Debaty wokół zakazu uboju rytualnego w II Rzeczypospolitej Polskiej

• Authors: Różański Mieczysław , Szymaniec Piotr

Title variants

EN

Debates concerning the prohibition of ritual slaughter in the Second Republic of Poland

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

EN

The aim of the paper is to present legal issues concerning ritual slaughter in Poland in the interwar period (1918–1939) against a broad background of journalistic writing and parliamentary debates. Herein, arguments of both supporters and opponents of ritual slaughter are presented in detail. It is pointed out that the proponents of the ban on ritual slaughter most often referred to economic arguments regarding the need to regulate the meat market, while their opponents (mainly Judaism followers) argued that it would undermine constitutional guarantees of religious freedom. The authors analyze the legislative work leading to the adoption of the Act of 17 April 1936 on slaughter of farm animals in slaughterhouses (Journal of Laws No. 29, item 237), which restricted admissibility of ritual slaughter, as well as parliamentary work on introducing a complete prohibition of ritual slaughter in March 1938 and March 1939.

Keywords

EN

Second Polish Republic; ritual slaughter; the Sejm; Stanisław Trzeciak

• Publisher: Kancelaria Sejmu / Chancellery of the Sejm
• Journal: Przegląd Sejmowy
• Year: 2020
• Issue: 1(156)
• Pages: 121–146

Contributors

author

Różański Mieczysław

• Prof. dr hab. Mieczysław Różański, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Wydział Prawa i Administracji, [e-mail], https://orcid.org/ 0000-0003-3345-1740

author

Szymaniec Piotr

• Prof. dr hab. Piotr Szymaniec, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Angelusa Silesiusa w Wałbrzychu, [e-mail], https://orcid.org/0000-0002-5415-9215

