Kognitive Definition des Demokratiekonzepts im Deutschen

• Authors: Grzeszczak Monika

Title variants

EN

Cognitive definition of the concept of Demokratie in German

• Languages of publication: DE

Abstracts

EN

The purpose of this paper is to reconstruct the understanding of the concept of democracy (Demokratie) in German by means of a cognitive definition developed and operationalized on the grounds of the analyses of the “Lublin School of Ethnolinguistics”. This type of definition is aimed at recreating the “cognitive structure” of the concept by giving all its linguistically and culturally relevant, stabilized and fixed features. Three types of sources were used as the material basis: dictionary, survey and text (including corpus), which were treated “separatively”. The synthetic cognitive definition of the Demokratie concept included features that could be focused around the following facets: [hyperonyms], [opposites], [collections], [social attributes], [political attributes], [ethical attributes], [economic attributes].

Keywords

EN

democracy; dictionary; survey; text; “basic features”

• Publisher: Oficyna Wydawnicza ATUT – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe
• Journal: Beiträge zur allgemeinen und vergleichenden Sprachwissenschaft
• Year: 2022
• Volume: 11
• Pages: 47-71

Dates

published

2022-12-28

Contributors

author

Grzeszczak Monika

• Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

References

• Bartmiński Jerzy, 1980, Założenia teoretyczne słownika, in: Adamowski A./ Bartmiński J. (Hrsg.), Słownik ludowych stereotypów językowych. Zeszyt próbny, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, S. 7-35.
• Bartmiński Jerzy, 1988, Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji słowa, in: Bartmiński J. (Hrsg.), Konotacja, Lublin: Wydawnictwo UMCS, S. 169-183.
• Bartmiński Jerzy, 1993a, O profilowaniu pojęć w słowniku etnolingwistycznym, in: Bartmiński J. (Hrsg.), Profilowanie pojęć. Wybór prac, Lublin: Wydawnictwo UMCS, S. 7-17.
• Bartmiński Jerzy, 1993b, Punkt widzenia, perspektywa, językowy obraz świata, in: Bartmiński J. (Hrsg.), Profilowanie pojęć. Wybór prac, Lublin: Wydawnictwo UMCS, S. 90-107.
• Bartmiński Jerzy, 1996, O „Słowniku stereotypów i symboli ludowych”, in: SSiSL 1996, S. 9-34.
• Bartmiński Jerzy, 2004, Etnolingwistyka słowiańska – próba bilansu, in: Etnolingwistyka 16, S. 9-27.
• Bartmiński Jerzy, 2006a, Zmiany rozumienia nazw wartości w okresie transformacji ustrojowej w Polsce, in: Bartmiński J. (Hrsg.), Język – wartości – polityka. Zmiany rozumienia nazw wartości w okresie transformacji ustrojowej w Polsce. Raport z badań empirycznych, Lublin: Wydawnictwo UMCS, S. 8-35.
• Bartmiński Jerzy, 2006b, Niektóre problemy i pojęcia etnolingwistyki lubelskiej, in: Etnolingwistyka 18, S. 77-90.
• Bartmiński Jerzy, 2006c, Językowe podstawy obrazu świata, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Bartmiński Jerzy, 2013, The Cognitive Definition as a Text of Culture, in: Głaz A./ Danaher D.S./Łozowski P. (Hrsg.), The Linguistics Worldview. Ethnolinguistics, Cognition, and Culture, London: Versita, S. 161-175.
• Bartmiński Jerzy, 2014, Narracyjny aspekt definicji kognitywnej, in: Filar D./ Piekarczyk D. (Hrsg.), Narracyjność języka i kultury, Lublin: Wydawnictwo UMCS, S. 99-115.
• Bartmiński Jerzy / Chlebda Wojciech, 2013, Problem konceptu bazowego i jego profilowania – na przykładzie polskiego stereotypu Europy, in: Etnolingwistyka 25, S. 69-95.
