Społeczne role socjologów w PRL

• Authors: Joanna Bielecka-Prus

Title variants

EN

Social Roles of Sociologists in Poland after 1945

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule przedstawione są sposoby definiowania przez socjologów swoich społecznych ról w latach 1945–89. Definicje te nie były stałe, lecz ewoluowały wraz ze zmianą warunków społeczno-politycznych, dlatego też wprowadzono periodyzację uzasadnioną zdarzeniami historycznymi. Analizowano także, jaka była faktyczna możliwość uprawiania socjologii w tym okresie, sposobów w jaki socjologowie neutralizowali swój udział w budowaniu reżimu, a także technik uników i „legalnej krytyki” sytemu. Materiałem badawczym są wypowiedzi znanych socjologów na łamach prasy oficjalnej oraz w publikacjach książkowych z tego okresu, w których precyzują swoje stanowisko w następujących kwestiach: funkcja socjologii i zadania socjologa w państwie socjalistycznym oraz miejsce socjologii wśród innych nauk i doktryn politycznych.

EN

The paper analyzes the roles adopted by Polish sociologists from 1945 to 1989, i.e. until regaining sovereignty by Poland. Sociologists in Poland are assumed to have constituted a heterogeneous group, representing various attitudes towards the political system: active legitimating of the system, passive consent, objective expert or demonstrating a critical attitude towards the system or its elements. Depending on the adopted attitude, Polish sociologists defined their intellectual role differently in public discourse. Their definitions changed, rather than remained fixed, as the sociopolitical conditions transformed. The following issues are also discussed: whether the actual practice of Sociology was possible during that period, the ways in which sociologists neutralized their participation in building the regime, and the techniques of evasion and “legal criticism” of the system. The research material includes comments made by well-known sociologists in the official press and book publications from that period, in which they specify their attitudes towards the following matters: the function of Sociology and the tasks of a sociologists in a socialist country, and the position of Sociology among other sciences and political doctrines.

Keywords

PL

socjologia polska; społeczna rola socjologów; intelektualiści publiczni

EN

Polish sociology; social role of sociologists; public intellectuals

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Przegląd Socjologiczny
• Year: 2009
• Volume: 58
• Issue: 2
• Pages: 71-103