References

• Akerberg A., Talmud, bolszewizm i Projekt polskiego prawa małżeńskiego, odpowiedź Ks. Dr. Stanisławowi Trzeciakowi, Drukarnia Państwowa w Łodzi, Warszawa 1932.
• Asz N., W obronie uboju rytualnego, Gmina Wyznaniowa Żydowska w Częstochowie, Częstochowa 1936.
• Bobrowski C., Wspomnienia ze stulecia, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1985.
• Bychowski Z., Ubój rytualny z punktu widzenia humanitarnego i sanitarnego, Drukarnia „Monolit”, Warszawa 1936.
• Całkowite zniesienie uboju rytualnego, „Gazeta Polska”, 1 III 1939 r., nr 60.
• Fiszman-Sznajdman R., Mój Lublin, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1989.
• Hlond A., Na straży sumienia narodu. Wybór pism i przemówień, Wydawnictwo „Ad Astra”, Warszawa 1999 (reprint wydania: Ramsey 1951).
• Jeszcze dokoła uboju rytualnego, „Kurjer Warszawski”, 15 III 1936 r., nr 74.
• Kulturalni Żydzi przeciwnikami uboju rytualnego. Znamienny list Czytelnika Żyda, „ABC — Nowiny Codzienne”, 3 IV1935 r.
• Lubowiecki J., Przyczynek do traktatu o ochronie mniejszości narodowych, Sekretarjat Chrześcijańskiego Narodowego Stronnictwa Pracy, Poznań 1921.
• Majzel E.J., Prawda o żydowskim uboju rytualnym, Międzyzakładowa Komisja Organizacyj Rzeźniczych m. Łodzi, Łódź 1936.
• Makarewicz J., Mniejszości narodowe, Chrześcijańska Spółka Wydawnicza, Lwów 1924.
• Maszewska-Knappe J., Walka z ubojem rytualnym w Europie. Odczyt wygłoszony dn. 15.I.1936 w Towarzystwie Opieki nad Zwierzętami R. P., Drukarnia Artystyczna. Warszawa 1936.
• Marek Niedowiarek (pseudonim), Rozwiązanie sprawy żydowskiej w Polsce. Rozmowy z politykami, Zakłady Graficzne P. Szwede, Warszawa 1938.
• Melcer W., Czarny ląd — Warszawa. Religia i befsztyk, „Wiadomości Literackie”, 14 IV1935 r.
• Plenarne posiedzenie Sejmu, „Gazeta Polska”, 26 III 1938 r., nr 84.
• Plenarne posiedzenie Sejmu, „Gazeta Polska”, 27 III 1938 r., nr 85.
• Plenarne posiedzenie Sejmu, „Gazeta Polska”, 23 III 1939 r., nr 82.
• Rozenman G., Zagadnienie uboju rytualnego. Odpowiedź Ks. Dr. Stanisławowi Trzeciakowi, „Technograf”, Białystok 1936.
• Seidman H., Prawda o uboju rytualnym. Odpowiedź Ks. Stanisławowi Trzeciakowi, Wyd. F. Hoesick, Warszawa 1936.
• Sprawozdanie stenograficzne, 21. posiedzenie z 17 marca 1936 r., Sejm IV kadencji.
• Sprawozdanie stenograficzne, 22. posiedzenie z 20 marca 1936 r., Sejm IV kadencji.
• Sprawozdanie stenograficzne, 80. posiedzenie z 25 marca 1938 r., Sejm IV kadencji.
• Sejm Rzeczypospolitej Polskiej. Dwudzieste drugie posiedzenie z 22 marca 1939 r., „Monitor Polski” 1939 r. nr 68.
• Steinhaus H., Wspomnienia i zapiski, Oficyna Wydawnicza Atut, Wrocław 2010.
• Trawiński A., Higjena mięsa, cz. II, Szczegółowa, Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Lwów–Warszawa–Kraków 1925.
• Trzeciak S., Klimat i choroby w Palestynie w czasach Chrystusa Pana, Salezjańskie Zakłady Graficzne, Warszawa 1928.
• Trzeciak S., Literatura i religia u Żydów za czasów Chrystusa Pana, cz. I–II, Wydawnictwo Księgarni Naukowej M. Szczepkowskiego, Warszawa 1911.
• Trzeciak S., Mesjanizm a kwestja żydowska, Księgarnia „Przeglądu Katolickiego”, Warszawa 1934.
• Trzeciak S., Mord rytualny na zwierzętach, „ABC — Nowiny Codzienne”, 31 III 1935 r.
• Trzeciak S., Rozwój naturalny chrystianizmu z innych religii albo Teorye pana Andrzeja Niemojewskiego w świetle nauki, Drukarnia A. Smolińskiego i Z. Kmity, Petersburg 1912.
• Trzeciak S., Talmud, bolszewizm i „Projekt prawa małżeńskiego w Polsce”, Drukarnia Archidiecezjalna, Warszawa 1932.