• Bartmiński Jerzy / Niebrzegowska Stanisława, 1998, Profile a podmiotowa interpretacja świata, in: Bartmiński J./Tokarski R. (Hrsg.), Profilowanie w języku i w tekście, Lublin: Wydawnictwo UMCS, S. 211-224.
• Bartmiński Jerzy / Żuk Grzegorz, 2007, Polnisch równość ‘Gleichheit’ im semantischen Netz. Kognitive Definition der równość ‘Gleichheit’ im Polnischen, in: Bock B./Lühr R. (Hrsg.), Normen- und Wertbegriffe in der Verständigung zwischen Ost- und Westeuropa. Akten der internationalen Arbeitstagung 27./28. Februar 2006 in Jena, Frankfurt/ M.: Peter Lang, S. 33-68.
• Bartmiński Jerzy / Żuk Grzegorz, 2009, Pojęcie równości i jego profilowanie we współczesnym języku polskim, in: Etnolingwistyka 21, S. 47-67.
• Czachur Waldemar, 2011, Dyskursywny obraz świata. Kilka refleksji, in: tekst i dyskurs – text und diskurs 4, S. 79-97; http://tekst-dyskurs.eu/resources/html/ article/details?id=223460 [letzter Zugriff: 10.01.2022].
• Fleischer Michael, 1996, Das System der deutschen Kollektivsymbolik: Eine empirische Untersuchung [PDF-Version: http://www.fleischer.pl/text/das_system_der_deutschen_kollektivsymbolik.pdf] [letzter Zugriff: 10.01.2022].
• Fleischer Michael, 1999, Symbolika kolektywna w Polsce i w Niemczech (porównanie interkulturowe), in: Etnolingwistyka 11, S. 69-106.
• Fleischer Michael, 2003, Stabilność polskiej symboliki kolektywnej, in: Bartmiń- ski J. (Hrsg.), Język w kręgu wartości. Studia semantyczne, Lublin: Wydawnictwo UMCS, S. 107-143.
• Fleischer Michael / Siemes Annette / Grech Michal, 2021, Die polnische und deutsche Kollektivsymbolik, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• GG – Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland vom 23. Mai 1949 (BGBl. S. 1), zuletzt geändert durch Artikel 1 und 2 Satz 2 des Gesetzes vom 29. September 2020 (BGBl. I S. 2048); https://www.bundestag.de/gg [letzter Zugriff: 12.01.2022].
• Gryshkova Nina, 2012, Samostijnost w języku ukraińskim, in: Abramowicz M./ Bartmiński J./Bielińska-Gardziel I. (Hrsg.), Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów, Lublin: Wydawnictwo UMCS, S. 223- 239.
• Grzegorczykowa Renata, 2004, Idee kognitywizmu jako podstawa badań porównawczych w zakresie semantyki, in: Etnolingwistyka 16, S. 75-84.
• Grzeszczak Monika, 2015, Pojęcie demokracji i jego profilowanie w polskim i niemieckim dyskursie publicznym (1989-2009), Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
• Grzeszczak Monika, 2021, Obraz demokracji (Demokratie) w języku niemieckim w świetle badań ankietowych, in: Żywicka B. (Hrsg.), Wartości w kulturach europejskich. Raport z badań empirycznych, Lublin/Przemyśl: Wydawnictwo UMCS.
• LASiS 2015 – Bartmiński Jerzy / Bielińska-Gardziel Iwona / Żywicka Beata (Hrsg.), 2015, Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów, Bd. 1: Dom, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• LASiS 2016 – Bartmiński Jerzy / Brzozowska Małgorzata / Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława (Hrsg.), 2016, Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów, Bd. 3: Praca, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• LASiS 2017 – Bartmiński Jerzy / Sotirov Petăr / Ajdačić Dejan (Hrsg.), 2017, Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów, Bd. 5: Honor, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• LASiS 2018 – Bartmiński Jerzy / Chlebda Wojciech (Hrsg.), 2018, Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów, Bd. 2: Europa, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• LASiS 2019 – Abramowicz Maciej / Bartmiński Jerzy (Hrsg.), 2019, Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów, Bd. 4: Wolność, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2014, Od separacyjnego do holistycznego opisu językowego obrazu świata: Na marginesie dyskusji nad kształtem artykułów w „Leksykonie aksjologicznym Słowian i ich sąsiadów”, in: Bielińska- -Gardziel I./Niebrzegowska-Bartmińska S./Szadura J. (Hrsg.), Wartości w ję- zykowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów, Bd. 3: Problemy eksplikowania i profilowania pojęć, Lublin: Wydawnictwo UMCS, S. 71-102.
• Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2018, O różnych wariantach definicji leksykograficznej – od taksonomii do kognitywizmu, in: Etnolingwistyka 30, S. 259-284.
• Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2021, O eksplikowaniu konceptów kulturowych, in: Prace Filologiczne 76, S. 401-424.
• Oberthür Jörg, 2011, Pojęcie autonomii w niemieckiej społeczności medialnej i jego instytucjonalne powiązania, aus dem Deutschen übersetzt von Jolanta Rudolph, in: Etnolingwistyka 23, S. 167-176.
• Pająk Beata, 2008, Demokracja polska i niemiecka: Tradycja, teraźniejszość, perspektywy, Poznań: Wydawnictwo Naukowe WNPiD UAM.
• RBS – Robert Bosch Stiftung GmbH / More in Common (Hrsg.), 2021, Beziehungskrise? Bürger und ihre Demokratie in Deutschland, Frankreich, Groß- britannien, Polen und den USA; https://www.moreincommon.de/media/hbikapju/demokratie_einstellungen_studie_more_in_common_bosch_stiftung. pdf;https://www.bosch-stiftung.de/sites/default/files/publications/pdf/2021-07/ Studie_Beziehungskrise_B%C3%BCrger_ und_ihre_Demokratie.pdf [letzter Zugriff: 12.01.2022]
• SSiSL– Bartmiński Jerzy / Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława (Hrsg.), 1996- 2021, Słownik stereotypów i symboli ludowych, Bd. 1: Kosmos, Teil 1: Niebo, światła niebieskie, ogień, kamienie, Teil 2: Ziemia, woda, podziemie, Teil 3: Meteorologia, Teil 4: Świat, światło, metale; Bd. 2: Rośliny, Teil 1: Zboża, Teil 2: Warzywa, przyprawy, rośliny przemysłowe, Teil 3: Kwiaty, Teil 4: Zioła, Teil 5: Drzewa owocowe i iglaste, Teil 6: Drzewa liściaste, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Underhill J.W., 2012, Ethnolinguistics and Cultural Concepts: Truth, Love, Hate and War, Cambridge: Cambridge University Press.
• Wierzbicka Anna, 1993, Nazwy zwierząt, in: Bartmiński J./Tokarski R. (Hrsg.), O definicjach i definiowaniu, Lublin: Wydawnictwo UMCS, S. 251-267.
• AFWHey – Heyse Johann Christian August, [1804]/1848, Allgemeines verdeutschendes und erklärendes Fremdwörterbuch mit Bezeichnung der Aussprache und Betonung der Wörter nebst genauer Angabe ihrer Abstammung und Bildung, neu bearb. von Karl Wilhelm Ludwig Heyse, 10. Ausgabe, Hannover: Hahnsche Hof-Buchhandlung.
• DEWKöb – Köbler Gerhard, 1995, Deutsches Etymologisches Wörterbuch; http:// www.koeblergerhard.de/derwbhin.html.[letzter Zugriff: 10.01.2022].
• DFW – Schulz Hans / Basler Otto, 1913-1983, Deutsches Fremdwörterbuch, Bd. 1-7, Berlin/New York: de Gruyter.
• DudBW – Müller Wolfgang (Hrsg.), 1985, Duden: Bedeutungswörterbuch, 2., völlig neu bearbeitete und erweiterte Aufl., Mannheim/Wien/Zürich: Dudenverlag
• DudDUW – Drosdowski Günther / Dudenredaktion, [1983]/1996, Duden: Deutsches Universalwörterbuch, 3., neu bearbeitete und erweiterte Aufl., Mannheim u.a.: Dudenverlag.
• DudEHW – Drosdowski Günther, 1989, Duden: Etymologie. Herkunftswörterbuch der deutschen Sprache, 2., völlig neu bearbeitete und erweiterte Aufl., Mannheim/Wien/Zürich: Dudenverlag.
