Gazownictwo miejskie na terenie województwa poznańskiego w okresie międzywojennym

• Authors: Urbaniak Miron

Title variants

EN

Municipal Gasworks in the Poznań Province during the Interwar Period

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

Established in 1919, the Poznań Province covered almost entirely the former Prussian Poznań Province (Provinz Posen) and initially comprised 118 cities, which decreased to 101 in 1938. On the eve of World War I, as many as 80 out of 129 cities had gas in Provinz Posen, and nearly 1/4 of them were supplied with gas from miniature gasoline gas plants. In the wake of World War I and immediately after its end, most small gasoline plants and numerous coal gas plants were shut down and eventually permanently closed down. In total, almost all gasoline and one acetylene gas plant (19 in total), as well as five coal plants, went bankrupt in the Interwar period. Of the latter type, there was a plant in Czempiń, which was shut down only around 1938, after the town was electrified. Ujście is another addition to the list, as it ceased to supply gas from Schneidemühl (Piła) in the mid-1930s. Ultimately, in 1939, gas was used in 43 out of 101 cities in the Province, which was also due to the fact that some of the gas-supplied cities had been moved to the Pomeranian Province a year before. In the Interwar period, several key factors influencing the gasworks in Greater Poland can be observed: the aforementioned liquidation of many gas plants and the transition from gas to electricity in many cities; reconstruction and relaunching of some coal gas plants; and – finally – modernization, combined with optimization of technological processes and expansion of existing gas plants. In the case of several cities, i.e. Międzychód, Nakło nad Notecią and Strzelno, the problem of communalization of plants owned by private German companies should also be noted, as well as Polish-German cooperation in terms of gas supply to the Polish Ujście gas plant from Schneidemühl (Piła).

Keywords

PL

gazownia miejska; gaz świetlny; województwo poznańskie; dwudziestolecie międzywojenne

EN

municipal gaswork; coal gas; Poznań Province; Interwar period

• Publisher: Instytut Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
• Year: 2021
• Volume: 66
• Issue: 4
• Pages: 191–211

