Mojżesz i Madianici: pamięć o historycznej tradycji, która wymagała teologicznej korekty?

• Authors: Lemański Janusz

Title variants

EN

Moses and the Midianites: the memory of a historical tradition that required a theological correction?

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule podjęta zostaje analiza tekstów, w których nawiązuje się do związków Mojżesza z Madianitami lub mowa jest o potomkach Mojżesza. Zauważony zostaje wyraźny proces „eliminowania” Madianitów oraz ich pozytywnej roli, jaką odgrywali w początkach jahwizmu i misji Mojżesza. Proces ten zaczyna się już w Księdze Wyjścia, a doprowadzony do apogeum zostaje w Księdze Liczb. Madianici stają się w niej jednym z najpoważniejszych zagrożeń dla religijnej wierności Izraela wobec Jhwh. Różnorodność imion teścia Mojżesza z jednej strony wiąże się z odmiennymi tradycjami, a z drugiej ich zachowanie wpisane zostaje w powyższy proces eliminowania wkładu Madianitów w religię Izraela. Brak większego zainteresowania potomstwem Mojżesza z jednej strony także ma na uwadze niektóre negatywne tradycje łączące Mojżesza i jego potomstwo z idolatrycznym kultem, a z drugiej prowadzi do prób wpisania tego potomstwa w kontekst genealogii lewickich (Księgi Kronik).

EN

The article analyzes the texts which refer to the relationship of Moses with the Midianites or to the descendants of Moses. A clear process of “elimination” of the Midianites and their positive role played in the early Jahvism and mission of Moses has been noticed. The process begins in Exodus and reaches its apogee in the Book of Numbers. The Midianites became there the one of the most serious threats to the Israel’s religious fidelity to YHWH. On the one hand, the variety of the names of Moses’ father-in-law is connected with different traditions, on the other, their maintaining is included in the process of eliminating the contribution of the Midianites to the religion of Israel. The lack of the interest in Moses’ offspring is related to some of the negative traditions connecting Moses and his descendants with idolatry. Alternatively, it attempts to place the progeny into the Levites’ genealogy (Chronicles).

Keywords

PL

Mojżesz; Madianici; teść; żona i synowie Mojżesza

EN

Moses; the Midianites; father in law; the wife and sons of Moses

• Publisher: Wydział Teologiczny Uniwersytetu Szczecińskiego w Szczecinie / Wyższe Seminarium Duchowne w Koszalinie
• Journal: Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie
• Year: 2017
• Issue: 24
• Pages: 11-40