Dates

published

2009

Contributors

author

Joanna Bielecka-Prus

• Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie

References

• Amsterdamski S., Społeczny status nauki a jej stosunek do wartości „Człowiek i Światopogląd” 1972, nr 11/12, s. 242–259.
• Bauman Z., Przeciwko monopolowi w nauce, „Po Prostu” 1956, nr 48, s. 6.
• Bauman Z., O zawodzie socjologa. „Kultura i Społeczeństwo” 1960, nr 3, s. 163–176.
• Bauman Z., Z zagadnień współczesnej socjologii amerykańskiej. Książka i Wiedza 1961.
• Bauman Z., Nie bawmy się w pikasa. „Polityka” 1961, nr 26, s. 3.
• Bauman Z., Wizje ludzkiego świata. Warszawa: Książka i Wiedza 1964.
• Bierut B., List Prezydenta RP Bolesława Bieruta do uczestników I Kongresu Nauki Polskiej. „Myśl Filozoficzna” 1951, nr 1–2, s. 3–6.
• Bierut B., Przemówienie z okazji inauguracji roku akademickiego w INS Wyższej Szkole Partyjnej. „Trybuna Ludu” 1955, nr 280, s. 3.
• Chałasiński J., Kultura umysłowa i jej autorytety. „Przegląd Kulturalny 1955, nr 41, s. 1,5.
• Chałasiński J., Drogi i bezdroża socjalizmu w nauce polskiej (1949–1954). „Kultura i Społeczeństwo” 1957, nr 1, s. 7–43.
• Ciupak E., Nauka zaangażowana. Argumenty 1977, nr 40, s. 3.
• Cyrankiewicz J., Przemówienie Premiera Józefa Cyrankiewicza wygłoszone dla uczestników I Kongresu Nauki Polskiej. „Życie Nauki” 1951, nr 7–8, s. 651–652.
• Czerwieński M., Socjologia, prognozy planowanie. „Kultura i Społeczeństwo” 1966 nr 4, s. 21–30.
• Czyżewski M., W sprawie statusu socjologii (Polemika z koncepcją Jacka Szmatki). „Studia Socjologiczne” 1981, nr 4, s. 245–256.
• Drewnowski J., Rozkład i upadek sowietyzmu w Polsce. Lublin: Norbertinum 1991.
• Dyoniziak R., Dylematy upaństwowionej socjologii. „Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie” 2001, nr 566, s. 5–13.
• Eismond J., Dialog praktyki z nauką. „Kultura” 1973, nr 32, s. 1,4.
• Hirszowicz M., Pułapki zaangażowania. Intelektualiści w służbie komunizmu. Warszawa: Scholar 2001.
• Hochfeld J., O niektórych aspektach przeciwstawności materializmu historycznego i socjologii burżuazyjnej. „Myśl Filozoficzna” 1951, nr 1–2, s. 106–154.
• Hochfeld J., Socjologia, materializm historyczny, ideologia. „Studia Filozoficzne” 1960, nr 6, s. 3–39.
• Hochfeld J., W sprawie inżynierii społecznej. „Argumenty” 1961, nr 27, 28, s. 1, 3.
• Hübner P., „Nowa nauka” i ludzie systemu. „Res Publica” 1990, nr 5, s. 70–76.
• Graczyk J., Cztery dyskusje o socjologii. „Studia Socjologiczne” 1967, nr 1, s. 294–298.
• Goćkowski J., Odpowiedzialność uczonych za warunki wykonywania swego zawodu. „Prakseologia” 1978, nr 3, s. 149–165.
• Goćkowski J., Modele socjologii w Polsce. „Studia Socjologiczne” 1981, nr 1, s. 49–72.
• Goćkowski J., Social Problems in Polish Scholary Life. “Science of Science” 1981, nr 2, s. 67–85.
• Goćkowski J., Społeczne role uczonych. Trzy role i trzy teatry. „Polityka” 1985, nr 40, s. 10.
• Jabłoński H., Nauka w służbie narodu. „Kultura i Społeczeństwo” 1974, nr 1, s. 13–18.
• Jan Paweł II. Przemówienie z 12 listopada 1983, „Tygodnik Powszechny” 1984, nr 29, s. 1–2.
• Jankowski H., O etyce naukowca. „Po Prostu” 1957, nr 12, s. 2.
• Jarosiński W., Przemówienie wprowadzające wygłoszone 17 grudnia 1962 r. na XI Plenum KC PZPR. „Nowe Drogi” 1963, nr 1, s. 3–19.
• Jaroszewski T., Nauki społeczne, humanizm, laicyzacja, „Argumenty” 1971, nr 51/52, s. 1,7.
• Jerschina J. Przyszłość socjologii: powrót do tradycji i funkcji reformatorskiej. [w:] Dyskusja nad stanem i potrzebami socjologii polskiej, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1985, nr 4, s. 275–281.
• Jordan Z., Bunt intelektualisty, „Kultura” 1955, nr 9, s. 93–102.
• Kłoskowska A., Nauka czy przyjemność?, „Po Prostu” 1957, nr 2, s. 7.
