W stronę retoryki. O poszukiwaniu nowych sposobów opisu dziedzictwa biblijnego w języku polskim

• Authors: Stanisław Koziara

Title variants

EN

Towards rhetorics: On the research of new ways of describing Biblical heritage in Polish

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł dotyczy problemów, jakie pojawiają się przy próbach opisu utrwalonych jednostek języka polskiego pochodzenia biblijnego. Autor opracowania zwraca uwagę na wysoce niejednorodny status genetyczny tych konstrukcji, które powszechnie uznawane są za jednostki o rodowodzie biblijnym. W tekście postulowana jest potrzeba odróżnienia konstrukcji o prymarnym rodowodzie biblijnym, dla których Biblia jest wyłącznym źródłem pochodzenia, od tych, dla których tekst biblijny stanowi jedynie medium, płaszczyznę upowszechnienia. W tym drugim wypadku mowa jest o jednostkach, które status spetryfikowanych konstrukcji zyskały poza tekstem biblijnym. Obiektem bliższego oglądu autor uczynił tę drugą kategorię polskich biblizmów, wskazując głównie na hebrajską i grecką tradycję retoryczną jako ważne źródła ich pochodzenia. Wśród typowych świadectw tej tradycji opracowanie wskazuje na takie figury i gatunki retoryczne, jak: chiazm, hiperbola, antyteza, synkreza, meryzm, abstractum pro concreto oraz konstrukcje o typie loci communes. Pochodną opracowania jest propozycja wprowadzenia do opisu rodzimych biblizmów dystynkcji oddzielającej płaszczyznę źródłową od płaszczyzny upowszechnienia tego rodzaju jednostek. W części końcowej autor wskazuje na dodatkowe możliwości badawcze, jakie wynikają z odwołania się do teoretycznych i praktycznych osiągnięć tradycji retorycznej w kontekście opisu rodzimego zasobu skonwencjonalizowanych jednostek pochodzenia biblijnego.

EN

This paper deals with the problems which arise during attempts at describing fixed units in the Polish language which originate from the Bible. The author pays attention to a highly heterogenous genetic status of these structures which are commonly regarded as units of biblical origins. In this text, the need for distinguishing between structures of primary biblical origins (for which the biblical text is the only source) and those for which the biblical text is only a means, or level of popularization, has been postulated. In the latter case, we deal with the units which acquired the status of outdated structures outside the biblical text. The author investigates in detail this latter category of Polish biblisms, pointing mainly to Hebrew and Greek rhetorical tradition as important sources of their origins. Among typical proofs of this tradition, the paper mentions such figures and rhetorical genres as: chiastic structure, hyperbole, antithesis, syncresis, merism, abstractum pro concreto and structures of the loci communes type. A follow-up to this paper is a proposal to introduce into the description of native biblical units a distinction between the source level and the popularisation level of such units. In the final part, the author points to other research options, which result from the reference to theoretical and practical achievements of rhetorical tradition in the context of describing local resources of conventionalised biblisms.

Keywords

EN

Biblia a retoryka; biblizmy w języku polskim; problemy opisu biblizmów; the Bible vs. Rhetorics; biblisms in the Polish language; problems connected with describing biblisms

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Humanistyczne
• Year: 2018
• Volume: 66
• Issue: 6: Językoznawstwo
• Pages: 57-73