Contributors

author

Lemański Janusz

• Wydział Teologiczny Uniwersytetu Szczecińskiego

References

• Achenbach, R. Die Vollendung des Tora. Beihefte der Zeitschrift für altorientalische und biblische Rechtsgeschichte 3, 186–187. Wiesbaden: Harrassowitz, 2003.
• Albertz, Rainer. A History of Israelite Religion in the Old Testament Period. T. 1 From the Begonnings to the End of the Exile, 46–52. London: SCM Press LTD., 1994; oryginał niemiecki Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 1992.
• Albertz, Rainer. „The Formative Impact of the Hexateuch Redaction”. W: The Post-Priestly Pentateuch. Forschungen zum Alten Testament 101, red. F. Ginntoli, K. Schmid, 53–74, zwłaszcza 62–63. Tübingen: Mohr Siebeck, 2015.
• Albertz, Rainer. Exodus 1–18. Zürcher Bibelkommentare. Altes Testament 2.1, red. Hexateuchu, 296–297, 300–301. Zürich: TVZ Theologischer Verlag, 2012.
• Alter, Robert. The Art. of Biblical Narrative, 47–62, zwłaszcza 56–58. New York NY: Basic Body, 1981.
• Amit, Yairah. Hidden Polemics in Biblical Narrative. Biblical Interpretation Series 25, 106–109, zwłaszcza 106. Leiden, Boston, Köln: Brill, 2000.
• Amit, Yairah. „Judges 4: Its Content and Form”. Journal for the Study of the Old Testament 39 (1987): 89–111, zwłaszcza 94.
• Amit, Yairah. „The Book of Judges”. W: The Art of Editing. Biblical Interpretation Series 38, 317–318. Leiden: Brill, 1999.
• Andersen, Francis Ian. Habakkuk. The Anchor Bible 25, 312. New York: Doubleday, 2001.
• Bartusch, Mark Walter. Understanding Dan: An Exegetical Study of a Biblical City, Tribe, and Ancestor. Journal for the Study of Old Testament. Supplement series 379, 201 przypis 325. Sheffield Academic Press, 2003.
• Baskin, Judith Reesa. „Jethro”, w: The New Interpreter’s Dictionary of the Bible. T. 3, red. K.D. Sakenfeld, 297–298. Nashville: Abingdon Press, 2008.
• Bauer, Uwe. „Judges 18 as an Anti-Spy Story in the Context of an Anti-Conquest Story: The Creative Usage of Literary Genres”. Journal for the Study of the Old Testament 88 (2000): 37–47.
• Blum, Erhard. Studien zur Komposition des Pentateuch. Beihefte zur Zeitschrift für die alttestamentliche Wissenschaft 189, 160. Berlin, New York: de Gruyter, 1990.
• Bray, Jason S. Sacred Dan: Religious Tradition and Cultic Practice in Judges 17–18. Library of Hebrew Bible. Old Testament Studies 449, 23, 31. New York: T&T Clark, 2006.
• Butler, Trent C. Judges. Word Biblical Commentary 8, 6, 24. Nashville: Thomas Nelson, 2009.
• Cassuto, Umberto. A Commentary on the Book of Exodus, 26. Jerusalem: Magnes, 1967; oryginał hebrajski, 1951.
• Cheney, E.R. „Eliezer”. W: The New Interpreter’s Dictionary of the Bible, red. K.D. Sakenfeld, 240. Nashville: Abingdon Press, 2007.
• Cheney, E.R. „Gerszom”. W: The New Interpreter’s Dictionary of the Bible, red. K.D. Sakenfeld, 560. Nashville: Abingdon Press, 2007.
• Childs, Brevard S. Exodus. The Old Testament Library, 321. London: The Westerminster Press, 1974.
• Chisholm jr., Robert B. A Commentary on Judges and Ruth. Kregel Exegetical Library, 462. Grand Rapids: Kregel Academic, 2013.
• Coats, George W. „Moses in Midian”. Journal of Biblical Literature 92 (1973): 3–10.
• Die israelitischen Personennamen. Beiträge zur Wissenschaft vom Alten und Neuen Testament 3/10, 38, 223. Stuttgart 1928; reprint Hildesheim, 1966.
• Dohmen, Christoph. Exodus 1–18. Herders Theologischer Kommentar zum Alten Testament, 147. Freiburg, Basel, Wien: Herder, 2015.
• Donner, H., red. Gesenius Hebräisches und aramäisches Handwörterbuch über das Alte Testament. T. 3, 633. Berlin, Heildelberg, New York: Springer, 200518.