• Kłoskowska A., Nauki społeczne – obowiązki i odpowiedzialność, „Nowe Drogi” 1978, nr 5, s. 51–59.
• Kmita J., Godność nauki, „Nurt” 1980, nr 187, s. 1,2.
• Kojder A. Bezdroża socjologii, „Polityka” 1973, nr 1, s. 14.
• Kołakowski L., Wizjonerstwo i dogmatyzm, „Przegląd Kulturalny” 1955, nr 43, s. 1–2. Kotarbiński T., O drogach rozwoju polskiej nauki, „Po Prostu” 1957, nr 4, s. 2.
• Kozielecki J., Intelektualiści – miejsce na ziemi, Wrocław: Ossolineum 1989.
• Kraśko N., Instytucjonalizacja socjologii w Polsce 1920–1970, Warszawa: PWN 1996.
• Kroński T., Antydogmatyzm i metafizyka, „Przegląd Kulturalny” 1955, nr 46, s. 2, 4.
• Krzemiński I., Nie wykorzystane możliwości, „Literatura” 1974, nr 18, s. 4.
• Krzemiński I., Metodologia jako filozofia pozytywistycznej równowagi. Ćwierć wieku w Instytucie Socjologii UW, [w:] Socjologia na UW. Fragmenty historii. Red. A. Sułek. Warszawa: IFiS PAN 2007, s. 306–322.
• Kuczyński P., Widmo socjologii biurokratycznej, „Studia Filozoficzne”, nr 6, s. 117–133.
• Kurowski S., O wielki program badań społecznych, „Dziś i Jutro” 1955, nr 34, s. 7.
• Kurowski S., Dogmatyzm i rozwój nauki, „Dziś i Jutro” 1956, nr 3, s. 3, 6.
• Kwaśniewicz W., Uniwersyteckie nauczanie socjologii a społeczne role socjologów, „Studia Socjologiczne” 1976, nr 2, s. 17–27.
• Lange O., O konsekwentne stosowanie analizy marksistowskiej, „Przegląd Kulturalny” 1955, nr 49, s. 1, 2.
• Lifschens A., Młodzi socjologowie o problemach swojego zawodu, „Studia Socjologiczne” 1978, nr 3, s. 247–254.
• Lutyński J., Społeczne funkcje badań społecznych, „Przegląd Socjologiczny” 1963, nr 2, s. 13–42.
• Lutyński J., Działania pozorne, „Kultura i Społeczeństwo” 1977, nr 2, s. 69–78.
• Malewski A., Praktyczna użyteczność a rozwój nauk społecznych, „Zeszyty Naukowe UMK 1956, s. 3–13.
• Markiewicz W., Eksperci od przyszłości, „Perspektywy 1970, nr 43, s. 22–23, 32.
• Markiewicz W., Postawy środowiska socjologicznego wobec uchwał Partii, „Trybuna Ludu” 1963, nr 211, s. 4.
• Markiewicz W., Socjologia w Polsce, „Studia Socjologiczne” 1970, nr 1, s. 5–38.
• Markiewicz W., Stan i perspektywy rozwoju nauk społecznych, „Nowe Drogi” 1972, nr 3, s. 44–57.
• Markiewicz W., W perspektywie nauki, „Argumenty” 1973, nr 25, s. 1, 13.
• Markiewicz W., Nauki społeczne – ranga, odpowiedzialność, oczekiwania i zadania, „Kultura i Społeczeństwo 1975, nr 2–3, s. 15–20.
• Markiewicz W., Miejsce i rola marksizmu w badaniach społecznych, „Nauka Polska” 1984, nr 1, s. 43–54.
• Miłosz C., Zniewolony umysł, Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 [1953].
• Mokrzycki E., Założenia socjologii humanistycznej, Warszawa: PWN 1971.
• Mokrzycki E., Czy do nauki przychodzi się z pytaniami?, „Polityka” 1973, nr 15, s. 15.
• Mokrzycki E., Takie to marksistowskie, „Polityka” 1974, nr 2, s. 2.
• Mokrzycki E., Z teorii milczenia, „Miesięcznik Literacki” 1976, nr 6, s. 101–103.
• Morawski W., Socjologia a modernizacja społeczna, „Kultura” 1973, nr 26, s. 6.
• Nowak S., Do nauki przychodzi się z pytaniami, „Polityka” 1973, nr 11, s. 14.
• Orzechowski M., Społeczna odpowiedzialność uczonego, „Nowe Drogi” 1978, nr 3, s. 81–99.
• Ossowska M., Intymny portret uczonych: korespondencja Marii i Stanisława Ossowskich, Warszawa: Wydawnictwo Sic! 2002.
• Ossowski S., Doktryna marksistowska na tle dzisiejszej epoki, „Myśl Współczesna” 1947, nr 12, s. 501–513.
• Ossowski S., Teoretyczne zadania marksizmu, „Myśl Współczesna” 1948, nr 1, s. 4–18.
• Ossowski S., Na szlakach marksizmu, „Myśl Współczesna” 1948, nr 8–9, s. 19–34.
• Ossowski S., O osobliwościach nauk społecznych, Warszawa: PWN 1962.
• Ossowski S., Nauki humanistyczne a ideologia społeczna, [w:] Tenże. Dzieła T 4. Warszawa: PWN 1967, s. 103–124.
