Польское национальное меньшинство в Беларуси периода БССР как фактор госудаственной безопасности СССР (1945-1985 гг.)

• Authors: Kruczkowski Tadeusz

Title variants

PL

Polska mniejszość narodowa na Białorusi w okresie BSRR jako czynnik bezpieczeństwa narodowego ZSRR (1945-1985)

EN

The Polish National Minority in Belarus During the BSSR Period as a Factor in the National Security of the USSR (1945-1985)

• Languages of publication: RU

Abstracts

RU

Польское национальное меньшинство в СССР, в том числе и в БССР, рассматривалось в аспекте государственной безопасности как ненадежный, подрывной элемент. В связи с этим оно должно было быть советизировано и русифицировано. В условиях БССР была и своя специфика решения польского вопроса: сначала поляки подвергались советизации и белорусизации, а затем и русификации. Реализовать полностью план по советизации и деполонизации края и таким образом превратить польское национальное меньшинство в советское общество власти не удалось. Культурно-национальная специфика поляков БССР и особенно в Гродненской области сохранилась. Однако советское наследие в отношении польского национального меньшинства в независимой Беларуси сохранилось, в том числе в постсоветском имперском комплексе «Великой Беларуси», характерным комплексом «малых империй» для большинства бывших советских республик.

EN

The Polish national minority in the USSR, including the BSSR, was viewed from the aspect of state security as an unreliable, subversive element. In this regard, it had to be Sovietized and Russified. In the conditions of the BSSR, there was also a specificity of the solution of the Polish question: first, the Poles were subjected to Sovietization and Byelorussification, and then to Russification. It was not possible to fully implement the plan for Sovietization and depolonization of the region and thus turn the Polish national minority into a Soviet society of power. The cultural and national specificity of the Poles of the BSSR and especially in the Grodno region has been preserved. However, the Soviet legacy in relation to the Polish national minority in independent Belarus has survived, including in the post-Soviet imperial complex “Great Belarus”, a character-istic complex of “small empires” for most of the former Soviet republics.

Keywords

RU

Польское национальное меньшинство; государственнная безопасность; СССР; БССР; ПНР; советизация; белоруссизация; русификация, деполонизация

EN

Polish national minority; state security; USSR; BSSR; Poland; Sovietization; Belarusization; Russification; depolonization

• Publisher: Instytut Nauk Społecznych i Bezpieczeństwa Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach
• Journal: De Securitate et Defensione. O Bezpieczeństwie i Obronności
• Year: 2021
• Issue: 2(7)
• Pages: 175-210

Dates

published

2021-12-17

Contributors

author

Kruczkowski Tadeusz

• Yanka Kupala State University of Grodno, Department of General and Slavic History, Belarus