• Dozeman, Thomas B. Exodus. Eerdmans Critical Commentary, 91. Grand Rapids, Cambridge: Eerdmans, 2009.
• Dozeman, Thomas B. „The Midianites in the Formation of the Book of Numbers”. W: The Book of Leviticus and Numbers. Bibliotheca Ephemeridum Theologicarum Lovaniensium 215, red. Thomas Römer, 267. Leuven, Paris: Doudley, 2008.
• Dumbrell, William J. „Midian – a Land or a League?”. Vetus Testamentum 25 (1975): 323–327.
• Durham, John I. Exodus. Word Biblical Commentary 3, 22. Waco: Books Publisher, 1987.
• Frevel, Christian. „Jetz habe ich erkannt, dass Yhwh grosser ist als alle Götter: Ex 18 und seine Kompositionsgeschichte Stellung im Pentateuch”. Biblische Notizen 47 (2003): 3–22.
• Fucks, E. „Structure and Patriarchal Functions in the Biblical Betrothal Type-Scene: Some Preliminary Notes”. Journal of Feminist Studies in Religion 3 (1987): 7–13.
• „Gerschom”. W: Neues Bibel-Lexikon, red. M. Görg; B. Lang, 807. Zürich: Benziger, 1991.
• „Jethro, Hobab, and Reuel”. Catholic Biblical Quarterly 25 (1963): 1–11.
• Görg, Manfred. „Jahwe – ein Toponym?”. Biblische Notizen 1 (1976): 7–14, zwłaszcza 10–11.
• Gray, George Buchanan. Numbers. International Critical Commentary, 95. Edinburgh: T&T Clark, 1903.
• Gross, Walter. Richter. Herders Theologischer Kommentar zum Alten Testament, 457–458. Freiburg: Herder, 2009.
• Gunneweg, H.J. „Mose in Midian”, Zeitschrift für Theologie und Kirche 10 (1989): 16–20.
• Haarmann, Volker. JHWH-Verehrer der Völker. Die Hinwendung von Nichttisraeliten zum Gottes Israels in alttestamentlichen Überlieferungen. Abhandlungen zur Theologie des Alten und Neuen Testaments 91, 72–77. Zürich: Theologischer Verlag, 2008.
• Hamilton, Victor P. Exodus. An Exegetical Commentary, 35. Grand Rapids: Backer Academic, 2011.
• Houtman, C. Exodus. T. 2. Historical Commentary on the Old Testament, 399–410. Kampen: KOK Publishing House, 1996.
• Hughes, P.E. „Jethro”. W: Dictionary of the Old Testament. Pentateuch, red. T.D. Alexander, D.W. Baker, 467–469. Downers Grove, Leicester: InterVarsity Press, 2003.
• Jacob, Benno. Das Buch Exodus, 519. Stuttgart: Calwer Verlag, 1997.
• Japhet, Sara. 1 Chronik. Herders Theologischer Kommentar zum Alten Testament, 378. Freiburg, Basel, Wien: Herder, 2002.
• Johnstone, William. Chronicles and Exodus: An Analogy and Its Application. Journal for the Study of the Old Testament. Supplement series 275, 257–261. Sheffield: Academic Press, 1998.
• Knauf, Ernst Axel. „Madiama”, Zeitschrift der deutschen morgenländische Gesellschaft 135 (1985): 16–21.
• Knauf, Ernst Axel. „Midian und Midianiter”. W: Neues Bibel-Lexikon. t. 2, red. M. Görg, B. Lang, 803. Zürich, Düsseldorf: Benziger Verlag, 1995.
• Knauf, Ernst Axel. Midian. Untersuchungen zur Geschichte Palästinas und Nordarabiens am Ende des 2. Jahrtausends v. Chr. Abhandlungen des Deutschen Palästina-Vereins. Wiesbaden: Harrassowitz, 1988.
• Knierim, Rolf. „Exodus 18 und die Neuordnung der mosaischen Gerichtsbarkeit”. Zeitschrift für die alttestamentliche Wissenschaft 73 (1961): 146–17.
• Knoppers, Gary N. 1 Chronicles 10–29. The Anchor Bible 12A, 809. New York: Doubleday, 2004.
• Koehler, L., W. Baumgartner, J.J. Stamm, red. Wielki słownik hebrajsko-polski i aramejsko--polski Starego Testamentu. T. 1, 516–517. Warszawa: Vocatio, 2008.
• Layton, Scott C. Archaic Features of Canaanite Personal Names in the Hebrew Bible. Harvard Semitic Monographs 47, 90–94. Atlanta: Scholars Press, 1990.
• Lemański, Janusz. Arka Przymierza w dziejach narodu wybranego. Pomiędzy historia a teologią. Studia i Rozprawy 9, 28–30. Szczecin: Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, 2006.
