Ateista, agnostyk, niewierzący…? Socjologii niereligii problemy z terminologią

• Authors: Radosław Tyrała

Title variants

EN

Atheist, Agnostic, Nonbeliever…? Sociology of Non-religion and Problems with Terminology

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest próba odpowiedzi na pytanie, czy istnieje optymalny termin na określenie postawy niereligijnej. Optymalny, czyli taki, który zajmujący się zjawiskiem niereligijności socjolog mógłby zastosować niezależnie od kontekstu geograficznego i kulturowego prowadzonych badań. Istnieje bowiem niezwykle dużo określeń postawy niereligijnej. Na początku postuluję odróżnić od siebie dwie płaszczyzny: etic i emic. W kolejnym kroku dokonuję przeglądu głównych określeń o charakterze etic, czyli tych używanych przez badaczy społecznych, dochodząc do wniosku, że optymalny w tym sensie jest termin „niereligijność”. Następnie, na podstawie wyników badań własnych, zdaję relację z tego, jakich określeń własnej niereligijności używają polscy niewierzący i jak je rozumieją (płaszczyzna emic). W badaniach własnych jako terminu wiodącego używałem terminu „niewiara”, co uważam za dobrą strategię definicyjną w warunkach polskich. Jak się jednak okazuje, można mówić o wysokim stopniu indywidualizacji i prywatyzacji użycia poszczególnych określeń, co niestety nie ułatwia odpowiedzi na pytanie o termin optymalny.

EN

The article aims to answer the question whether there is an optimal term describing the attitude of non-religiosity. Optimality means here usefulness for sociologists who deal with the issue of non-religiosity, regardless of the geographical and cultural context of their research. There exist numerous relevant descriptions of a non-religious attitude. At the outset I suggest distinguishing two dimensions of analysis: etic and emic. In the next step I offter a review of the etic descriptions, i.e. those used by social scientists who finally come to the conclusion that the optimal term in this sense is “nonreligiosity”. After that I report, based on the findings of my own research, what kind of terms are used by Polish nonbelievers and how they understand the meaning of these terms (emic dimension). During my own research I used the term “nonbeliever” which, in my opinion, was and still is a good choice in the Polish context. However, one may observe a high degree of individualization and privatization in using particular terms that, unfortunately, do not help to answer the question concerning the optimal term.

Keywords

PL

niereligijność; ateizm; niewiara; etic/emic; socjologia niereligii

EN

nonreligiosity; atheism; unbelief; emic/etic distinction; sociology of non-religion

• Publisher: Institute of Philosophy and Sociology, Polish Academy of Sciences
• Journal: Studia Socjologiczne
• Year: 2015
• Issue: 1(216)
• Pages: 149-181

