Gesellschaftspsychologische Ursachen der Attraktivität des Nationalsozialismus – ein polnischer Standpunkt

• Authors: Wojciech Wichert

Title variants

PL

Społeczno-psychologiczne przyczyny atrakcyjności narodowego socjalizmu – polski punkt widzenia

• Languages of publication: DE

Abstracts

PL

Zjawisko faszyzmu do dziś inspiruje rzesze uczonych, którzy nadal nie są jednak w stanie udzielić w pełni satysfakcjonującej i jednoznacznej odpowiedzi na temat jego istoty. Wielość naukowych interpretacji narodowego socjalizmu, które pojawiły się już w okresie istnienia III Rzeszy, przede wszystkim jednak po 1945 roku, w historiografii zachodniej, a także w badaniach polskich, wciąż nie dają jednoznacznej odpowiedzi na temat powodów sukcesu Hitlera, wewnętrznej stabilności oraz społecznej atrakcyjności jego reżimu. Jedną z najnowszych koncepcji opisujących fenomen nazizmu jest teoria modernizacji, która w polskiej historiografii została opracowana przez germanistę Huberta Orłowskiego. Stanowi ona pokłosie głośnego w zachodnioniemieckiej nauce „sporu historyków” w latach 1985–1987, który koncentrował się na zagadnieniu porównywalności bądź wyjątkowości nazistowskiej polityki eksterminacji Żydów. Zdaniem historyka Henryka Olszewskiego owa polemika zakończyła się zwycięstwem argumentacji naukowej nad polityczną, rewizjonistyczną, która chciała zrelatywizować problem niemieckiej odpowiedzialności za masowe zbrodnie. W narracji „modernizacyjnej”, reprezentowanej zwłaszcza przez takich historyków RFN, jak Rainer Zitelmann, Frank Bajohr, Detlev Peukert, Werner Johe, Uwe Lohalm czy Götz Aly, chodzi przede wszystkim o ukazanie janusowego oblicza III Rzeszy, która była mieszaniną niejednokrotnie przeciwstawnych tendencji, nowoczesnych oraz konserwatywnych czy wręcz reakcyjnych pod względem społecznym i politycznym. W sensie polityki społecznej protagoniści tej teorii zwracali uwagę, iż państwo Hitlera było wariantem państwa opiekuńczego, tyle że o zabarwieniu totalitarnym, co w polskiej nauce opisywał już w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku Franciszek Ryszka, który stwierdził, iż III Rzesza nie produkowała jedynie armat, lecz również masło. W najnowszych badaniach wskazuje się, iż polityka ludobójstwa realizowana przez dyktaturę była ściśle skorelowana z osiągnięciem faktycznego dobrobytu i czerpaniem materialnych korzyści z mordu na ludności żydowskiej przez niemieckie społeczeństwo w czasie wojny. W ostatnich latach powraca się również do traktowania hitleryzmu jako zjawiska natury psychologicznej, którego powstanie i sukcesy były efektem fobii, nadziei oraz ambicji narodu niemieckiego, trwającego z dyktatorem w swoistej symbiozie „na śmierć i życie” aż do katastrofy roku 1945.

Keywords

PL

Narodowy socjalizm; Społeczeństwo; Propaganda

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Studia Maritima
• Year: 2012
• Volume: 25
• Pages: 101-111

Contributors

author

Wojciech Wichert

• Uniwersytet Szczeciński

References

• Aly G.: Hitlers Volksstaat. Raub, Rassenkrieg und nationaler Sozialismus, Frankfurt a. M. 2005
• Borodziej W., Cegielski T.: Białe plamy w historii III Rzeszy [Weiße Flecke in der Geschichte des III. Reiches], „Res Publica“ 1987, 4
• Dahrendorf R.: Gesellschaft und Demokratie in Deutschland, München 1968
• Kershaw I.: The Nazi Dictatorship: Problems and Perspectives of Interpretation, London 1993
• Kielmannsegg P.G. v.: Hitler i rewolucja niemiecka [Hitler und die deutsche Revolution], in: Nazizm, Trzecia Rzesza a procesy modernizacji [Der Nazismus, das Dritte Reich und die Modernisierungsprozesse], hg. v. H. Orłowski, Poznań 2000
• Kliem K.: Sport in der Zeit des Nationalsozialismus. Entwicklung und Zielsetzung im Höheren Schulwesen und in der Hitlerjugend, Saarbrücken 2007; N. Havemann: Fußball unterm Hakenkreuz. Der DFB zwischen Sport, Politik und Kommerz, Frankfurt a. M. 2005
• Maciejewski M.: Historiografia narodowego socjalizmu w Republice Federalnej Niemiec. Główne wątki badawcze [Historiographie des Nationalsozialismus in der BRD. Hauptrichtungen der Forschung], „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi“ [Studien über den Faschismus und die NS-Verbrechen], 20, 1997
• Marks S.: Warum folgten sie Hitler? Die Psychologie des Nationalsozialismus, Düsseldorf 2007
• Nazizm, Trzecia Rzesza a procesy modernizacji [Der Nazismus, das Dritte Reich und die Modernisierungsprozesse], hg. v. H. Orłowski, Poznań 2000
• Olszewski H.: Die neue Historiker-Kontroverse um den Stellenwert des Nationalsozialismus in der deutschen Zeitgeschichte. Bemerkungen zum Anfangsstadium der Kontroverse, in: Die methodologischen Probleme der deutschen Geschichte, hg. v. J. Topolski, W. Wrzosek, Poznań 1991
• Orłowski H.: Nazizm, Trzecia Rzesza a procesy modernizacji [Der Nazismus, das Dritte Reich und die Modernisierungsprozesse], „Przegląd Zachodni“ [Westrundschau], 1992, 4
• Orłowski H.: Pułapki paradygmatu modernizacji. Wokół najnowszych dyskusji nad nazizmem i Trzecią Rzeszą [Die Fallen des Paradigmas. Zur neuesten Diskussion über den Nzismus und das Dritte Reich], „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi” [Studien über den Faschismus und die NS-Verbrechen], 19, 1996
• Ryszka F.: O tożsamości narodowej i ciągłości historycznej [Über die nationale Identität und die historische Kontinuität], „Odra“ [Die Oder] 27, 1987
• Ryszka F.: U źródeł sukcesu i klęski. Szkice z dziejów hitleryzmu [An der Quelle des Erfolgs und der Niederlage. Skizzen aus der Geschichte des Hitlerismus], Warszawa 1975
• Schoenbaum D.: Die braune Revolution. Eine Sozialgeschichte des Dritten Reiches, Köln– Berlin 1968
• Stefański M.: Rozrachunek kontra wyparcie. Niemieckie pokolenie ’68 wobec nazistowskiej przeszłości [Abrechnung kontra Verdrängung. Die deutsche Generation ’68 gegenüber der NS-Vergangenheit], „Przegląd Zachodni“ [Westrundschau], 2010, 2
• Thamer H.-U.: Das Dritte Reich. Interpretationen, Kontroversen und Probleme des aktuellen Forschungsstandes, in: Deutschland 1933–1945. Neue Studien zur nationalsozialistischen Herrschaft, hg. v. K.-D. Bracher, M. Funke, H.-A. Jacobsen, Bonn 1992