References

• 1. Boradyn Zygmunt. 1999. Niemen rzeka niezgody: polsko-sowiecka wojna partyzancka na Nowogródczyźnie 1943-1944. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm.
• 2. Dzwonkowski Roman. 1989. Kościół katolicki w ZSSR 1917-1939. Zarys historii. Lublin: To-warzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
• 3. Dzwonkowski Roman. 1994. Polacy na dawnych kresach wschodnich. Z problematyki narodo-wościowej i religijnej. Lublin: Oddział Lubelski Stowarzyszenia "Wspólnota Polska".
• 4. Dzwonkowski Roman. 2003. Leksykon duchowieństwa polskiego represjonowanego w ZSRS 1939-1988. Lublin: Wydawnictwo KUL.
• 5. Dzwonkowski Roman. 2010. Religia i Kościół katolicki w ZSRS. 1917-1991. Lublin: Towa-rzystwo Naukowe KUL.
• 6. Dzwonkowski Roman. 2011. Polacy w Kościele katolickim na Wschodzie (1939-2011). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszłek.
• 7. Eberhardt Piotr. 1994. Przemiany narodowościowe na Białorusi. Warszawa: Editions Spotkania.
• 8. Gawin Tadeusz. 2013. O bycie Polakiem. Polacy w Białoruskiej Socjalistycznej Republice So-wieckiej 1944–1991. Grodno-Białystok.
• 9. Hlebowicz Adam. 1993. Kościół odrodzony. Katolicyzm w państwie sowieckim 1944-1992. Gdańsk: Wydawnictwo Stella Maris.
• 10. Iwanow Mikołaj. 1991. Pierwszy naród ukarany. Polacy w Związku Sowieckim. 1921-1939. Warszawa-Wrocław: Państ. Wydaw. Naukowe.
• 11. Kruczkowski Tadeusz. 2003. Polacy na Białorusi na tle historii i współczesności. Słonim: GO-UPP „Slonimskaa tipografia”.
• 12. Kurzowa Zofia. 1993. Język polski Wileńszczyzny i kresów północno-wschodnich XVI-XX w. Warszawa-Kraków: PWN.
• 13. Mironowicz Eugeniusz, Tokć Sarhiej, Radzik Ryszard. 2005. Zmiana struktury narodowościowej na pograniczu polsko-białoruskim w XX w. Białystok: Wydawn. Uniwersytetu w Białymstoku.
• 14. Siedlecki Julian. 1990. Losy Polaków w ZSSR w latach 1939-1986. Gdańsk.
• 15. Smułkowa Elżbieta (red.). 2000. Język a tożsamość na pograniczu kultur. Białystok: Katedra Kultury Białoruskiej Uniwersytetu w Białymstoku.
• 16. Sommer Tomasz. 2014. Operacja Antypolska NKWD 1937-1938. Geneza i przebieg ludobój-stwa popełnionego na Polakach w Związku Sowieckim. Warszawa: Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku.
• 17. Stosunki dyplomatyczne Polski 1944–1977 r. Informator. t. 1: Europa – państwa socjalistyczne. 1978. Warszawa: Ministerstwo Spraw Zagranicznych.
• 18. Szumski Jan. 2010. Sowietyzacja Zachodniej Białorusi 1944–1953. Propaganda i edukacja w służbie ideologii. Kraków: Arcana.
• 19. Śleszyński Wojciech. 2013. Kresy Wschodnie, czyli Białoruś Zachodnia. Historia, współczesność, pamięć. Łomianki: Wydawnictwo LTW.
• 20. Wasilewski Leon. 1907. Litwa i Białoruś. Warszawa.
• 21. Winnicki Zdzisław Julian. 1995. Szkice Kresowe. Wrocław: Stowarzyszenie „Wspólnota Pol-ska”. Oddział Dolnośląski.
• 22. Winnicki Zdzisław Julian. 1998. Szkice polsko-białoruskie. Wrocław: Gajt.
• 23. Всесоюзная перепись населения СССР 1959 г. 1960. Москва [Vsesoyuznaya perepis’ nase-leniya SSSR 1959 g. 1960. Moskva].
• 24. Всесоюзная перепись населения СССР 1979 г. 1981. Москва [Vsesoyuznaya perepis’ nase-leniya SSSR 1979 g. Moskva].
