Ochrona zabytków, przyrody i krajobrazu w warunkach reformy rolnej w Polsce w dwudziestoleciu międzywojennym

• Authors: Merta-Staszczak Adriana

Title variants

EN

Preservation of historical monuments, nature and landscape under the agricultural reform in Poland in the interwar period

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Odbudowa państwa polskiego po 1918 r. wymagała podjęcia wielu decyzji dotyczących powołania nowej administracji, instytucji oraz przeprowadzenia reformy gospodarczej, której celem było upełnorolnienie chłopów nieposiadających ziemi lub utrzymujących się z nieefektywnych gospodarstw karłowatych. Nowy kierunek polityki nie tylko przyczynił się do zmian w strukturze własnościowej gospodarstw, ale poważnie zagroził funkcjonowaniu wielkich majątków ziemiańskich i zachowaniu znajdujących się tam dworów, pałaców oraz innych obiektów historycznych. W tej sytuacji podjęto próby, inicjowane przede wszystkim przez towarzystwa naukowe, wprowadzenia dodatkowych aktów prawnych chroniących historyczne budynki, zespoły architektoniczne oraz wyjątkowe tereny krajobrazowe. Projekty przewidywały nie tylko wydawanie ogólnokrajowych zarządzeń, ale również budowę całej struktury organizacji odpowiedzialnych za zachowanie obiektów i miejsc zabytkowych oraz działania na rzecz popularyzacji wiedzy o nich.

EN

The reconstruction of the Polish state after 1918 required many decisions concerning the establishment of a new administration, institutions and economic reform, the aim of which was the so-called upełno-rolnienie (an increase in the size of a small agricultural holding by a sufficient amount of land) of peasants who did not own land or made a living from inefficient small farms. The new policy direction not only influenced the changes in the ownership structure of farms, but also seriously threatened the functioning of large landed estates and the preservation of manors, palaces and other historical objects located there. In this situation, attempts were made, initiated mainly by scientific societies, to introduce additional legal acts protecting historical buildings, architectural complexes and unique landscape areas. The projects provided not only for the issuing of nationwide orders, but also for the construction of the entire structure of organizations responsible for the preservation of historic buildings and sites and activities to promote knowledge about them.

Keywords

PL

historia; zabytki architektury; zabytki ruchome; dzieła sztuki; reforma rolna; obszary wiejskie; dwudziestolecie międzywojenne

EN

history; architectural monuments; moveable monuments; works of art; agricultural reform; rural areas; interwar period

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Ochrona Zabytków
• Year: 2020
• Issue: 1
• Pages: 111-129

Dates

published

2020

Contributors

author

Merta-Staszczak Adriana

• historyk, Studium Nauk Humanistycznych i Społecznych, Politechnika Wrocławska
• historian, Department of Humanities and Social Sciences, Wrocław University of Science and Technology

References

• Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Memoryał Sekcji Ochrony Tatr Towarzystwa Tatrzańskiego przedstawiony Ministerstwu Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego i Ministerstwu Sztuki i Kultury w sprawie ustawy o ochronie przyrody, sygn. 7015.
• Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Motywy do Ustawy o ochronie krajobrazu w związku z wprowadzeniem w życie Uchwały Sejmu Ustawodawczego z dnia 10 lipca 1919 r. w przedmiocie zasad reformy rolnej, sygn. 7015.
• Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Projekt Rady Ministrów Ustawy w przedmiocie ochrony krajobrazu przy przeprowadzeniu reformy rolnej, sygn. 7015.
• Archiwum Państwowe w Kielcach, Urząd Wojewódzki Kielecki I, Ochrona zabytków na terenie majątków parcelowanych, sygn. 19571.
• Dekret Rady Regencyjnej o opiece nad zabytkami sztuki i kultury, Dz.U. z 1918 r. Nr 16, poz. 36.
• Uchwała Sejmu Ustawodawczego z dnia 10 lipca 1919 roku w przedmiocie zasad reformy rolnej.
• Ustawa z dnia 15 lipca 1920 r. o wykonaniu reformy rolnej, Dz.U. z 1920 r. Nr 70, poz. 462.
• Buszko J., Historia Polski 1864-1948, Warszawa 1984.
• Chwalba A., Dziedzictwo zaborów, [w:] Persak K., Machcewicz P. (red.), Polski wiek XX, t. 1, Warszawa 2009.
• Co sądzi zagranica o reformie rolnej w Polsce?, „Nowiny. Pismo ludowe” 27.08.1919, R. 9, nr 198.
• Grata P., Polityka społeczna Drugiej Rzeczpospolitej. Uwarunkowania – instytucje – działania, Rzeszów 2013.
• Kondratowicz-Miliszkiewicz Ł., Życie codzienne we dworze ziemiańskim w czasach II Rzeczypospolitej – między wzorami metropolii a doczesnością wsi i miasteczka, [w:] Łaszkiewicz H. (red.), Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie V. Praca i życie codzienne w majątku ziemiańskim, Lublin 2013.
• Ludkiewicz Z., Podręcznik polityki agrarnej, t. 1, Warszawa 1932.
• Magdziak M., Od chłopskiej chałupy do domu współczesnego rolnika, Łódź 2018.
• Pruszyński J., Dziedzictwo kultury Polski. Jego straty i ochrona prawna, t. 1, Zakamycze 2001.
• Pruszyński J., Ochrona zabytków w Polsce, Warszawa 1989.
• Rąkowski G., Kresowe rezydencje. Województwo wileńskie, t. 1, Warszawa 2017.
• Straszak-Chandoha S., Merta-Staszczak A., Podstawowe problemy rolnictwa w Polsce w okresie XX-lecia międzywojennego, [w:] Głowiński T., Zawadka M. (red.), Gospodarczy bilans otwarcia polskiej niepodległości w 1918 roku, Wrocław 2018.
• Uwagi na czasie, „Przewodnik Wiejski” 19.07.1919, nr 8.
• Ziętara W., Społeczny czy ekonomiczny charakter reform rolnych w Polsce w okresie między- i powojennym, „Roczniki Naukowe Ekonomii Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich” 2015, t. 102, z. 1.
• Lipska D., Opieka i ochrona dziedzictwa kulturowego na ziemiach Polski, https://www.nid.pl/upload/iblock/d6f/d6f0f6fde-246e17b0fe5d198a186ea1a.pdf [data dostępu: 27.11.2019].
• Wycinek z gazety o planie realizacji reformy rolnej w województwie krakowskim w 1921 r., https://sbc.org.pl/dlibra/publication/213406/edition/201564/content [data dostępu: 27.11.2019].

Identifiers

ISSN

0029-8247