Contributors

author

Stanisław Koziara

• Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

References

• Bühlmann W., Scherer K.: Sprachliche Stilfiguren der Bibel. Von Assonanz bis Zahlenspruch. Ein Nachschlagewerk, Giessen: Brunnen 1994.
• Chlebda W.: Biblizmy języka rosyjskiego. Koncepcje opisu leksykograficznego, w: Biblia w literaturze i folklorze narodów wschodniosłowiańskich, red. R. Łużny, D. Piwowarska, Kraków: Universitas 1998, s. 15-33.
• Chlebda W.: Frazematyka, w: Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Wrocław: Wiedza o Kulturze 1993, s. 327-334.
• Chlebda W.: Biblizmy jako skrzydlate jednostki polszczyzny, w: tenże, Szkice o skrzydlatych słowach. Interpretacje lingwistyczne, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego 2005, s. 209-251.
• Chmiel J.: Retoryka a Biblia, w: Retoryka dziś. Teoria i praktyka, red. R. Przybylska, W. Przyczyna, Kraków: Poligrafia Salezjańska 2001, s. 217-224.
• Czerski J.: Wpływ języka hebrajskiego i aramejskiego na nowotestamentalną grekę, w: Problemy frazeologii europejskiej II. Frazeologia a religia, red. A.M. Lewicki, W. Chlebda, Warszawa: Wydawnictwo ENERGEIA 1997, s. 338-340.
• Godyń J.: Od Adama i Ewy zaczynać. Mały słownik biblizmów języka polskiego, wydanie 2. Poprawione, uzupełnione i rozszerzone, Kraków–Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego 2006.
• Interpretacja Pisma Świętego w Kościele. Przemówienie Ojca Świętego Jana Pawła II oraz Dokument Papieskiej Komisji Biblijnej, tłum. K. Romaniuk, Poznań: Pallottinum 1994.
• Izdebska A., Płuciennik J.: Paradoks w tekście sakralnym, „Łódzkie Studia Teologiczne” 1994, nr 3, s. 215-224.
• Język Biblii a język współczesny, red. R. Komurka, Kraków: Wydawnictwo WAM 2006.
• Kennedy G.A.: New Testament Interpretation through Rhetorical Criticism, (seria: Studies in Religion), Chapel Hill: The University of North Carolina Press 1984.
• Komornicka A.M.: Słownik zwrotów i aluzji biblijnych, Łódź: Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie 1994.
• Korolko M.: Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny, Warszawa: Wiedza Powszechna 1990.
• Koziara S.: Frazeologia biblijna w języku polskim, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej 2001; wyd. 2, Łask: Oficyna Wydawnicza LEKSEM 2009.
• Koziara S.: Uwagi w sprawie źródeł oraz selekcji zasobu polskich frazeologizmów biblijnych, w: Problemy frazeologii europejskiej, VII, red. A.M. Lewicki, Lublin: Norbertinum 2005, s. 39-49.
• Koziara S.: Tradycyjne biblizmy a nowe polskie przekłady Pisma Świętego (ujęcie filologiczno- normatywne), Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego 2009.
• Koziara S.: Biblizmy frazeologiczne w zasobach współczesnej polszczyzny, w: Perspektywy współczesnej frazeologii polskiej. Teoria. Zagadnienia ogólne, red. S. Bąba, K. Skibski, M. Szczyszek, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM 2010, s. 99-119.
• Koziara S.: Szkice z polskiej frazeologii biblijnej, Łask: Oficyna Wydawnicza LEKSEM 2015.
• Koziara S.: Wokół problemów genezy i opisu polskich frazeologizmów pochodzenia biblijnego, w: Perspektywy współczesnej frazeologii polskiej. Geneza dawnych i nowych frazeologizmów polskich, red. G. Dziamska-Lenart, J. Liberek, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM 2016, s. 55-68.
• Lewicki A.M., Pajdzińska A.: Frazeologia, w: Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Wrocław: Wiedza o Kulturze 1993, s. 307-326.
• Lichański Z.J.: Retoryka od renesansu do współczesności, Warszawa: DiG 2000.
• Meynet R.: Język przypowieści biblijnych, tłum. A. Wałęcki, (seria: Myśl Teologiczna, 51), Kraków: Wydawnictwo WAM 2005.
• Meynet R.: Wprowadzenie do hebrajskiej retoryki biblijnej, tłum. K. Łukowicz, T. Kot, (seria: Myśl Teologiczna, 30), Kraków: Wydawnictwo WAM 2001.
• Obirek S.: Uskrzydlony umysł. Antropologia słowa Waltera Onga, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 2010.
• Paciorek A., Q – Ewangelia galilejska, Lublin: TN KUL 2001.
• Pindel R.: Biblia a retoryka, w: Język Biblii a język współczesny, red. R. Komurka, Kraków: Wydawnictwo WAM 2006, s. 33-48.
• Problemy frazeologii europejskiej II. Frazeologia a religia, red. A.M. Lewicki, W. Chlebda, Warszawa: Wydawnictwo ENERGEIA 1997, s. 338-340.
• Ryken L., Wilhoit J.C., Longman III T.: hasło: Retoryczne schematy, w: L. Ryken, J.C. Wilhoit, T. Longman III, Słownik symboliki biblijnej. Obrazy, symbole, motywy, figury stylistyczne i gatunki literackie w Piśmie Świętym, tłum. Z. Kościuk, Warszawa: Oficyna Wydawnicza VOCATIO 1998, s. 860-868.
• Skorupka S.: Podstawy klasyfikacji jednostek frazeologicznych, „Prace Filologiczne” 19 (1969), s. 219-226.
• Sobór Watykański II. Konstytucje, dekrety, deklaracje, tekst polski, red. nauk. J. Groblicki, E. Florkowski, (wydanie fotoofsetowe), Poznań: Pallottinum 1967.
• Szymik S.: Sztuka kompozycji tekstów biblijnych w służbie Bożego Słowa w perspektywie retorycznej, w: Język Biblii. Od słuchania do rozumienia, red. J. Pikor, (seria: Studia Biblica, 11), Kielce: Instytut Teologii Biblijnej Verbum 2003, s. 103-111.
• Wierzbicka A.: Co mówi Jezus? Objaśnienie przypowieści ewangelicznych w słowach prostych i uniwersalnych, tłum. I. Duraj-Nowosielska, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2002.
• Wojciechowski M.: Wpływy greckie w Biblii, Kraków: Wydawnictwo WAM 2012.
• Wojciechowski M.: Aforyzmy Jezusa, Kraków: Wydawnictwo PETRUS 2017.
• Wronka S.: Hiperboliczne wypowiedzi w Biblii, w: Patrzmy na Jezusa, który nam w wierze przewodzi. Księga pamiątkowa dla Księdza Profesora Jana Łacha w 85. rocznicę urodzin, red. W. Chrostowski, B. Strzałkowska, Warszawa: Stowarzyszenie Biblistów Polskich, 2012, s. 678-703.
• Ziomek J.: Retoryka opisowa, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1990.

Identifiers

DOI

10.18290/rh.2018.66.6-4