• Lemański, Janusz. „Balaam – pierwowzór proroka w Izraelu?”. Studia Paradyskie 25 (2015): 71.
• Lemański, Janusz. „Czy Jahwe rzeczywiście chciał zabić Mojżesza (Wj 4,24–26)?”. W: Żyjemy dla Pana. Księga Pamiątkowa dedykowana S. prof. Ewie Jezierskiej, red. Mariusz Rosik, 287–307. Wrocław: Wydawnictwo PWT, 2005.
• Lemański, Janusz. „Księga Liczb jako końcowy etap w redagowaniu Pięcioksięgu?”. Colloquia Theologica Ottoniana 2 (2014): 125–161.
• Lemański, Janusz. Księga Rodzaju rozdziały 1–11. Nowy Komentarz Biblijny. Stary Testament I/1, 509. Częstochowa: Edycja św. Pawła, 2013.
• Lemański, Janusz. Księga Wyjścia. Nowy Komentarz Biblijny. Stary Testament II, 669–672. Częstochowa: św. Paweł, 2009.
• Lemański, Janusz. „Mojżesz, Jozue i Amalekici. Nowe spojrzenie na Wj 17,8–16 w kontekście współczesnych badan nad powstaniem Pięcioksięgu”. Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie 22 (2015): 55–82, zwłaszcza 74–78.
• Lemański, Janusz. „Mojżesz-lewita (Wj 2,1–10). W kręgu badań nad tożsamością Mojżesza”. Colloquia Theologica Ottoniana 1 (2016): 91–120.
• Levine, Baruch A. Numbers 1–20. The Anchor Bible 4, 316. New York: Doubleday, 1993.
• Lindars, Barnabas. Judges 1–5, 36. Edinburgh: T&T Clark, 1995.
• Malamat, Abraham. „Mari and the Bible: Some Patterns of Tribal Organizations and Institutions”. Journal of the American Oriental Society 82 (1962): 146.
• Margalit, Baruch. „Observations on the Jael-Sisera Story (Judges 4–5)”. W: Pomegranates and Golden Bells. Studies in Biblical Jewish and Near Eastern Ritual, Law, and Literature in Honor of Jacob Milgrom, red. David P. Wright, David E. Freedman, and Avi Hurvitz, 633. Winona Lake: Eisenbrauns, 1995.
• Martin, Michael W. „Betrothal Journey Narratives”. Catholic Biblical Quarterly 70 (2008): 505–525.
• McNutt, Paula M. The Forging of Israel: Iron Technology, Symbolism, and Tradition in Ancient Society. Journal for the Study of the Old Testament. Supplement series 108; The Social World of Biblical Antiquity 8, 44–46. Sheffield: Almond Press, 1990.
• Mendenhall, George Emery. „Midian”, w: The Anchor Bible Dictionary. T. 4, red. D.N. Freedman. New York: Doubleday, 1992.
• Mendenhall, George Emery. „Qurayya and the Midianites”. W: Studies in the History of Arabia. T. 3, 137–145. Riyadh: University of Riyadh Press, 1984.
• Milgrom, Jacob. Numbers. The JPS Torah Commentary, 15. Philadelphia: Jewish Publication Society, 1990.
• Mueller, E. Aydeet. The Micah Story: A Morality Tale in the Book of Judges, 73. New York: Peter Lang, 2001.
• Nahum, Walter Dietrich. Habakuk, Zefanja. Internationaler Exegetischer Kommentar zum Alten Testament, 174. Stuttgart: Kohlhammer, 2014.
• Neef, Heinz-Dieter. „Der Sieg Debora und Barak über Sisera: Exegetisches Beobachtungen zum Aufbau und Werden von Jdc 4,1–24”. Zeitschrift für die alttestamentliche Wissenschaft 101 (1989): 28–49.
• Niditch, Susan. Judges. Old Testament Library, 41. Louisville: Westminster John Knox, 2008.
• Niemann, H.M. Die Daniten. Forschungen zur Religion und Literatur des Alten und Neuen Testament 135, 117. Göttingen, 1985.
• Noth, Martin. Das vierte Buch Mose. Numeri. Das Alte Testament Deutsch 7, 173. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 1966.
• Noth, Martin. Das zweite Buch Mose. Exodus. Das Alte Testament Deutsch 5, 117. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 41968.
• Otto, Eckart. Deuteronomium 1,1–4,43. Herders Theologischer Kommentar zum Alten Testament, 349–350. Freiburg, Basel, Wien: Herder, 2012.
• Propp, William H.C. „Gershon”. W: The Anchor Bible Dictionary. T. 2, red. D.N. Freedman, 994–995. New York: Doubleday, 1992.
