Metalepsa jako strategia narracyjna w dziełach literackich i filmowych (analiza zjawiska na wybranych przykładach)

• Authors: Karkiewicz Magdalena

Abstracts

PL

Przedmiot niniejszej rozprawy stanowią strategie narracyjne powiązane z metalepsją: logicznie zakazane przejścia, niemożliwe transgresje, postacie fikcyjne przemierzające granice pomiędzy poziomami (nie)rzeczywistości, gry z „ramą” artystycznej prezentacji. Pojęcie metalepsy wywodzi się z retoryki, a na pole narratologii zostało zaanektowane w latach 70. przez Gérarda Genette’a, autora Figures III. Rozprawa francuskiego teoretyka stała się punktem wyjścia dla kolejnych badań skupiających się wokół zagadnienia metalepsy, które szczególną popularność zdobyły na zachodzie Europy. Jak zauważono, metalepsa charakteryzuje się potencjałem komicznym (czego doskonały przykład stanowi film Purpurowa Róża z Kairu Woody’ego Allena), jednak jej funkcje wydają się o wiele bardziej złożone. Analizowane przykłady wykorzystania metalepsy jako strategii narracyjnej (m.in. proza Julia Cortázara) uwydatniły specyfikę oddziaływania owej figury na odbiorcę. Korespondując z takimi zjawiskami, jak „mise en abyme” czy „tekst w tekście”, metalepsa kieruje uwagę na postać samego odbiorcy, czytelnika lub widza, naznacza poniekąd i jego egzystencję ontologiczną niepewnością…

Keywords

PL

narracja literacka; narracja filmowa,; metalepsa; gra z „ramą” przedstawienia; mise en abyme; Julio Cortázar; Woody Allen,; Horacio Quiroga; „światy połączone”

• Publisher: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
• Journal: Załącznik Kulturoznawczy
• Year: 2015
• Issue: 2
• Pages: 384-375

