Zakres wpływów wschodniosłowiańskich w polszczyźnie północnokresowej – wpływy białoruskie

• Authors: Grek-Pabisowa Iryda , Ostrówka Małgorzata

Title variants

EN

East Slavonic influences in the Northern Borderland Polish language – Belarusian influences

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

W artykule została przedstawiona krótka historia kształtowania się języka polskiego na obszarze dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego, czyli na terenach dzisiejszej Białorusi, Litwy i południowo-wschodniej części Łotwy – Łatgalii (dawne Inflanty Polskie). W związku z tym, iż język polski pozostawał tam w stałym kontakcie z językami białoruskim, litewskim, później także rosyjskim, na przestrzeni wieków ustaliły się w nim liczne cechy zaczerpnięte właśnie z tych kodów. Najstarsze i najliczniejsze są lituanizmy i białorutenizmy. Artykuł zawiera przegląd najbardziej typowych cech białoruskich z zakresu fonetyki, fleksji, słowotwórstwa, składni i leksyki. Zostały one zestawione w postaci tabel, co dało możliwość pokazania ich obecności (lub braku) w sposób chronologiczny i terytorialny: w polszczyźnie wileńskiej zbadanej przez H. Turską przed II wojną światową, w polszczyźnie kowieńskiej opracowanej przez H. Karaś na przełomie XX i XXI wieku oraz na pozostałym obszarze w oparciu o materiał zebrany w Słowniku mówionej polszczyzny północnokresowej. Wymienione zostały zapożyczenia białoruskie regularnie występujące w polszczyźnie północnokresowej, recesywne oraz te, które wyszły z użycia wraz z zanikiem oznaczanych przez nie desygnatów.

EN

This paper briefly presents the formation of the Polish language in the area formerly known as Grand Duchy of Lithuania, today’s Belarus, Lithuania and South-Eastern Latvia – Latgale, the former Polish Livonia. Due to the constant interaction between Polish, Belarusian, Lithuanian and later Russian languages, over the centuries numerous features were derived from the original language codes and adopted by the Polish language code. The oldest and most numerous are Lithuanisms and Belarusianisms. The article presents an overview of the most typical Belarusian features in phonetics, inflection, word-formation, syntax and lexis. These features are presented in a series of tables showing their presence (or lack thereof) in the chronological and territorial cross-section based on the Vilnius Polish language examined by H. Turska before the Second World War, the Kaunas Polish language developed by H. Karaś at the turn of the 20th and 21st century and the Dictionary of the Polish Spoken Language for the features occurring in the remaining territories of the country. Furthermore, the article quotes Belarusian borrowings regularly appearing in Northern Borderlands Polish, recessive borrowings and words that have fallen out of use with the disappearance of designations.

Keywords

PL

język polski; polszczyzna północnokresowa; zapożyczenia; białorutenizmy

EN

Polish language; north borderlands Polish language; borrowings; Belarusianisms

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
• Year: 2018
• Volume: 66
• Pages: 141-161

