LYRICISM AS A POLEMICAL CONCEPT IN NORWID, BRZOZOWSKI, AND SZTUKA I NAROD

• Authors: Zehnder Christian

Title variants

PL

LIRYZM JAKO KONCEPT POLEMICZNY: NORWID, BRZOZOWSKI, SZTUKA I NAROD

• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

The concept of “lyricism” (lyrisme) was coined in France in the late 1820s to declare a particularly exalted, “singing” poetic mode. It can be understood as a way of codifying Romantic self-empowerment. However, in the context of late Romanticism, the term soon became ambivalent. It now often described a conventionalized Romantic literary manner and, moreover, an exaggeratedly sentimental behavior. This paper presents a series of examples from Polish literature where lyricism (liryzm/liryczność) undergoes not only such a partial but, as it were, complete devaluation and functions instead as a universally applicable pejorative polemical concept in Reinhard Koselleck’s sense. In the late Romantic poet Cyprian Norwid (1821–1883), “lyricism” describes specific rhetorical moves that compensate for the lack of civic courage and self-reflection among Polish intellectuals. The fin de siècle philosopher, critic, and writer Stanisław Brzozowski (1878–1911), dwelling on the same notion, criticizes the “decadent” insistence on artistic autonomy as a pretext to avoid both facing modernity and acknowledging technical progress. The young right-wing poets gathered around the underground magazine Art and Nation (Sztuka i Naród, Warsaw, 1942–44) – obviously referring to Norwid’s and Brzozowski’s strategies – used “lyricism” as a discursive weapon against some of the “defeatist” representatives of prewar literature and as a negative foil for the constant reworking of their own stance in the field of clandestine literature during the Occupation. These polemical appropriations of “lyricism”, the paper argues, instantiate a mode of contestation that contributed to a controversial tradition of Romantic subjectivity, rather than to abandon it.

PL

Pojęcie liryzmu (lyrisme) weszło w obieg we Francji w latach 20. XIX wieku i posłużyło do określenia szczególnie wyegzaltowanego, „śpiewnego” trybu wypowiedzi poetyckiej. Można go ponadto oddać jako narzędzie samoutwierdzania się romantyzmu. Tymczasem w kontekście późnego romantyzmu określenie to niedługo przybrało zabarwienie ambiwalentne, gdyż opisywało coraz częściej konwencjonalizowany styl romantyczny, i to nie tylko w piśmienności, lecz także w zachowaniu. W artykule tym omawiam szereg przykładów z literatury polskiej, w których liryzm/liryczność przechodzi nie tylko taką częściową, lecz – jak się wydaje – zupełną dewaluację. Funkcjonuje wówczas jako koncept polemiczny o pejoratywnym wydźwięku i uniwersalnym zakresie zastosowania – zgodnie z koncepcją Reinharda Kosellecka. U późnego romantyka Cypriana Norwida „liryzm” opisuje specyficzne zabiegi retoryczne rozpowszechnione wśród polskiej elity, które mają kompensować brak odwagi cywilnej i autorefleksji. Filozof, krytyk i pisarz Młodej Polski Stanisław Brzozowski, używając tego samego określenia, krytykuje „dekadenckie” upieranie się przy autonomii sztuki jako pretekstu do uniknięcia nowoczesności i akceptacji rozwoju technicznego. Wreszcie młodzi poeci konspiracyjnego czasopisma „Sztuka i Naród” (Warszawa 1942–44) – wyraźnie nawiązując do strategii Norwida i Brzozowskiego – eksploatowali koncept „liryzmu” jako dyskursywną broń przeciw „defetystycznym” reprezentantom literatury dwudziestolecia międzywojennego oraz jako pole odniesienia przy ciągłym przepracowywaniu własnej postawy w konspiracyjnym polu literackim okresu okupacji. Te polemiczne zawłaszczania „liryzmu” – oto teza artykułu – ujawniają taki tryb kontestacji, który przyczynił się do kontrowersyjnego przekazywania miast odrzucenia podmiotowości romantycznej.

Keywords

EN

theory of lyric; Romanticism; cultural criticism; affects; Cyprian Norwid; Stanisław Brzozowski; Sztuka i Narod

PL

teoria liryki; romantyzm; krytyka kulturalna; afekty; Cyprian Norwid; Stanisław Brzozowski; Sztuka i Narod

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe AP
• Journal: Świat Tekstów. Rocznik Słupski
• Year: 2020
• Volume: 18
• Pages: 179-185
• Physical description: oryginalna praca badawcz