Contributors

author

Radosław Tyrała

• Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

References

• Adamski, Franciszek (red.). 1984. Socjologia religii. Wybór tekstów. Kraków: WAM.
• Baniak, Józef. 2004. Ateizm. W: M. Libiszowska-Żółtkowska i J. Mariański (red.). Leksykon socjologii religii. Zjawiska – badania – teorie. Warszawa: Verbinum, s. 20–23.
• Baniak, Józef. 2010. Między ateizmem a pozorną religijnością. Polscy katolicy niewierzący lecz praktykujący religijnie. Studium socjologiczne. W: M. Libiszowska-Żółtkowska i S. Grotowska (red.). Religijność i duchowość – dawne i nowe formy. Kraków: Nomos, s. 184–204.
• Borowik, Irena. 2000. Odbudowywanie pamięci. Przemiany religijne w Środkowo-Wschodniej Europie po upadku komunizmu. Kraków: Nomos.
• Bremmer, Jan M. 2007. Atheism in Antiquity. W: M. Martin (red.). The Cambridge Companion to Atheism. Cambridge: Cambridge University Press, s. 11–26.
• Bruce, Steve. 2002. God Is Dead: Secularization in the West. Oxford: Blackwell Publishing.
• Buchowski, Michał. 2004. Zrozumieć Innego. Antropologia racjonalności. Kraków: WUJ.
• Campbell, Colin. 1984. Propozycja konceptualizacji pojęcia «irreligia» i «irreligijność». W: F. Adamski (red.). Socjologia religii. Wybór tekstów. Kraków: WAM, tłum. Włodzimierz Kurdziel, s. 353–361.
• Caron, Nathalie. 2007. Laïcité and Secular Attitudes in France. W: B. A. Kosmin i A. Keysar (red.). Secularism and Secularity: Contemporary International Perspectives. Hartford, CI: Institute for the Study of Secularism in Society & Culture, s. 113–124.
• Collins, Harry i Trevor Pinch. 1998. Golem, czyli co trzeba wiedzieć o nauce. Warszawa: Wydawnictwo CiS, tłum. Anna Tanalska-Dulęba.
• Cragun, Ryan T. i Joseph H. Hammer. 2011. “One Person’s Apostate Is Another Person’s Convert”: What Terminology Tells Us About Pro-religious Hegemony in the Sociology of Religion. „Humanity and Society” 35: 149–175.
• Dawkins, Richard. 2007. Bóg urojony. Warszawa: Wydawnictwo CiS, tłum. Piotr J. Szwajcer.
• Demerath III, Nicholas Jay. 1984. Program i prolegomena socjologii irreligii. W: F. Adamski (red.). Socjologia religii. Wybór tekstów. Kraków: WAM, tłum. Barbara Leś, s. 362–373.
• Edgell, Penny, Joseph Gerteis i Douglas Hartmann. 2006. Atheists as ‘Other’: Moral Boundaries and Cultural Membership in American Society. „American Sociological Review” 71(2): 211–234.
• Flynn, Tom. 2007a. Introduction. Against the Seductions of Misbelieve. W: T. Flynn (red.). The New Encyclopedia of Unbelief. Amherst NY: Prometheus Books, s. 15–20.
• Flynn, Tom (red.). 2007. The New Encyclopedia of Unbelief. Amherst, NY: Prometheus Books.
• Grabowska, Mirosława. 1990. Wywiad w badaniu zjawisk „trudnych”. Przypadek polskiej religijności. „Kultura i Społeczeństwo” 1: 51–64.
• Harris, Marvin. 1976. History and Significance of the Emic/Etic Distinction. „Annual Review of Anthropology” 5: 329–350.
• Harvey, Van A. 2007. Agnosticism and Atheism. W: T. Flynn (red.). The New Encyclopedia of Unbelief. Amherst, NY: Prometheus Books, s. 35–40.
• Hyman, Gavin. 2007. Atheism in Modern History. W: M. Martin (red.). The Cambridge Companion to Atheism. Cambridge: Cambridge University Press, s. 27–46.
• Horkheimer, Max i Theodor W. Adorno. 2010. Dialektyka oświecenia. Fragmenty fi lozoficzne. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, tłum. Małgorzata Łukasiewicz (wydanie pierwsze: Wydawnictwo IFiS PAN 1994).
• Kääriäinen, Kimmo. 1999. Religiousness in Russia after the Collapse of Communism. „Social Compass” 46(1): 35–46.
• Kosmin, Barry A. 2007. Contemporary Secularity and Secularism. W: B. A. Kosmin i A. Keysar (red.). Secularism and Secularity: Contemporary International Perspectives. Hartford, CI: Institute for the Study of Secularism in Society & Culture, s. 1–13.
• Latour, Bruno i Steve Woolgar. 1979. Laboratory Life. The Social Construction of Scientific Facts. Beverly Hills: Sage.
• Lee, Lois. 2012. Research Note: Talking About a Revolution: Terminology for the New Field of Non-religion Studies. „Journal of Contemporary Religion” 27(1): 129–139.
• Lim, Chaeyoon, Carol Ann MacGregor i Robert D. Putnam. 2010. Secular and Liminal: Discovering Heterogeneity Among Religious Nones. „Journal for the Scientific Study of Religion” 49(4): 596–618.
• Lyotard, Jean-François. 1997. Kondycja ponowoczesna. Raport o stanie wiedzy. Warszawa: Aletheia, tłum. Małgorzata Kowalska i Jacek Migasiński.
• Mariański, Janusz. 2004a. Bezwyznaniowość. W: M. Libiszowska-Żółtkowska i J. Mariański (red.). Leksykon socjologii religii. Zjawiska – badania – teorie. Warszawa: Verbinum, s. 36–38.
• Mariański, Janusz. 2004b. Globalne postawy wobec religii. W: M. Libiszowska-Żółtkowska i J. Mariański (red.). Leksykon socjologii religii. Zjawiska – badania – teorie. Warszawa: Verbinum, s. 129–131.
• Martin, Michael. 2007. General Introduction. W: M. Martin (red.), The Cambridge Companion to Atheism. Cambridge: Cambridge University Press, s. 1–7.
• Maruszewski, Tomasz. 2001. Psychologia poznania. Gdańsk: GWP.
• McGrath, Alister. 2005. The Twilight of Atheism. The Rise and Fall of Disbelief In the Modern World. London: Rider.
• Mucha, Janusz. 1988. Niewierzący jako zbiorowość społeczna. „Studia Socjologiczne” 3: 187–198.
• Nonreligion Terminology. 2012. http://atheistresearch.org/Terminology.php. odczyt: 20.05.2012.
• Orzeszyna, Jan. 2009. Niewierzący. W: Encyklopedia katolicka, t. 13. Lublin: TN KUL, s. 1249.
• Pasquale, Frank L. 2007a. Empirical Study and Neglect of Unbelief and Irreligion. W: T. Flynn (red.). The New Encyclopaedia of Unbelief. Amherst, NY: Prometheus, s. 760–766.
• Pasquale, Frank L. 2007b. The «Nonreligious» in the American Northwest. W: B. A. Kosmin i A. Keysar (red.). Secularism and Secularity: Contemporary International Perspectives. Hartford, CI: Institute for the Study of Secularism in Society & Culture, s. 41–58.
• Pasquale, Frank L. 2012. The Social Science of Secularity. „Free Inquiry” 32(2): 17–23.
• Schielke, Samuli. 2012. Being a Nonbeliever in a Time of Islamic Revival: Trajectories of Doubt and Certainty in Contemporary Egypt. „International Journal of Middle East Studies” 44(02): 301–320.
• Słownik języka polskiego. 1992. Red. Mieczysław Szymczak. Warszawa: WN PWN, t. II.
• Tyrała, Radosław. 2007. Dwa bieguny ewolucjonizmu. Nauka i religia w poznawczym wyścigu zbrojeń. Kraków: Nomos.
• Vernon, Glenn M. 1968. The Religious ‘Nones’: A Neglected Category. „Journal for the Scientifi c Study of Religion” 7(2): 219– 229.
• Woleński, Jan. 2004. Granice niewiary. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Zrinščak, Siniša. 2004. Generations and Atheism: Patterns of Response to Communist Rule among Different Generations and Countries. „Social Compass” 51(2): 221–234.
• Zuckerman, Phil. 2007. Atheism: Contemporary Numbers and Patterns. W: M. Martin (red.). The Cambridge Companion to Atheism. Cambridge: Cambridge University Press, s. 47–65.