• Ossowski S., Problematyka swobody słowa w dyskusjach naukowych, „Kultura i Życie” 1981 październik, s. 22–25.
• Pawluczuk W., Drogi i bezdroża socjologii, „Zdanie” 1986, nr 2, s. 7–14.
• Podgórecki A., Pięć funkcji socjologii, „Studia Socjologiczne” 1966, nr 3, s. 227–243.
• Schaff A., Marksizm a rozwój nauki, „Myśl Współczesna” 1948, nr 6–7, s. 245–263.
• Schaff A., Marksizm a rozwój polskiej humanistyki, „Przegląd Kulturalny” 1955, nr 43, s. 1, 2.
• Schaff A., Stalin a nauka, „Życie Szkoły Wyższej” 1953, nr 3, s. 12–19.
• Schaff A., O pozytywny program badań społecznych, „Przegląd Kulturalny” 1955, nr 45, s. 1,2.
• Schaff A., W sprawie partyjnego kierowania nauką, „Nowe Drogi” 1956, nr 6, s. 12–23.
• Schaff A., Zadania socjologów-marksistów. polskie doświadczenia, „Polityka” 1961, nr 49, s. 1,11.
• Schaff A., Ankietowania, czyli o rozwoju polskiej socjologii, „Polityka” 1962, nr 16, s. 1,11.
• Schaff A., Moje spotkania z nauką polską, Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza BAW 1997.
• Sibelak A., Wszystko jest praktyką, ale..., „Argumenty” 1974, nr 12, s. 4,5.
• Siciński A., Nauka o naszej przyszłości, Kultura i Społeczeństwo 1967, nr 1, s. 89–96.
• Siciński A., Two Sociologies: of Times of Stability and of Times of Crisis, „The Polish Sociological Bulletin” 1981, nr 3–4, s. 5–10.
• Sitek W., Czy trzeba namawiać nauki społeczne żeby stanęły na czele ruchu egzekucji praw w Polsce?, „Odra” 1981, nr 4, s. 2–8.
• Socjologia polska na tle socjologii światowej (dyskusja), „Studia Socjologiczne” 1986, nr 4, s. 11–38.
• Sułek A., Przeciwko socjologii oralnej, „Kultura i Społeczeństwo” 1987, nr 4, s. 227–229.
• Sułek A., Dlaczego socjologia nie przewidziała Solidarności i co z tego wynikło, [w:] Tenże. Solidarność. Wydarzenie, konsekwencje, pamięć, Warszawa: IFiS PAN 2006, s. 255–269. Szaniawski K. Teorie i metody „Współczesność” 1969, nr 16, s. 1.11.
• Szczepański J., Sociology 1968, Polish Perspectives 1969, nr 3, s. 27–33.
• Szczepański J., Zadania nauk społecznych, „ Życie Warszawy” 1970, nr 9, s. 5.
• Szczepański J., Odmiany czasu teraźniejszego, Warszawa: Książka i Wiedza 1973.
• Szczepański J., Nauka a rozwój społeczno-gospodarczy kraju. Referat wygłoszony na II Kongresie Nauki Polskiej, „Nauka Polska” 1973, nr 6, s. 29–50.
• Szczepański J., Stosowanie nauk społecznych w praktyce, „Nowe Drogi” 1976, nr 6 s. 39–50.
• Sztompka P., Takie to zaangażowanie, ”Polityka” 1974, nr 5, s. 8.
• Sztompka P., Ekspert czy trybun?, [Rola społeczna intelektualistów] „Kultura” 1981, nr 4, s. 15.
• Sztompka P., The Polish Sociological Tradition, [w:] Master of Polish Sociology. Red. P. Sztompka, Wrocław: Ossolineum 1984, s. 7–24.
• Szymczyk J., Pomiędzy marzeniami a faktami. Szkice socjologiczne, Lublin: Norbertinum 2005.
• Werblan A., O socjologii krytycznie, „Nowe Drogi” 1963, nr 7, s. 12–24.
• Wesołowski W., Spojrzenie w przyszłość: nauka podporządkowana społeczeństwu, „Trybuna Ludu”, 1970, nr 161, 168, s. 4.
• Wiatr J. J., Nauki społeczne w umacnianiu socjalistycznego państwa, „Wojsko Ludowe” 1982, nr 2, s. 10–16.
• Wiatr J. J., Życie w ciekawych czasach, Warszawa: Europejska Wyższa Szkoła Prawa i Administracji 2008.
• Ziółkowski M., Socjologia polska wobec problemów społecznych kraju. Refleksje po VI Ogólnopolskim Zjeździe Socjologicznym, Łódź 9–22 września 1981. „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1981, nr 3, s. 297–300.
• Znaniecki F., Społeczne role uczonych, Warszawa: PWN 1984.
• Żółkiewski S., Niektóre zagadnienia rozwoju nauk społecznych w Polsce, „Nowe Drogi” 1955, nr 12, s. 3–23.
• Żółkiewski S., Aktualna sytuacja w humanistyce polskiej, „Nauka Polska” 1961, nr 1, s. 17–42.

Identifiers

ISSN

0033-2356