Przedszkola i ochronki zakonne w świetle polskiego prawa oświatowego w latach 1945-61

• Authors: Wiśniewska Joanna

Title variants

EN

Kindergartens and nurseries in the light of education law in Poland between 1945 and 1961

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Władze komunistyczne Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej dążyły do laicyzacji systemu oświaty i wychowania, począwszy od najniższego poziomu edukacyjnego, jakim były przedszkola. W ramach antykościelnej i antyzakonnej polityki wyznaniowej państwa, placówki wychowania przedszkolnego prowadzone przez żeńskie zgromadzenia zakonne poddane zostały procesowi stopniowej likwidacji w pierwszych dwóch powojennych dekadach. Ograniczanie niezależnych od panującej ideologii podmiotów, biorących dotąd udział w tworzeniu sieci placówek wychowania przedszkolnego, skutkowało w warunkach niedemokratycznego, totalitarnego systemu politycznego, narzuceniem monopolu państwa na organizowanie, prowadzenie i nadzór nad placówkami wychowania przedszkolnego, co sprzyjać miało skuteczniejszej indoktrynacji wychowanków. Jednym z instrumentów realizacji wytyczonego celu stało się prawo oświatowe. Choć do 1961 r. oficjalnie obowiązywały przedwojenne ustawy oświatowe z 1932 r., w praktyce już w latach czterdziestych rozpoczęło się eliminowanie zgromadzeń zakonnych z obszaru wychowania dziecka w wieku przedszkolnym. Zjawiska tego nie powstrzymały protesty przełożonych zakonnych i hierarchii Kościoła, powołujące się na ratyfikowaną przez rząd PRL międzynarodową konwencję w sprawie zwalczania dyskryminacji w dziedzinie oświaty, w myśl której, oprócz państwowych przedszkoli działać mogły również „inne”, niepaństwowe placówki oświatowo-wychowawcze. Pomimo braku przeszkód prawnych, zgromadzenia zakonne nie mogły reaktywować działalności w zakresie prowadzenia placówek wychowania przedszkolnego.

EN

Polish communist authorities of the People's Republic sought to secularization of education system, starting from the lowest level of education, namely kindergartens. As part of the anti-Church state religious policy, kindergartens run by female religious congregations were gradually eliminated in the first two postwar decades. Restricting independent of the ruling ideology entities that had been contributing up to that moment to preschool education institutions, resulted, in an undemocratic, totalitarian political system, in the monopoly of the state on organizing, conducting and supervising the institutions of preschool education, which would encourage more effective indoctrination of pupils. The education law became one of the instruments to implement the objective. Although until 1961 a pre-war educational Act of 1932 officially was still in force, in practice since the forties the state began to move religious congregations away from responsibility of raising a child of a preschool age. This phenomenon was not stopped by protests of superiors from religious congregation and hierarchy of the Church who claimed that the Polish government ratified international convention against discrimination in education, according to which, apart from state-run kindergartens there could also be “other” non-state educational institutions. Despite the absence of legal obstacles, religious congregations could not revive the business of conducting pre-school education.

Keywords

PL

przedszkola; ochronki; wychowanie przedszkolne; Polska Rzeczpospolita Ludowa; żeńskie zgromadzenia zakonne; prawo oświatowe; Ministerstwo Oświaty; reżim komunistyczny; ograniczenia wolności religijnej w PRL; zgromadzenia zakonne w PRL

EN

kindergartens; nurseries; pre-school education; Polish People’s Republic; female religious congregations; education law; the Ministry of Education; anti-religious activities; communist regime; repression against religious orders

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Studia z Prawa Wyznaniowego
• Year: 2015
• Volume: 18
• Pages: 311-333

Contributors

author

Wiśniewska Joanna

• Instytut Nauk Historycznych, Wydział Nauk Historycznych i Społecznych, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, ul. Wóycickiego 1/3, 23, 01-938 Warszawa