Contributors

author

Urbaniak Miron

• Instytut Historyczny, Uniwersytet Wrocławski

References

• Archiwum Państwowe w Kaliszu [APK], Akta miasta Pogorzeli, sygn. 378; Akta miasta Rychtala, sygn. 3.
• Archiwum Państwowe w Lesznie [APL], Akta miasta Bojanowo, sygn. 58; Akta miasta Krzywiń, sygn. 274; Akta miasta Osieczna, sygn. 389, 390; Akta miasta Rydzyna, sygn. 100, 101.
• Archiwum Państwowe w Poznaniu [APP], Akta miasta Pobiedziska, sygn. 56; Akta miasta Sieraków, sygn. 216; Urząd Wojewódzki Poznański, sygn. 4668.
• Archiwum Państwowe w Poznaniu Oddział w Pile [APP OP], Akta miasta Wieleń, sygn. 260.
• Sächsisches Staatsarchiv Staatsarchiv Leipzig [SächsStA, StA-L], Thüringer Gasgesellschaft Leipzig, sygn. 3278.
• Deblessem A., Statystyka gazowni Państwa Polskiego, „Przegląd Gazowniczy i Wodociągowy” r. 4, 1924, nr 11, s. 336–350.
• Konopka J., Gazownictwo polskie i jego rozwój w świetle liczb i wykresów, Warszawa 1928
• Spis gazowni i wodociągów Rzeczypospolitej Polskiej, „Gaz i Woda” r. 10, 1930, nr 1, s. 15–20.
• Statystyka gazowni w Polsce za rok 1936/37, Warszawa 1938.
• Baumgart P., Neubach H., Fuchs K., Provinz Schlesien, [w:] Verwaltungsgeschichte Ostdeutschlands 1815–1945. Organisation – Aufgaben – Leistungen der Verwaltung, red. G. Heinrich, F.-W. Henning, K.G.A. Jeserich, Stuttgart – Berlin – Köln 1993, s. 831–1005.
• Bethge L., Miejskie Zakłady Światła, Siły i Wody w Lesznie, [w:] Regionalna wystawa rzemieślniczo-przemysłowa w Lesznie od 8–15 sierpnia 1937, Leszno [1937], s. 61–63.
• Bobowski T., Co się działo w Nakle i okolicy od czasów pierwszego rozbioru Polski do dni ostatnich, [w:] Krajna i Nakło. Studia i rozprawy wydane z okazji pięćdziesięciolecia gimnazjum imienia Bolesława Krzywoustego w Nakle, Nakło – Wyrzysk 1926, s. 147–229.
• Böhm T., Dzieje Miejskiej Górki, Poznań 1985.
• Budziński Z. [et. al.], Historia gazownictwa polskiego od połowy XIX wieku po rok 2000, red. A. Wójtowicz, B. Nawrocka-Fuchs, Warszawa 2002.
• Danielewicz J., Nakło w latach 1920–1939, [w:] Nakło nad Notecią. Dzieje miasta i okolic, red. J. Danielewicz, Nakło nad Notecią 1990, s. 134–178.
• Duda Z., Elektrownia miejska w Opalenicy, „Kronika Wielkopolski” 2011, nr 137, s. 46–57.
• Dworecki Z., W odrodzonej Polsce, Urząd wojewody w Poznaniu. Od X wieku do współczesności, red. S. Sierpowski, Poznań 1997.
• Dziurzyński A., 75-lecie Gazowni Miejskiej w Poznaniu, „Gaz i Woda” r. 11, 1931, nr 12, s. 293–301.
• Forma E., Gospodarka miasta, [w:] Wieleń. Przeszłość i współczesność, red. K. Kozłowski, Wieleń 1998, s. 76–82.
• Hyla S. [et. al.], Gazownia kaliska 1871–1996, Kalisz 1996.
• Jeleniewski M. K., Razem z gazem 150 lat, Bydgoszcz 2010.
• Kiereta H., Dolata K., Historia Rejonu Dystrybucji Września, Września 2003.
• Klimczak B., 75-cio lecie Gazowni Miejskiej w Bydgoszczy, „Gaz i Woda” r. 15, 1935, nr 6, s. 149–156.
• Klimczak B., Usprawnienia techniczne w średnich i mniejszych gazowniach, „Gaz i Woda” r. 14, 1934, nr 9, s. 305–313.
• Kozłowski J., Administracja Wielkopolski pod pruskim zaborem 1815–1918, Poznań 2000.
• Kubiak S. P., Modernizm zapoznany. Architektura Poznania 1919–1939, Poznań 2014.
• Likwidacja gazowni w Poznańskiem i na Pomorzu, „Przegląd Gazowniczy i Wodociągowy”, r. 4, 1924, nr 9, s. 267–268.
• Łuczak C., Dzieje gospodarcze Wielkopolski w okresie zaborów (1815–1918), Poznań 2001.
• Łuczak L., W blasku błękitnego płomienia. 150 lat gazowni w Poznaniu, Poznań 2006.
• Matzerath H., Urbanisierung in Preussen 1815–1914, Stuttgart 1985.
• Niesłychana gospodarka w Wieleniu, „Kurier Poznański” r. 18, 1923, nr 87, s. 7.
• „Orędownik Wrzesiński” r. 16, 1934, nr 57, s. 2.
• Ptak A., Wielkopolski samorząd okresu międzywojennego 1918–1939, [w:] Władza lokalna w procesie transformacji systemowej, red. J. Babiak, A. Ptak, Poznań 2010, s. 37–51.
• Ruchniewicz M., Kraina stawów? Dzieje Milicza i okolic (do 1945 roku), red. P. Wiszewski, Kraków – Wrocław 2019 (Historia obok. Studia z dziejów lokalnych, t. 16).
• Ruhnke L., O modernizacji małej gazowni, „Gaz i Woda” r. 14, 1934, nr 4, s. 88–92.
• Ruks W., Rogoźno w latach II Rzeczypospolitej, [w:] Dzieje Rogoźna, red. Z. Boras, Poznań 1993, s. 147–205.
• Unruh von G.-Ch., Provinz (Grossherzogtum) Posen, [w:] Verwaltungsgeschichte Ostdeutschlands 1815–1945. Organisation – Aufgaben – Leistungen der Verwaltung, red. G. Heinrich, F.-W. Henning, K.G.A. Jeserich, Stuttgart – Berlin – Köln 1993, s. 363–474.
• Urbaniak M., Infrastruktura techniczna miast województwa poznańskiego. Postęp czy regres?, [w:] Przemiany modernizacyjne w II Rzeczypospolitej, red. P. Grata, Rzeszów 2020 (Biblioteka polskiej modernizacji, t. 2), s. 421–438.
• Urbaniak M., Miejskie zakłady przemysłowe Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Gazownie, t. 1, Zarys dziejów, t. 2: Katalog, Łódź 2011.
• Urbaniak M., Miejskie Zakłady Światła i Wody w Poznaniu w latach I wojny światowej, „Kronika Miasta Poznania” 2014, nr 3, „Wielka Wojna”, s. 368–384.
• Walter E., Die Ferndruckleitung Schneidemühl – Usch und die Pole’sche Formel, „Journal für Gasbeleuchtung und Wasserversorgung” r. 50, 1907, nr 13, s. 265–268.
• Wąsicki J., Prowincja Grenzmark Posen-Westpreussen 1918–1933, Zielona Góra 1967.
• Windel W., Kromer C.T., Aufbau und Entwicklungsmöglichkeiten der europäischen Elektrizitätswirtschaft, Oldenbourg 1928.
• Wojciechowski A., Utopie miłosławskie, „Orędownik Wrzesiński” r. 16, 1934, nr 66, s. 3.
• Wyżnikiewicz J., Dotychczasowe możliwości oraz dalsze perspektywy rozwojowe Gazowni Miejskiej w Bydgoszczy, „Gaz, Woda i Technika Sanitarna” r. 23, 1949, nr 3, s. 85–89.
• Zarzycki A., Poznań. Gazownia w dziejach miasta. Tradycja i współczesność 1856–2012, Poznań 2013.

Identifiers

DOI

10.4467/0023589XKHNT.21.034.14798