Contributors

author

Grek-Pabisowa Iryda

• Emerytowana profesor Instytutu Slawistyki PAN

author

Ostrówka Małgorzata

• Instytut Slawistyki PAN

References

• Bednarczuk Leszek, 1974, Z północno-wschodniej peryferii polszczyzny, „Język Polski”, R. LIV, s. 326–332.
• Bielecka Janina, 1990, Egzotyzmy pochodzenia rosyjskiego we współczesnej polszczyźnie, w: W. Wilczyński, red., Studia i materiały XXXV. Filologia rosyjska 9. Literatura, Językoznawstwo, Dydaktyka, Zielona Góra, s. 203–212.
• Friedrich Henryk, 1936, Obserwacje nad mową wsi mazurskiej na Polesiu, referat zgłoszony na 1. Zjazd Sprawozdawczo-Naukowy poświęcony Ziemiom Wschodnim, Warszawa.
• Grek-Pabisowa Iryda, 2017, Polskie wyspy gwarowe z przełomu XIX i XX w. na Białorusi. Gwary późnego osadnictwa na Polesiu, Witebszczyźnie i Mohylewszczyźnie. Z wykazem słownictwa przedstawionym leksykograficznie, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa, http://www.ireteslaw.ispan. waw.pl/handle/123456789/587 (dostęp: 25.09.2018).
• Grek-Pabisowa Iryda, Ostrówka Małgorzata, 2012, Zakres wpływów obcych we współczesnej polszczyźnie północnokresowej. Wpływy litewskie, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Językowego”, t. 58, s. 111–122.
• Jankowiak Mirosław, 2016, Gwary białoruskie na Litwie jako przykład białorusko- polskich kontaktów językowych, w: В.М. Курцова, Н.А. Снігірова, M. Jankowiak, M. Ostrówka, red., Беларуска-польскія культурна-моўныя ўзаемадачыненні. Ад гісторыі да сучаснасці, Беларуская навука, Мінск.
• Jankowiak Mirosław, 2017, Polonizmy leksykalne w gwarach białoruskich na Łotwie, w: R. Kaleta, red., Białoruś w dyskursie naukowym. Lingwistyka, socjologia, politologia, Katedra Białorutenistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Jankowiak Mirosław, 2018, Polonizmy leksykalne w gwarach białoruskich na Litwie (rejon orański), „LingVaria”, nr XIII/1(25), s. 143–160.
• Karaś Halina, 1996, Rusycyzmy słownikowe w polszczyźnie okresu zaborów, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa.
• Karaś Halina, 2017, Język polski pogranicza litewsko-łotewsko-białoruskiego w świetle frekwencji cech językowych, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Koniusz Elżbieta, 2001, Polszczyzna z historycznej Litwy w „Słowniku gwar polskich” Jana Karłowicza, Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, Kielce.
• Kurzowa Zofia, 1993, Język polski Wileńszczyzny i kresów północno-wschodnich, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Kraków.
• Lewaszkiewicz Tadeusz, 2017, Język powojennych przesiedleńców z Nowogródka i okolicy, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, Poznań.
• Маrtynov Viktor, red., 1973, Polskie govory v SSSR, čast’ 1: Issledovanija i materialy 1967–1969 g., čast’ 2: Issledovanija i materialy 1969–1971 g., Nauka i texnika, Мinsk.
• Nitsch Kazimierz, 1925, Język polski w Wileńszczyźnie, „Przegląd Współczesny”, XII, Krakowska Spółka Wydawnicza, Kraków, s. 25–32.
• Ostrówka Małgorzata, Jankowiak Mirosław, 2007, Język polski na Białorusi Wschodniej. Sytuacja socjolingwistyczna i uwagi o mowie wsi Stajsk i Wesołowo, „Acta Baltico-Slavica”, t. 31, Warszawa, s. 175–198
• Otrębski Jan, 1931, Lituanizmy słownikowe w dialekcie polskim na Wileńszczyźnie, „Język Polski”, R. XVI, s. 79–85.
• Paršuta Juzefa, 1973, Obrazcy dialektnych tiekstow: Darwinieki, Madonskogo rajona Łatvijskoj SSR, w: V.V. Маrtynov, red., Polskie govory v SSSR, čast’ 2: Issledovanija i materialy 1969–1971 g., Nauka i texnika, Minsk.
• Rieger Janusz, 2014, Słownictwo polszczyzny gwarowej na Brasławszczyźnie, Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa, Warszawa.
• Rieger Janusz, Masojć Irena, Rutkowska Krystyna, 2006, Słownictwo polszczyzny gwarowej na Litwie, Wydawnictwo DiG, OBTA, Warszawa.
• Sawaniewska-Mochowa Zofia, 1990, Poradnik Jana Karłowicza jako źródło poznania potocznej polszczyzny północnokresowej. Słownictwo, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Słounik belaruskix gavorak paunočna-zaxodniaj Belarusi i jaje pagraničča, 1979–1986, tomy 1–5, Navuka i texnika, Міnsk.
• Smułkowa Elżbieta, red., 2009, Brasławszczyzna. Pamięć i współczesność, t. 2: Słownictwo dwujęzycznych mieszkańców rejonu, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Tarnacki Józef, 1937, Słownictwo polskie na Polesiu, „Sprawozdania Komisji Językowej Towarzystwa Naukowego Warszawskiego”, rok XXX, Wydział I, Warszawa, s. 77–97.
• Tarnacki Józef, 1939, Studia porównawcze nad geografią wyrazów. Polesie– Mazowsze, Drukarnia Bankowa, Warszawa.
• Turska Halina, 1930, Język polski na Wileńszczyźnie, przedruk w: J. Rieger, W. Werenicz, red., 1983, Studia nad Polszczyzną Kresową, t. 2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 15–23.
• Turska Halina, 1982, O powstaniu polskich obszarów językowych na Wileńszczyźnie, w: J. Rieger, W. Werenicz, red., Studia nad Polszczyzną Kresową, t. 1, Zakład Narodowy im. Ossolińskich,Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 19–121.
• Wołkawa Jauhieńnia, Awiława Walancina, 2004, Słownik polsko-białoruski, Wydawnictwo Biełaruskaja Encykłapiedyja, Mińsk.
• Zdaniukiewicz Alojzy Adam, 1972, Gwara Łopatowszczyzny. Fonetyka, fleksja, słowotwórstwo, Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
• Bepeнич Bячеслав Л., 1973, Образцы диалектных текстов, w: В.В. Мартынов, ред., Польские говоры в СССР, часть 2: Исследования и материалы, Наука и Техника, Минск.
• Bepeнич Bячеслав Л., 1986, Тексты из Наровлянского района Белорусской ССР, w: J. Rieger, W. Werenicz, red., Studia nad Polszczyzną Kresową, t. 4, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 113–118.
• Bepeнич Bячеслав Л., 1990, Польско-белорусское языковое взаимодействие (На материале мазурского островного говора в Полесье), w: J. Rieger, W. Werenicz, red., Studia nad Polszczyzną Kresową, t. 5, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 7–142.
• Крапива Кондрат, red., 1962, Белорусско-русский словарь, Государственное Издательство Иностранных и Национальных Словарей, Москва.