• 25. Гавiн Тадеуш. 2018. Пад прэсінгам палітыкі. Польская нацыянальная меншасць у Беларусiў 1919-2017 гг. Беласток [Gavin T. 2018. Pad presingam polityki. Pol’skaya natsinal’naya menshasits’ u Belarusi uj 1919-2017 gg. Belastok 2018.
• 26. Горизонтов Леонид Ефремович. 1999. Парадоксы имперской политики: поляки в России и русские в Польше (ХІХ – начало ХХ в.). Москва [Gorizontov Leonid Efimovich. 1999. Paradoksy imperskoj politiki: polyaki v Rosii i ruskie v Pol’she (XIX – nachalo XX v.). Moskva.
• 27. Долбилов Д. Михаил 2010. Русский край, чужая вера. Этноконфессиональная политика империи в Литве и Белоруссии при Александре II. Москва [Dolbilov D. Mikhail. 2010. Russkij kraj, chuzhaya vera. Etnokonfessional’naya politika imperii v Litve i Be-lorussii pri Aleksandre II. Moskva].
• 28. Итоги переписи населения Республики Беларусь 1999 г., Т.1. 2001. Минск [Itogi i perepisi naseleniya Respubliki Belarus‘ 1999 g. T.1. 2001. Minsk].
• 29. Кручковский Тадеуш Тадеушевич. 2011. Некоторые дискуссионные историографические проблемы исторического прошлого и современности польского национального меньшинства в Беларуси. История Польши в историографической традиции ХIХ-начала ХХI вв. Гродно [Kruchkovskij Tadeush Tadeushevich. 2011. Nekotorye disskusion-nye istoriograficheskie problemy istoricheskogo proshlogo i sovremennosti pol’skogo nat-sional’nogo men’shinstva v Belarusi. Istoriya Pol’shi v istoriograficheskoj traditsii XIX-na-chala vv. Grodno].
• 30. Кручковский Тадеуш Тадеушевич. 2016. История Польши в основных концепциях русской историографии XIX-начала XX векa. Гродно [Kruczkowskij Tadeush Ta-deushevich. 2016. Istoriya Pol’shi v osnovnykh kontseptsiyakh russkoj istoriografii XIX-nachala XX veka. Grodno.
• 31. Кручковский Тадеуш Тадеушевич. 1994. Польская проблематика в русской историографии второй половины XIX века. Гродно 1994. [Kruczkowskij Tadeush Tadeushevich. 1994. Pol’skaya problematika v russkoj istotiografii vtoroj poloviny XIX veka. Grodno.
• 32. Национальный состав населения Гродненской области. Статистический бюллетень. 2020. Гродно [Natsional’nyj sostav naseleniya Grodenskoj oblasti. Statisticheskij byule-ten’. 2020. Grodno].
• 33. Пушкiн Ігар Аляксандравіч. 2010. Удзел нацыянальных меншасцей у грамадска-палітычным жыццi савецкай Беларусi (1919–1990 гг.). Мiнск [Pushkin Igar Alyak-sandrovich. 2010. Uzdel natsiyanal’nykh menshastsej u gramadska-palitychnym zhyitsy savedskay Belarusi (1919-1990 gg.). Minsk].
• 34. Раков Андрей. 1969. Население Белоруской ССР. Минск [Rakov Andiej. 1969. Naselenie Beloruskoj SSR. Minsk].
• 35. Ярмусик Эдмунд Станиславович. 2006. Католический Костёл в Белоруссии в 1945 - 1990 годах. Гродно [Yarmusik Edmund Stanislavovich. 2006. Katolicheskij Kostel v Belo-russii v 1945-1990 godakh. Grodno.
• 36. Biaspamiatnych Mikołaj. 2003. Ludność polska Grodzieńszczyzny w świetle badań Centrum etnokonfesjonalnych i socjokulturalnych uniwersytetu Grodzieńskiego W Problemy świadomości narodowej ludności polskiej na Białorusi. Grodno.