• Trzeciak S., Ubój rytualny czy mechaniczny? Opinja rzeczoznawcy ks. dr. Stanisława Trzecia- ka wypowiedziana na posiedzeniu Komisji Administracyjno-Gospodarczej Sejmu Polskiego w dniu 5 marca 1936 r. pod przewodnictwem Pana Posła Kazimierza Ducha, Drukarnia Rolnicza, Warszawa 1936.
• Trzeciak S., Ubój rytualny w świetle Biblji i Talmudu, brak wydawcy, Warszawa 1935.
• Żebrowski R., Dzieje Żydów w Polsce. Wybór tekstów źródłowych 1918–1939, Żydowski Instytut Historyczny, Warszawa 1993.
• Żongołłowicz B., Dzienniki 1930–1936, Przegląd Wschodni, Warszawa 2004.
• Dekret Naczelnika Państwa z dnia 7 lutego 1919 r. o zmianach w organizacji gmin wyznaniowych żydowskich na terenie b. Królestwa Kongresowego, Dziennik Praw Państwa Polskiego, nr 14, poz. 175.
• Konstytucja RP z 17 marca 1921 r., Dz.U. nr 44, poz. 267.
• Konstytucja RP z dnia 23 kwietnia 1935 r., Dz.U. nr 30, poz. 227.
• Konwencja niemiecko-polska dotycząca Górnego Śląska, podpisana w Genewie dnia 15 maja 1922 r., Dz.U. nr 44, poz. 371 z załącznikiem.
• Postanowienie Aleksandra I — Zniesienie kahałów żydowskich w Petersburgu 20 grudnia 1821 r. (starego stylu)/1 stycznia 1822 r., Dziennik Praw Królestwa Polskiego, t. VII, nr 31.
• Rozporządzenie Generał-Gubernatora Warszawskiego z dnia 1 listopada 1916 r. o organizacji Żydowskiego Towarzystwa Religijnego, Dziennik Rozporządzeń dla Generał-Gubernatorstwa Warszawskiego, nr 53, poz. 184.
• Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 26 sierpnia 1936 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz Ministrem Spraw Wewnętrznych o sposobach i warunkach uboju rytualnego zwierząt gospodarskich, Dz.U. nr 70, poz. 504.
• Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dnia 9 września 1931 r. wydanego w porozumieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych i Ministrem Skarbu w sprawie gospodarki finansowej gmin wyznaniowych żydowskich, Dz.U. nr 89, poz. 698.
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 października 1927 r. o uporządkowaniu stanu prawnego w organizacji gmin wyznaniowych żydowskich na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej z wyjątkiem województwa śląskiego, Dz.U. z 1928 r. nr 52, poz. 500, z późniejszymi zmianami.
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 marca 1928 r. o ochronie zwierząt, tekst jedn. Dz.U. z 1932 r. nr 42, poz. 417.
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 października 1925 r. w sprawie utworzenia gmin wyznaniowych żydowskich na obszarze województw: wołyńskiego, poleskiego, nowogródzkiego, powiatów: grodzieńskiego, wołkowyskiego i gmin: białowieskiej, masiewskiej i suchopolskiej powiatu bielskiego województwa białostockiego oraz okręgu administracyjnego wileńskiego, Dz.U. nr 114, poz. 807.
• Traktat między Głównemi Mocarstwami sprzymierzonemi i stowarzyszonemi a Polską, podpisany w Wersalu dnia 28 czerwca 1919 r., Dz.U. z 1920 r. nr 110, poz. 728.
• Ustawa z dnia 13 lipca 1847 r. o stosunkach Żydów, „Zbiór Ustaw Pruskich”, nr 30, poz. 2871.
• Ustawa z dnia 21 marca 1890 r. o urządzeniu stosunków prawnych zewnętrznych społeczności religijnej izraelickiej, Dz.U. Państwa Austriackiego, cz. XVIII, poz. 57.
• Ustawa z dnia 17 kwietnia 1936 r. o uboju zwierząt gospodarskich w rzeźniach, Dz.U. nr 29, poz. 237.
• Ustawa z dnia 21 kwietnia 1936 o stosunku Państwa do Muzułmańskiego Związku Religijnego w Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. nr 30, poz. 240.
• Ustawa z dnia 21 kwietnia 1936 r. o stosunku Państwa do Karaimskiego Związku Religijnego w Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. nr 30, poz. 241.