• Propp, William H.C. Exodus 1–18. The Anchor Bible 2, 790. New York: Doubleday, 1998.
• Rose, Martin. Deuteronomist und Jahwist. Untersuchungen zu den Berürungspunkten beider Literaturwerke. Abhandlungen zur Theologie des Alten und Neuen Testaments 67, 57–64, 83–88. Zürich: Theologische Verlag, 1981.
• Rösel, Hartmut N. Joshua. Historical Commentary on the Old Testament, 218. Leuven, Paris, Wulpole: Peeters, 2011.
• Sarna, Nahum M. Exodus. The JPS Torah Commentary, 97–98. Philadelphia: The Jewish Publication Society, 1991.
• Scharbert, Josef. Exodus. Neue Echter Bibel, 19. Würzburg: Echter Verlag, 1989.
• Schmidt, Werner H. Die Gestalt des Mose. Probleme alttestamentliche Forschung unter Berücksichtigung der Pentateuchkrise. Erträge der Forschung 237, 110–119. Darmstadt: Wissensachftliche Buchgesellschaft, 1986.
• Schwartz, B.J. „Visit of Jethro: A Case of Chronological Displacement? The Source Critical Solution”. W: Mishne Todah. Studies in Deuteronomy and Its Cultural Environment.
• Festschrift J.H. Tigay, red. N.S. Fox; D.A. Glatt-Gilead, M.J. Williams, 29–48. Winona Lake: Eisenbrauns, 2009.
• Seebass, Horst. Numeri 10,11–22,1. Biblischer Kommentar. Altes Testament IV/2, 8–9. Neukirchen-Vluyn: Neukirchener Vorlag, 2003.
• Seters, John Van. „Etiology in the Moses Tradition: The Case of Exodus 18”. Hebrew Annual Review 9 (1985): 255–301.
• Seters, John Van. The Life of Moses. The Yahwist as Historian in Exodus-Numbers, 209. Kampen: John Knox Press, 1994.
• Siebert-Hommes, Jopie. „But If She Be a Daughter. She May Live! «Daughters» and «Sons» in Exodus 1–2”. W: Companion to Exodus and Deuteronomy. Feminist Companion to the Bible 6, red. A. Brenner, 62–74. Sheffield: Academic Press, 1994.
• Siebert-Hommes, Jopie. „Die Retterinnen des Retters Israels. Zwölf «Töchter» in Ex 1 and 2”. W: Die Bibel und die Frauen. Hebräische Bibel – Altes Testament: Tora, red. W.I. Fischer, M.N. Puerto, A. Taschl-Erber), 276–291. Stuttgart: Katholisches Bibelwerk, 2010.
• Soggin, Jan Alberto. „Heber der Qenit. Das Ende eines biblischen Personennamens?”. Vetus Testamentum 31 (1981): 81–92.
• Stuart, Douglas K. Exodus. The New American Commentary, 100. Nashville: Publishing Group, 2006.
• Thompson, J.A. 1,2 Chronicles. The New American Commentary 9, 170. Nashville: Broadman & Holman Publishers, 1994.
• Tronina, Antoni. Pierwsza Księga Kronik. Nowy Komentarz Biblijny. Stary Testament X/1, 385. Częstochowa: Edycja św. Pawła, 2015.
• Utzschneider, Helmut, Wolfgang Oswald. Exodus 1–15. Internationaler Exegetischer Kommentar zum Alten Testament, 97. Stuttgart: Kohlhammer, 2013.
• Vanzant, M.S. „Midian, Midianites”. W: The New Interpreter’s Dictionary of the Bible. T. 4, red. K.D. Sakenfeld, 79. Nashville: Abingdon Press, 2009.
• Vaux, Roland de. „Sur l’origine kenite ou madianite du Yahvisme”. W: Eretz Israel 9, 28–32. W.F. Albright Volume; Jerusalem: Israel Exploration Society 1968.
• Weippert, Manfred. Historisches Textbuch zum Alten Testament. Grundrisse zum Alten Testament, 179–198. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 2010.
• Wellhausen, Julius. Die Composition des Hexateuchs und der historischen Bücher des Alten Testaments, 80. Berlin 31889 = Berlin, New York, 41963.
• Winnett, Frederick Victor. The Mosaic Tradition. Near and Middle East Series, 57–69. Toronto: University Press, 1949.
• Yee, Gale. „Ideological Criticism: Judges 17–21 and the Dismembered Body”. W: Judges and Method: New Approaches in Biblical Studies, red. Gale Yee, 146–170, zwłaszcza 160. Minneapolis: Augsburg Fortress, 1995.