Dates

published

2015

Contributors

author

Karkiewicz Magdalena

References

• Jaime Alazraki, Critical Essays on Julio Cortázar, G.K. Hall & Co., Nowy Jork 1999.
• Roland Barthes, Wychodząc z kina, [w:] Interpretacja dzieła filmowego − antologia przekładów, red. Wiesław Godzic, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1993, s. 157-160.
• Jorge Luis Borges, Częściowe magie Don Kichota, [w:] tegoż, Dalsze dociekania, tłum. A. Sobol-Jurczykowski, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999.
• Julio Cortázar, Ciągłość parków, [w:] tegoż, Opowiadania zebrane, tłum. Z. Chądzyńska, Wydawnictwo Muza, Warszawa 1996, s. 301-302.
• John Anthony Bowden Cuddon, Dictionary of literary terms and literary theory, Penguin Books, Harmondsworth 1984.
• Lucien Dällenbach, The Mirror in the Text, tłum. J. Whiteley i E. Hughes, University of Chicago Press, Chicago 1989.
• Patrick de Rynck, Jak czytać malarstwo: rozwiązywanie zagadek, ro- zumienie i smakowanie dzieł dawnych mistrzów, tłum. P. Nowakowski, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków 2005.
• Łucja Demby, Czar wyobrażonego: Purpurowa Róża z Kairu, „Kino” 1990, nr 11/12, s. 28-29.
• Denis Diderot, Kubuś Fatalista i jego pan, tłum. T. Boy-Żeleński, De Agostini Polska, Warszawa 2004.
• Michel Foucault, Panny Dworskie (Las Meninas), [w:] tegoż, Słowa i rze- czy. Archeologia nauk humanistycznych, tłum. T. Komendant, Słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2006, s. 16-28.
• Grzegorz Gazda, Słownik europejskich kierunków i grup literackich XX w., PWN, Warszawa 2009.
• Gérard Genette, Narrative Discourse: An Essay in Method, tłum. J.E. Lewin, Cornell University Press, Ithaca–Nowy Jork 1980.
• Gérard Genette, Metalepse: De la figure a la fiction, Editions du Seuil, Paryż 2004.
• Michał Głowiński, Gry powieściowe, PWN, Warszawa 1973.
• A. Guide, Journal 1889-1939, tłum. O’Brien, Londyn 1984.
• Óscar Hahn, Julio Cortázar pośród światów połączonych, [w:] W poszu-
• kiwaniu Alefa. Proza hispanoamerykańska w świetle najnowszych badań,
• red. J. Ziarkowska i M. Kurek, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2007, s. 161-166.
• Internetowy słownik języka polskiego PWN, http://sjp.pwn.pl/szukaj/me- talepsja [data dostępu: 14.05.14].
• Tom Kingdon, Kilka zasad kręcenia, [w:] tegoż, Sztuka reżyserii filmo- wej, tłum. K. Karpińska, Wydawnictwo Wojciech Marzec, Warszawa 2007, s. 153- 177.
• Agnieszka Kłosińska-Nachin, Miguel de Unamuno. Pomiędzy fikcją a rze- czywistością, „Przestrzenie teorii” 2007, nr 7, s. 97-104.
• Władysław Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycz- nych z almanachem, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2007.
• Karin Kukkonen, Sonja Klimek, Metalepsis in Popular Culture, Walter and Gruyter GmbH & Co. KG, Berlin-Nowy Jork 2011.
• Aleksander Ledóchowski, Róże Woody Allena, „Kino” 1985, nr 8, s. 44.
• Debra Malina, Breaking the Frame: Metalepsis and the Construction of the Subject, Ohio 2002.
• B.D. Patric, Metalepsis and Paradoxial Narration in Don Quixote: A Reconsideration, „Letras Hispanas” 2008, 5.2.
• Brygida Pawłowska-Jądrzyk, Utwór literacki wobec granic przestrzeni przedstawionej (Wokół „Portretu Owalnego” Edgara Allana Poego), [w:] tejże, Uczta pod wiszącą skałą. Metafizyczność i nieokreśloność w sztuce (nie tylko) literackiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2011, s. 19-31.
• John Pier, Jean-Marie Schaeffer, Rhétotique de la métalepse, états de cause, typologie, récit, [w:] Métalepses. Entorses au pacte de la représenta- tion, Paryż 2005.
• Przemysław Pietrzak, Powieść nowoczesna i dylematy współczesnej nauki o literaturze, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2007.
• Jerzy Płażewski, Purpurowa Róża z Kairu, „Film” 1985, nr 35, s. 21. Gerald Prince, Disturbing Frames, „Poetics Today” 2006, nr 27:3, s. 626. Reality and Fantasy, [w:] Spark Notes, http://www.sparknotes.com/short-
• -stories/continuity-of-parks/section1.rhtml [data dostępu: 27.06.14]. Horacio Quiroga, Widmo (El espectro), [w:] tegoż, Biała zapaść, tłum. M.
• Baterowicz, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1981.
• Jerzy Schonborn, Najlepsze te małe kina, „Film” 1987, nr 10, s. 10. Janusz Sławiński, Słownik terminów literackich, Zakład Narodowy im.
• Ossolińskich, Wrocław 2002.
• Katarzyna Statkiewicz-Zawadzka, Let’s make a meta-movie. Metalepsy
• i inne gry narracyjne Spike’a Jonze’a i Charliego Kaufmana, „Kwartalnik Filmowy” 2010, nr 71-72, s. 230-246.
• Tomasz Swoboda, Zakrzywienie przestrzeni reprezentacji. Parę słów o metalepsie, „Teksty Drugie” 2005, nr 5, s. 183-194.
• Wiktor Szkłowski, Sztuka jako chwyt, [w:] Teorie literatury XX wieku, red. A. Burzyńska, M.P. Markowski, Wydawnictwo Znak, Kraków 2006.
• W.J. Thomas Mitchell, Picture Theory: Essays on Verbal and Visual Representation, University of Chicago, Chicago 1994.
• Tzvetan Todorov, Poetyka, tłum. S. Cichowicz, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
• Lew Tołstoj, Notatka z dziennika z dnia 28 lutego 1897 roku, „Letopis”, Nikolskoje 1915.
• François Truffaut, H. Scott, Hitchcock Truffaut, tłum. T. Lubelski, Świat Literacki, Izabelin 2005.
• Borys Uspienski, Strukturalna wspólnota różnych sztuk. Ogólne zasady organizacji dzieła malarskiego i literackiego, [w:] tegoż, Poetyka kompozy- cji, tłum. P. Fast, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1997.
• Wergilusz, Bukoliki, tłum. K. Koźmian, z rękopisu wydał J. Wójcicki, Czytelnik, Warszawa 1998.
• Andrzej Witko, Tajemnica „Las Meninas”: antologia tekstów, Wydawnictwo AA, Kraków 2006.