• Ustawa z dnia 24 kwietnia 1997 r. o zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, badaniu zwierząt rzeźnych i mięsa oraz o Państwowej Inspekcji Weterynaryjnej, Dz.U. nr 60, poz. 369.
• Wyrok Sądu Najwyższego z 14 grudnia 1936 r., sygn. akt I K 696/36, Lex nr 1639162.
• Wyrok Sądu Najwyższego z 12 lutego 1937 r., sygn. akt III K 2285/36, OSN(K) 1937, nr 9, poz. 246, Lex nr 367349.
• Wyrok Sądu Najwyższego z 13 maja 1937 r., sygn. akt. I K 241/37, OSN(K) 1938, nr 1, poz. 2, Lex nr 351842.
• Wyrok Sądu Najwyższego z 22 sierpnia 1938 r., sygn. akt II K 31/38, OSN(K) 1939, nr 1, poz. 19, Lex nr 354045.
• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 27 listopada 2012 r., sygn. akt U 4/12. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 10 grudnia 2014 r., sygn. akt K 52/13.
• Bartoszewski W., Polacy, Żydzi, okupacja. Fakty, postawy, refleksje, Wydawnictwo Znak, Kraków 2016.
• Borecki P., Uwagi o statusie prawnym wyznawców judaizmu na ziemiach polskich, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2010, t. LXII, z. 2.
• Brzozowski W., Dopuszczalność uboju rytualnego w Polsce, „Państwo i Prawo” 2013, z. 5.
• Cukras-Stelągowska J., Wokół debaty nad ubojem rytualnym w Polsce — analiza dyskursów publicznych, „Społeczeństwo i Polityka” 2015, nr 4.
• Dziadzio A., Zakaz uboju rytualnego jako naruszenie konstytucyjnej zasady wolności religijnej. Kontekst współczesny i historyczny, „Forum Prawnicze” 2014, nr 1.
• Fałowski J., Mniejszość żydowska w Parlamencie II Rzeczypospolitej (1922–1939), Krakowska Szkoła Wyższa im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Kraków 2006.
• Fiktus P., Poselska aktywność kobiet na mównicy sejmowej w dobie II RP, „Wrocławskie Studia Erazmiańskie. Studia Erasmiana Wratislaviensia” 2015, t. IX.
• Kirszrot J., Prawa Żydów w Królestwie Polskiem. Zarys historyczny, Zarząd Warszawskiej Gminy Starozakonnych, Warszawa 1917.
• Konopacki A., Życie religijne Tatarów na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2010, https://doi.org/10.31338/uw.9788323511076.
• Kuczma P., Ubój rytualny jako prawo mniejszości narodowych w Polsce, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2016, nr 5, https://doi.org/10.15804/ppk.2016.05.11.
• Landau-Czajka A., Syn będzie Lech... Asymilacja Żydów w Polsce międzywojennej, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2006.
• Landau-Czajka A., W jednym stali domu... Koncepcje rozwiązania kwestii żydowskiej w publicystyce polskiej lat 1933–1939, Wydawnictwo Neriton — Instytut Historyczny PAN, Warszawa 1998
• Leszczyński P.A., Centralna administracja wyznaniowa II RP — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa 2006.
• Leszczyński P.A., Stosunki państwo–Kościół w koncepcjach oraz praktyce rządów obozu piłsudczykowskiego, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Gorzowie Wielkopolskim, Gorzów Wielkopolski 2008.
• Mazurkiewicz M.J., Ubój rytualny w II RP. Aspekty prawne, religijne i historyczne, Toruń 2014,
• <https://docplayer.pl/18105827-Maciej-jan-mazurkiewicz-uboj-rytualny-w-ii-rp-aspekty-prawne-religijne-i-historyczne.html>.
• Mikołajczyk M., Powtarzalność i zmiana typów argumentacji w debacie parlamentarnej... Porównawcza analiza dyskursu nad ustawodawstwem dotyczącym uboju rytualnego z 1936 i 2013 roku, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Politologica” 2014, t. 13.
• Miśkiewicz A., Tatarzy polscy 1918–1939, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990
• Mizgalski J., Mizgalska M., Stanowisko nadrabina Gminy Wyznaniowej w Częstochowie w obronie żydowskiej tożsamości religijnej. Na podstawie książki N. Asza „W obronie uboju rytualnego”, [w:] Tożsamość a stereotypy. Żydzi i Polacy, red. J. Mizgalski, M. Soja, Fundacja Instytut Samorządowy w Częstochowie, Częstochowa 2014.