References

• 17 lat nauczania religii w Polsce Ludowej. Wybór dokumentów, opr. Hanna Konopka. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 1998.
• Bobrowska-Nowak, Wanda. Historia wychowania przedszkolnego. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1983.
• Graniewska, Danuta. Żłobki i przedszkola w PRL. Warszawa: Wydawnictwa Związkowe Centralnej Rady Związków Zawodowych, 1971.
• Kaczmarek, Ewa. Dlaczego przeszkadzały? Polityka władz partyjnych i rządowych wobec żeńskich zgromadzeń zakonnych w Polsce w latach 1945-56. Warszawa: VIZJA Press & IT Sp. z o.o., 2007.
• Kupczewska, Jadwiga. „Likwidacja przedszkoli zakonnych w Małopolsce w świetle materiałów służb bezpieczeństwa z 1962 r.,” w: Zakony żeńskie w PRL. Studia i materiały do historii najnowszej żeńskich zgromadzeń zakonnych w Polsce, red. Agata Mirek. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2008.
• Łączka, Adela. Wspomnienia o współpracy międzyzakonnej zgromadzeń zakonnych żeńskich w Polsce po II wojnie światowej do 1960 r., t. 2. Warszawa: b.w. mps, 1986.
• Mezglewski, Artur, Henryk Misztal, i Piotr Stanisz. Prawo wyznaniowe. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck, 2011.
• Mezglewski, Artur. „Ograniczanie przez władze państwowe działalności szkolnictwa wyznaniowego w latach 1948-1964 jako przejaw instrumentalizacji prawa na poziomach jego stanowienia i stosowania.” W: Prawo i polityka wyznaniowa w Polsce Ludowej, red. Artur Mezglewski, Piotr Stanisz, i Marta Ordon, 235-262. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2005.
• Mirek, Agata. „Przystosowanie i opór żeńskich zgromadzeń zakonnych wobec władz komunistycznych w Polsce. Zarys problemu.” Studia z Prawa Wyznaniowego 15 (2012), 217-233.
• Misztal, Henryk. Polskie prawo wyznaniowe. Rys historyczny. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL, 1996.
• Misztal, Henryk, i Artur Mezglewski. „Zakres kompetencji, styl działania i cele Urzędu do Spraw Wyznań.” W: Prawo i polityka wyznaniowa w Polsce Ludowej, red. Artur Mezglewski, Piotr Stanisz, i Marta Ordon, 33-70. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2005.
• Państwowe prawo wyznaniowe Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Wybór tekstów źródłowych, red. Marian Fąka. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1978.
• Placówki wychowania przedszkolnego w świetle przepisów, red. Jadwiga Sławecka. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1966.
• Szymański, Andrzej. Proces likwidacji działalności charytatywnej Kościoła katolickiego w sferze publiczno-prawnej w latach 1944-1965. Studium historyczno-prawne. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 2010.
• Środa, Paweł. „Proces likwidacji kościelnych placówek opiekuńczo-wychowawczych w Polsce w latach 1946-1965.” Studia z Prawa Wyznaniowego 11 (2008): 293-320.
• Woźnicka, Zofia. Wychowanie przedszkolne w Polsce Ludowej. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1972.
• Zamiatała, Dominik. Caritas. Działalność i likwidacja organizacji 1945-1950. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL, 2000.
• Zamiatała, Dominik. Zakony męskie w polityce władz komunistycznych w Polsce w latach 1945-1989. T. 2: Działalność duszpasterska i społeczna zakonów w latach 1945-1989. Warszawa: IPN, 2012.
• Zdaniewicz, Witold, i Tadeusz Zembrzuski. Kościół i religijność Polaków 1945-1999. Warszawa: Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC, 2000.
• Żaryn, Jan. Dzieje Kościoła katolickiego (1944-1989). Warszawa: Instytut Historii PAN i Wydawnictwo Neriton, 2003.