• 37. Bobryk Adam. 2004. Postawy wobec religii i wyzwań życia codziennego wiernych parafii Najświętszej Marii Panny Królowej Korony Polskiej w Brześciu, W Blisko, a tak daleko. Polacy w obwodzie brzeskim na Białorusi, 67-79. Warszawa.
• 38. Donskich S. 2005. «Polski pas» kak primier transformacii kulturnogo centra w pograniczje, W Problemy świadomości narodowej ludności polskiej na Białorusi. Grodno.
• 39. Dzwonkowski Roman. 2003.Polacy w Kościele katolickim na Wschodzie – czego oczekują? W Problemy świadomości narodowej ludności polskiej na Białorusi. Grodno.
• 40. Iwanow Mikołaj. 1991. Polacy w Związku Radzieckim 1917–1990. W Polacy w Kościele ka-tolickim w ZSRR. Lublin.
• 41. Jarmusik Edward Stanisławowicz. 2003. Kościol katolicki wobec problemów narodowościowych na Białorusi. W Problemy świadomości narodowej ludności polskiej na Białorusi, 124-132. Grodno.
• 42. Kabzińska Iwona. 2003. Znajomość dziedzictwa kulturowego jako jeden z warunków zachowania tożsamości narodowej W Problemy świadomości narodowej ludności polskiej na Białorusi, Grodno.
• 43. Kabzińska Iwona. 2006. Procesy transformacji i integracji na przykładzie Polaków mieszkających za wschodnią granicą Polski. W Mniejszości narodowe i etniczne w procesach transformacji. Lublin.
• 44. Kruczkowski Tadeusz. 1998. Ojczyzny Polaków na Białorusi po II wojnie światowej. W Centrum i regiony narodowościowe w Europie od XVIII do XX wieku. Łódź.
• 45. Kruczkowski Tadeusz. 2003. Niektóre zagadnienia historii etnicznej Polaków na Białorusi W Проблемы национального сознания польского населения на Беларуси. Гродно [Kruczkowski. Tadeusz. 2003. Niektóre zagadnienia historii etnicznej Polaków na Białorusi W Problemy natsional’nogo soznaniya pol’skogo naseleniya na Belarusi. Grodno].
• 46. Kubiak Hieronim. 1992. Polacy i Polonia ZSRR W Mniejszości narodowe i Polonia w ZSRR. Wro-cław.
• 47. Kurzowa Zofia. 1992. O istocie dialektu północnokresowego W Wilno-Wileńszczyzna jako krajo-braz i środowisko wielu kultur. Materiały I Międzynarodowej konferencji. T. IV. Białystok.
• 48. Mniejszości polskie i Polonia w ZSSR. 1992. Warszawa.
• 49. Puzyna Jan. 2009. Duszpasterstwo Polaków na Białorusi – dzisiaj i jutro W Polityczne, religijne i kulturalne aspekty sprawy polskiej na Kresach wschodnich, 157-168. Kraków.
• 50. Silwanowicz Stanisław. 2004. Wydarzenia września 1939 na ziemiach północno-wschodnich II Rzeczypospolitej W Problemy świadomości narodowej ludności polskiej na Białorusi. Grodno.
• 51. Snopkowski W. 1994. Międzynarodowe aspekty wytyczania granicy polsko-radzieckiej na od-cinku białoruskim w latach 1939-1945. W Polska – Białoruś 1918-1945. Warszawa.
• 52. Szumski Jan. 2005. Z historii utworzenia polskich placówek dyplomatycznych w BSSR W Problemy świadomości narodowej, Grodno.
• 53. Tichomirow Andriej. 2006. Polacy na Białorusi. Warunki i perspektywy zachowania tożsamo-ści narodowej W Solidarnie ku wolności, 13-26. Wrocław.
• 54. Winnicki Zdzisław Julian. 2003. Uwagi o wpływie i skutkach stosowania niektórych metod i środków depolonizacji na obszarze Ziem Białoruskich na polską świadomość narodową w drugiej połowie XX wieku i współcześnie W Problemy świadomości narodowej lud-ności polskiej na Białorusi. Grodno.
