszego projektu prac badawczych nad językiem zakonnic (zwłaszcza nad językiem modlitewników i medytacji pisanych przez siostry zakonne w dobie średniopolskiej).

EN

The article shows analysis of the names of the values in religious meditations from seventeenth century. The names of the values organize the entire analyzed text and constitute its basic lexical-semantic field. Understanding of certain names coincide with the general language, however in many places we can point out significant semantic shifts, and even move within the category from negative to positive values (eg. humility, service, test). These shifts are mainly due to the image of God and the world adopted by the nuns, which is determined by the Catholic faith and the peculiar perception of faith in the religious order. Very common is also an implied valuation, that is appealing to biblical opposition-metaphors (eg. the spirit — the body).

Keywords

PL

nazwy wartości; wartościowanie; język religijny; język w zakonie; język w dobie średniopolskiej

EN

the names of the values; valuation; religious language; the language in religious orders; the language in the medium-Poland era

• Publisher: Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Socjolingwistyka
• Year: 2016
• Issue: 30
• Pages: 173-187

Dates

published

2016

Contributors

author

Zmuda Ewa

• Uniwersytet Pedagogiczny, Kraków

References

• Borkowska M. 1996: Życie codzienne polskich klasztorów żeńskich w XVII–XVIII wieku,Warszawa: PIW.
• Borkowska M. 2002: Panny siostry w świecie sarmackim, Warszawa: PWN.
• Borowiecka E. 1993: Mądrość, [w:] Bartmiński J., Mazurkiewicz-Brzozowska M. (red.), Nazwy wartości. Studia leksykalno-semantyczne, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 95–115.
• BT — Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, 2000, przekł. Zespół biblistów polskich z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich, wyd. V, Poznań: Pallotinum.
• EK — Gryglewicz F. i in. (red.), Encyklopedia katolicka, Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1973–.
• Grabias S. 2003: Język w zachowaniach społecznych, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Grzegorczykowa R. 1993: Pokora, pycha i pojęcia pokrewne, [w:] Bartmiński J., Mazurkiewicz-Brzozowska M. (red.), Nazwy wartości. Studia leksykalno-semantyczne, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 23–39.
• Janowska A., Pastuchowa M., Pawelec R. (red.) 2011: Humanizm w języku polskim. Wartości humanistyczne w polskiej leksyce i refleksji o języku, Warszawa: Wydawnictwo Neriton.
• KKK — Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań: Pallotinum, 1994.
• Kiejzik L. (red.) 1994: Człowiek — język — wartości (studium antropologiczne), Zielona Góra: Wydawnictwo WSP.
• Kołodziejek E. 2005: Człowiek i świat w języku subkultur, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
• Kowalska D. 1993: O cierpliwości, [w:] Bartmiński J., Mazurkiewicz-Brzozowska M. (red.), Nazwy wartości. Studia leksykalno-semantyczne, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 75–84.
• Koziara S. 1993: Pojęcia wartościujące w polskich przekładach Psałterza, Kraków: Universitas.
• Koziara S. 2001: Frazeologia biblijna w języku polskim, Kraków: Wydawnictwo Naukowe UP.
• Koziara S. 2009: Tradycyjne biblizmy a nowe polskie przekłady Pisma Świętego (ujęcie filologiczno-normatywne), Kraków: Wydawnictwo Naukowe UP.
• Krzeszowski T. P. 1999: Aksjologiczne aspekty semantyki językowej, Toruń: UMK.
• Krzeszowski T. P. 2003: Jeszcze kilka słów o wartościach, schematach i metaforach, [w:] Bartmiński J. (red.), Język w kręgu wartości, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 35–41.
• L — Linde S. B., Słownik języka polskiego, t. I–VI, Lwów: Drukarnia Zakładu Ossolińskich, 1854–1860.
• LPTK — O’Collins G., Farrugia E.G., Leksykon pojęć teologicznych i kościelnych z indeksem angielsko-polskim, Kraków: Wydawnictwo WAM, 2002.
• Mączyński M. 2005: Językowy obraz XVII-wiecznego klasztoru sióstr norbertanek w Krakowie na Zwierzyńcu, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.
• Minikowska T. 1985: Czy pokora znaczy ‘uniżoność, uległość’?, Acta Universitatis Nicolai Copernici, zeszyt 160, 105–137.
• MST — Rahner K., Vorgrimler H., Mały słownik teologiczny, Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1987.
• Pastuchowa M. 2011: O mądrości, wszytkiego żywocie stworzenia. Mądrość i wyrazy bliskoznaczne w historii polszczyzny, [w:] Janowska A., Pastuchowa M., Pawelec R. (red.), Humanizm w języku polskim. Wartości humanistyczne w polskiej leksyce i refleksji o języku, Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 237–265.
• Puzynina J. 1992: Język wartości, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Puzynina J. 1993: O znaczeniu WARTOŚCI, [w:] Bartmiński J., Mazurkiewicz-Brzozowska M. (red.), Nazwy wartości. Studia leksykalno-semantyczne, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 9–21.
• Puzynina J. 2013a: Wartości i wartościowanie w perspektywie językoznawstwa, Kraków: PAU.
• Puzynina J. 2003b: Wokół języka wartości, [w:] Bartmiński J. (red.), Język w kręgu wartości, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 19–34.
• SPXVI — Mayenowa M. R., Pepłowski F., Mrowcewicz K. (red.), Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 1–36, Warszawa–Wrocław–Kraków: Zakład im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Aka de mii Nauk, Warszawa: Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, 1956–.
• USJP — Dubisz S. (red.), Uniwersalny słownik języka polskiego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008.
• Wieczorek U. 1999: Wartościowanie. Perswazja. Język, Kraków: Księgarnia Akademicka.
• Zaron Z. 1982: O wdzięczności. Analiza semantyczna wyrażenia być wdzięcznym, Polonica VIII, 117–121.
• Zmuda E. 2012: Nominacje istot duchowych w pismach wybranych mistyków. Studium teolingwistyczne, Kraków: Akademia Ignatianum, WAM.
• Zmuda E. 2014: Frazeologia w siedemnastowiecznych modlitewnikach karmelitańskich, [w:] Mrhačová E., Kolberová U. (red.), Parémie národů slovanských VII, Ostrawa: Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Ostrawskiego, 141–154.
• Zmuda E. 2016: Tytuły tekstów modlitewnych — struktura i znaczenie (na materiale benedyktyńskich rękopiśmiennych modlitewników z XVII w.), [w:] Mączyński M., Horyń E., Zmuda E. (red.), W kręgu dawnej polszczyzny, t. I, Kraków: Akademia Ignatianum, WAM, 197–212.

Identifiers

DOI

10.17651/SOCJOLING.30.13