• Modras R., Kościół katolicki i antysemityzm w Polsce w latach 1933–1939, Wydawnictwo Homini, Kraków 2004.
• Możdżonek W., Karaimi — naród zapomniany, „Forum Politologiczne” 2007, t. 5.
• Osuchowski J., Prawo wyznaniowe Rzeczypospolitej Polskiej 1918–1939 (węzłowe zagadnienia), Książka i Wiedza, Warszawa 1967.
• Pałka D., Kościół katolicki wobec Żydów w Polsce międzywojennej, Zakład Wydawniczy „Nomos”, Kraków 2006.
• Pawlak J., Żydzi w dokumentach administracji państwowej w dwudziestoleciu międzywojennym (1918–1939), Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2007.
• Pilecki S., Karaimskie życie rodzinne, społeczne i religijne okresu międzywojennego, czas wojny, decyzje o przyjeździe do Polski, [w:] Karaimi, red. B. Machul-Telus, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2012.
• Radecki W, Ustawa o ochronie zwierząt. Komentarz, Difin, Warszawa 2015.
• Rokicki, J., Ks. dr Stanisław Trzeciak (1873–1944). Szkic Biograficzny, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1999, nr 2.
• Rudnicki S., Ritual Slaughter as a Political Issue, „Polin”, 1992, t. 7.
• Rudnicki S., Równi, ale niezupełnie, Stowarzyszenie Midrasz, Warszawa 2008.
• Rudnicki S., Żydzi w parlamencie II Rzeczypospolitej, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2004
• Rudy M., Ustawa z 17 kwietnia 1936 r. o uboju zwierząt gospodarskich w rzeźniach, [w:] M Rudy, A. Rudy, P. Mazur, Ubój rytualny w prawie administracyjnym, Kancelaria Prawna Result, Warszawa 2013.
• Rykała A., Mniejszość religijna — mniejszość etniczna —wspólnota kulturowa. Uwagi na temat genezy, aktywności i tożsamości Karaimów w Polsce, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica” 2011, t. 11.
• Smaga Ł., Status prawny zwierząt w polskim prawodawstwie międzywojennym, [w:] Status zwierzęcia. Zagadnienia filozoficzne i prawne, red. T. Gardocka, A. Gruszczyńska, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2012.
• Szumigalska A., Bazan M., Ritual Slaughter Issue in Poland. Between Religious Freedom, Legal Order and Economic-Political Interests, „Religion and Society in Central and Eastern Europe” 2014, t. VII, nr 1
• Tarasiuk R., Polityczne i kulturowe aspekty szehity [sic!] w Polsce, „Doctrina. Studia Społeczno-Polityczne” 2016, nr 16.
• Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomocą Żydom 1939–1945, oprac. W. Bartoszewski, Z. Lewinówna, Wydawnictwo Znak, Kraków 1969.
• Tomaszewski J., Rzeczpospolita wielu narodów, Czytelnik, Warszawa 1985.
• Tomaszewski J., Zarys dziejów Żydów w Polsce w latach 1918–1939, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1990.
• Tomaszewski J., Żydzi w II Rzeczypospolitej, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2016.
• Winiarczyk-Kossakowska M., Sytuacja prawna gmin wyznaniowych żydowskich w Polsce, „Przegląd Prawa Publicznego” 2010, nr 7–8.
• Zieliński T.J., Ustawodawstwo II Rzeczypospolitej wymierzone w wyznawców judaizmu, „Przegląd Prawa Wyznaniowego” 2012, t. 4.
• Żebrowski R., Mojżesz Schorr i jego listy do Ludwika Gumplowicza, Żydowski Instytut Historyczny, Warszawa 1994.
• Żebrowski R., Żydowska Gmina Wyznaniowa w Warszawie 1918–1939. W kręgu polityki, Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma, Warszawa 2012.
• Żyndul J., Cele akcji antyżydowskiej w Polsce w latach 1935–1937, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce” 1992, nr 1.
• Żyndul J., Zajścia antyżydowskie w Polsce w latach 1935–1937, Fundacja im. K. Kelles-Krauza, Warszawa 1994.

Identifiers

DOI

10.31268/PS.2020.06