• Dud-Onl – Duden-Online: http://www.duden.de/rechtschreibung/Demokratie [letzter Zugriff: 12.01.2022].
• DudSW – Drosdowski Günther, 1988, Duden: Stilwörterbuch der deutschen Sprache. Die Verwendung der Wörter im Satz, 7., völlig neu bearbeitete und erweiterte Aufl., Mannheim/Wien/Zürich: Dudenverlag.
• DWDS – Digitales Wörterbuch der deutschen Sprache: Kernkorpus: https://www. dwds.de/r/?q=Demokratie&corpus=korpus21&date-start=2000&date-end= 2010&genre=Belletristik&genre=Wissenschaft&genre=Gebrauchsliteratu r&genre=Zeitung&format=full&sort=date_desc&limit=10 [letzter Zugriff: 10.01.2022].
• DWMack – Mackensen Lutz, 1979, Deutsches Wörterbuch, Bd. 1-3, Reinbek bei Hamburg: Rowohlt Taschenbuch Verlag GmbH.
• DWPaul – Paul Hermann, [1897]/2002, Deutsches Wörterbuch: Bedeutungsgeschichte und Aufbau unseres Wortschatzes, 10., überarbeitete und erweiterte Aufl. von Helmut Henne, Heidrun Kämper und Georg Objartel, Tübingen: Niemeyer.
• DWBGrimm – Grimm Jacob / Grimm Wilhelm, 1854-1961, Deutsches Wörterbuch, 16 Bde. in 32 Teilbänden, Leipzig, später Stuttgart: Verlag von S. Hirzel [Quellenverzeichnis – Leipzig 1971; Nachdrucke Leipzig 1966-1971, München 1984, 1999].
• EWDPfei – Pfeifer Wolfgang, 1993, Etymologisches Wörterbuch des Deutschen, erarbeitet im Zentralinstitut für Sprachwissenschaft, 2. Aufl., Berlin: Akademie-Verlag.
• FB 2019 – Fragebogen 2019. Die Umfrage zum Demokratieverständnis, unter mehr als 100 deutschen Studierenden im Jahr 2019 durchgeführt. Die Ergebnisse werden in Grzeszczak (2021) dargestellt.
• FWBeck – Fremdwörterbuch, [Gesamtleitung Heinrich Becker], 1959, Leipzig: Verlag Enzyklopädie.
• FWB – Goebel Ulrich / Lobenstein-Reichmann Anja / Reichmann Oskar (Hrsg.), 1989-2013, Frühneuhochdeutsches Wörterbuch, Bd. 1-11, Berlin/New York: Walter de Gruyter [Bd. 5 Lieferung 1 (d-deube) 2006, bearb. von Markus Denkler, Dagmar Hüpper, Oliver Pfefferkorn, Jürgen Macha, Hans-Joachim Solms]
• GFW – Großes Fremdwörterbuch, 4., durchgesehene Aufl., 1982, Leipzig: VEB Bibliographisches Institut.
• GKWAdel – Adelung Johann Christoph / Soltau Dietrich Wilhelm / Schönberger Franz Xaver (Hrsg.), [1774-1786]/1811, Grammatisch-kritisches Wörterbuch der hochdeutschen Mundart, mit beständiger Vergleichung der übrigen Mundarten, besonders aber der Oberdeutschen, Bd. 1-4, Wien: Bauer.
• GWMül – Müller Wolfgang, 1998, Das Gegenwort-Wörterbuch: Ein Kontrastwörterbuch mit Gebrauchshinweisen, Berlin: Walter de Gruyter.
• GWB – Das Goethe-Wörterbuch, [digitalisiert 2004-2009]; https://woerterbuchnetz.de/?sigle=GWB#6 [letzter Zugriff: 12.01.2022].
• HWKemp – Handwörterbuch der deutschen Gegenwartssprache von einem Autorenkollektiv unter der Leitung von Günter Kempcke, 1984, Bd. 1-2, Berlin: Akademie-Verlag.
• SynW – Görner Herbert / Kempcke Günter (Hrsg.), 1973, Synonymwörterbuch: Sinnverwandte Ausdrücke der deutschen Sprache, Leipzig: VEB Bibliographisches Institut.
• WDGKlapStein – Klappenbach Ruth / Steinitz Wolfgang (Hrsg.), 1964-1977, Wörterbuch der deutschen Gegenwartssprache, Bd. 1-6, Berlin: AkademieVerlag.
• WDSSan – Sanders Daniel / Maclachlan Ewen / Monteiro José Gomes, 1860- 1865, Wörterbuch der deutschen Sprache mit Belegen von Luther bis auf die Gegenwart, Bd. 1-2, Leipzig: Verlag von Otto Wigand.
• WL – Wortschatz Leipzig; https://corpora.uni-leipzig.de/de/res?corpusId=deu_ news_2021&word=Demokratie [letzter Zugriff: 12.01.2022].

Identifiers

DOI

10.23817/bzspr.11-3