• 55. Winnicki Zdzisław Julian. 2004. Status polityczno-prawny polskiej mniejszości narodowej na Białorusi W Problemy świadomości narodowej ludności polskiej na Białorusi. Grodno.
• 56. Бодак A. 1999. Об изменениях западной границы Беларуси в 1944-1955 гг. Наш радавод. Кн.8 Гродно [Bodak A. 1999. Ob izmeneniyakh zapadnoj granitsy Belarusi v 1944-1955 gg. Nash radovod. Kn. 8. Grodno.
• 57. Дабрынін Михаил. 1998. Палякі заходняй Беларусі: Сучасны стан і перспектывы развіцця роднай мовы, [в:] Чалавек. Этнас. Тэрыторыя. Праблемы развіцця заходняга рэгіёна Беларусі, Ч. 2. Брэст [Dabrynin Mikhail. 1998. Palyaki zakhodnoj Belarusi: Suchasny stan i perspektywy razvyitstsiya rodnoj movy, [v:] Chalavek: Etnas. Terytorya. Prablemy razvyitstsiya zakhodnyaga regyona Belarusi. Ch. 2. Brest].
• 58. Bobryk Adam. 2020. „Badacz polskiego wychodźstwa i Kresów Wschodnich – ks. prof. dr hab. Roman Dzwonkowski SAC (1930-2020)”. Doctrina. Studia Społeczno-Polityczne (17): 379-389.
• 59. Dworzecka Joanna. 2016. „Spór o białorutynizację Kościoła katolickiego na Białorusi”. Col-loctonea Theologica (2): 115-138.
• 60. Dzwonkowski Roman. 1989. „O katolikach na Białorusi”. Przegląd katolicki 40.
• 61. Dzwonkowski Roman. 1994-1995. Problem języka polskiego w kościołach na Białorusi i Ukra-inie”. Roczniki Nauk Społecznych T. XXII-XXIII, Z.1.
• 62. Dzwonkowski Roman. 1999. „Od Kościoła polskiego do Kościoła Polaków na Wschodzie?”. Sympozjum (1): 64-80.
• 63. Kruczkowski Tadeusz. 2000. „Historia Białorusi i stosunki polsko-białoruskie w światle rosyjskiej historiografii II poł. XIX w. i początku XX w.”, Przegląd Wschodni 3(23): 443-476.
• 64. Szpiczakowskа Z. Monika. Kurzowа M. Zofia. 2007. „Język polski Wileńszczyzny i Kresów północno-wschodnich XVI-XX ww.” Przegląd Wschodni III(3).
• 65. Szumski Jan. 2002. „Likwidacja polskich szkół w rejonie Sopockińskim w latach 1944-1947”. Magazyn Polski 1-2.
• 66. Uszakiewicz Stanisław. 1992. „Być Polakiem”. Głos znad Niemna 3(14).
• 67. Winnicki Zdzisław Julian. 2002. „Metody osłabiania poczucia świadomości narodowej. Uwagi o wpływie i skutkach zastosowania niektórych metod i środków depolonizacyjnych na obszarze Ziem Białoruskich na polską świadomość narodową w drugiej połowie XX wieku i współcześnie”. Magazyn Polski 3-4 (24-25): 24–31.
• 68. Winnicki Zdzisław Julian. 2002. „Refleksje. Białoruskie przymiarki personalne”. Magazyn Polski 1-2.
• 69. Смаленчук Александр Фёдорович, Кruczkowski Тadeusz. 2003. Polacy na Białorusi na tle historii i współczesności. Słonim (Гістарычны Альманах Т. 9, Гародня 2004. http://ka-munikat.net.iig.pl/www/czasopisy/almanach/09/30/htm)[Smalenchyuk Alyaksandr Fe-dorovich, Kruczkowski Tadeusz. 2004. Polacy na Białorusi na tle historii i współczesno-ści. Słonim 2003 Gistarychny Al’manakh T. 9, Garodnya 2004, http://kamuni-kat.net.iig.pl/www/czasopisy/almanach/09/30/htm].
• 70. Эркерт Родриг Федорович 1864. „Взгляд на историю и этнографию западных губерний России”, „СПб” [Erkert Rudgier Fedorovich. 1864. „Vzglyad na istoriyu i etnografiyu zapadnykh gubernij Rossii” SPb].

Identifiers

DOI

https://doi.org/10.34739/dsd.2021.02.12