Empiryczne i mitologiczne podstawy przepowiedni meteorologicznych. Czas w przepowiedniach

• Authors: Koper Anna

Title variants

EN

THE EMPIRICAL AND MYTHOLOGICAL BASIS FOR METEOROLOGICAL FORECASTS. THE FACTOR OF TIME

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przedmiotem artykułu są tradycyjne przepowiednie meteorologiczne rozpatrywane jako gatunek mowy. Przedstawiona analiza dotyczy założeń poznawczych konstytuujących tradycyjne prognostyki. Autorka bada zasady organizujące łączenie przesłanki z wnioskiem, a ściślej – zasady łączenia czasu i przesłanki z czasem t’ (późniejszym niż t) wniosku i stawia tezę, iż prosta obserwacja zależności zachodzących w przyrodzie nie jest jedyną podstawą formułowania prognostyków. Duża grupa przepowiedni oparta jest na myśleniu mitologicznym. Taki charakter mają zwłaszcza przepowiednie długoterminowe, w których ze zjawisk atmosferycznych przewiduje się przyszłe losy ludzi czy urodzaj na cały rok. Badając zasady kojarzenia czasu, autorka dochodzi do wniosku, iż podporządkowane są one zasadom metonimii (polegającej na kojarzeniu dwóch okresów pozostających w stosunku przyległości jako część i całość, np. w przepowiedni Jak Marcin [11 listopada] na białym koniu przyjedzie, ostrą zimę nam przywiedzie) oraz podobieństwa (polegającej na kojarzeniu okresów, np. Jakie Zwiastowanie, takie Zmartwychwstanie).

EN

The article discusses traditional meteorological forecasts as a speech genre through an analysis of cognitive assumptions behind them. Inquiry is made into the principles organizing the relationship between the premise and the conclusion; more specifically, between the time t of the premise and the time t’ of the conclusion (later than i). A hypothesis is put forward that mere observation of nature is not the only basis for formulating forecasts, a large portion of the latter being founded on mythological reasoning. Such are especially long-term forecasts concerning people’s lives or the quality of harvest for the whole year. The analysis of the principles of understanding time suggests that the driving forces behind them are metonymy and similarity. The former consists in associating two periods in a part-whole manner, e.g. Jak Marcin na białym koniu przyjedzie, ostrą zimę nam przywiedzie ‘If Martin (11 November) comes riding a white horse, it will bring a severe winter.’ The latter is based on associating time periods, e.g. Jakie Zwiastowanie, takie Zmartwychwstanie ‘Like Annunciation, like Easter.’

Keywords

PL

gatunek mowy; przepowiednie meteorologiczne; mitologiczne podstawy przepowiedni; czas w przepowiedniach; łączenie przesłanki z wnioskiem; myślenie mitologiczne; metonimia

EN

the genre of speech; meteorological forecasts; mythological bases of forecasts; time in forecasts; connecting the premise with the conclusion; mythological thinking; metonymy

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2000
• Volume: 12
• Pages: 233–249

Contributors

author

Koper Anna

References

• Bartmiński 1990 — Jerzy Bartmiński, Folklor — język — poetyka, Wrocław.
• Bartmiński 1996 — Jerzy Bartmiński, O „Słowniku stereotypów i symboli ludowych” [w:] Słownik stereotypów i symboli ludowych, t. 1, Kosmos, cz. 1, red. Jerzy Bartmiński, zastępca redaktora Stanisława Niebrzegowska, Lublin, s. 9-34.
• Bartmiński, Niebrzegowska 1996a — Jerzy Bartmiński, Stanisława Niebrzegowska, Słońce, [w:] SSiSL, s. 119-144.
• Bartmiński, Niebrzegowska 1996b — Jerzy Bartmiński, Stanisława Niebrzegowska, Nów, [w:] SSiSL, s. 187-192.
• Cassirer 1946 — Ernst Cassirer, Language and Myth, New York.
• Chechłowski 1951 — Włodzimierz Chechłowski, O wykorzystaniu ludowych przepowiedni klimatologicznych, „Gazeta Obserwatora”, wrzesień.
• Dobrzyńska 1983 — Teresa Dobrzyńska, Metafora a spójność tekstu, [w:] Tekst i zdanie. Zbiór studiów, red. Teresa Dobrzyńska, Elżbieta Janus, Wrocław.
• Dufour 1985 — Xavier Léon-Dufour, Słownik teologii biblijnej, Poznań.
• Eliade 1966 — Mircea Eliade, Traktat o historii religii, Warszawa.
• Gajda 1993 — Stanisław Gajda, Gatunkowe wzorce wypowiedzi, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2, Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Wrocław, s. 245-258.
• Gennep 1960 — Arnold van Gennep, The Rites of Passage, Chicago.
• Girguś 1996 — Ryszard Girguś, Przewidywanie pogody w dawnych czasach w Polsce, „Gazeta Obserwatora”, nr 11, s. 9-13.
• Gumiński 1948 — Romuald Gumiński, Ludowe prognostyki pogody, „Gazeta Obserwatora”, nr 9, s. 7-9.
• Kaleciak 1967 — Piotr Kaleciak, Irracjonalne i racjonalne aspekty meteorologii ludowej w powiecie limanowskim, [w:] Materiały etnograficzne z powiatu limanowskiego, z. 1, Wrocław, s. 54-76.
• Leach 1976 — Edmund Leach, Culture and Communication, Cambridge.
• Moszyński 1934 — Kazimierz Moszyński, Kultura ludowa Słowian, cz. II, z. 1, Kraków. MSJP Skorupka — Mały słownik języka polskiego, red. Stanisław Skorupka, Halina Auderska, Zofia Łempicka, Warszawa 1974.
• Niżnik 1985 — Józef Niżnik, Symbole a adaptacja kulturowa, Warszawa.
• Slavjanskaja mifologija 1995 — Slavjanskaja mifologija. Enciklopedičeskij slovar, red. W. J. Petruchin, T. A. Agapkina, L. N. Vinogradova, S. M. Tolstaja, Moskva.
• Stomma 1981 — Ludwik Stomma, Słońce rodzi się 13 grudnia, Warszawa.
• Stomma 1986 — Ludwik Stomma, Antropologia kultury wsi polskiej XIX wieku, Warszawa.
• Tolstaja 1997 — Svetlana Tolstaja, Vremja kak instrument magii: kompresija i raztjagivanie vremenii v slavjanskoj narodnoj tradicii, [w:] Logičeskij analiz jazyka. Jazyk i vremja, Moskva, s. 28-23.
• Tolstoj 1997 — Nikita I. Tolstoj, Vremeni magičeskij krug (po predstavlenijach slavjan), [w:] Logičeskij analiz jazyka. Jazyk i vremja, Moskva, s. 17-27.