Contributors

author

Zehnder Christian

• University of Fribourg

References

• Ammon F. von, Lyrikologie. In: Handbuch Literarische Rhetorik, ed. R. Zymner, Berlin. Boston 2015.
• Broda M., L’amour du nom. Essai sur le lyrisme et la lyrique amoureuse, Paris 1997.
• Brzozowski S., Cyprian Norwid. Próba. In: Kultura i życie. Zagadnienia sztuki i twórczości. W walce o światopogląd, idem, ed. A. Walicki (Dzieła, ed. M. Sroka), Warsaw 1973.
• Brzozowski S., Legenda Młodej Polski. Studia o strukturze duszy kulturalnej, ed. J. Bahr (Dziela, ed. M. Sroka), Cracow 2001.
• Brzozowski S., Maurycy Barrès (ze studiów nad myślą francuską) [1909]. In: Głosy wśród nocy. Studia nad przesileniem romantycznym kultury europejskiej, idem, intr. C. Michalski, afterword A. Bielik-Robson, Warsaw 2007.
• Brzozowski S., Pamiętnik, intr. M. Wyka, ed. M. Urbanowski, Wrocław–Warsaw–Cracow 2007.
• Brzozowski S., Pod ciężarem Boga. Wiry. Płomienie, afterword by M. Wyka (Dzieła, ed. by A. Mencwela, t. 5), Cracow 2012.
• Burek T., Miejsce Brzozowskiego w dwudziestowiecznym sporze o romantyzm. Wsęp do zagadnienia. In: Wokoł myśli Brzozowskiego, ed. A. Walicki i R. Zimand, Cracow 1974.
• Cavanagh C., Lyric Poetry and Modern Politics: Russia, Poland, and the West, New Haven. London 2009.
• Culler J.D., Theory of Lyric, Cambridge, Mass., 2015.
• Dobrzyńska T., Utwór liryczny a status podmiotu w kulturze współczesnej w świetle spójności B. Kuczera-Chachulska, E. Skalińska (red.), Warszawa 2014.
• Fieguth R., Gedanken zu Norwids Essay Das Schweigen. In: Gedachtnis und Phantasma. Festschrift fur Renate Lachmann, ed. S.K. Frank, E. Greber, Sch. Schahadat, I. Smirnov, Munich 2001.
• Gautier T., Mademoiselle de Maupin. In: Romans, contes et nouvelles, idem, ed. P. Laubriet, Paris 2002, vol. 1.
• Hallberg R. von, Lyric Powers, Chicago 2008.
• Jakobson R., Closing Statement: Linguistic and Poetics. In: Style in Language, ed. T.A. Sebeok,second printing, Cambridge, Mass., 1964.
• Kluba A., Wojenne „liryki prozą”. In: Poemat prozą w Polsce, eadem, Warsaw–Toruń 2014.
• Koselleck R., Zur Begriffsgeschichte der Zeitutopie. In: Begriffsgeschichten. Studien zur Semantik und Pragmatik der politischen und sozialen, idem, Sprache, Frankfurt/M. 2006.
• Kuczera-Chachulska B., O problemie liryczności (uwagi wstępne). In: Liryczność – w kręgu problemów estetyki, teorii i historii literatury, B. Kuczera-Chachulska, E. Skalińska (red.), Warszawa 2014.
• Kuziak M., Norwid et le probleme du sujet. In: Norwid notre contemporain, ed. M. Delaperriere, Paris 2015.
• Liryczność. W kręgu problemów estetyki, teorii i historii literatury, B. Kuczera-Chachulska, E. Skalińska (eds),Warsaw 2013.
• Łapiński Z., Norwid. In: O Norwidzie. Rzeczy dawne i najdawniejsze, idem, Lublin 2014.
• Maulpoix J.-M., Incertitudes dfun neologisme. In: Du lyrisme, idem, 2nd ed., Paris 2000.
• Maulpoix J.-M., Pour un lyrisme critique, Paris 2009.
• Mickiewicz A., Les slaves. Cours professe au College de France, Paris 1849, vol. 4.
• Mickiewicz A., Literatura słowianska. Kurs trzeci [March 14, 1843] (Dzie.a, vol. X, oprac. J. Maślanka), Warsaw 1998.
• Norwid C., Pisma wszystkie, ed. J.W. Gomulicki, Warsaw, 1971.1976 (11 vols.).
• Piwińska M., Legenda romantyczna i szydercy, Warsaw 1973.
• Rodriguez A., Le pacte lyrique. Configuration discursive et interaction affective, Sprimont 2003.
• Słownik języka polskiego, Karłowicz J., Kryński A., Niedźwiedzki W. (eds), Warsaw 1900.
• Stanisz M., Prawdziwa poezja serca i duszy. Kategoria liryczności w polskiej krytyce literackiej wczesnego romantyzmu. In: Kuczera-Chachulska/Skalińska, Liryczność…
• Stoff A., Liryczność w życiu i w literaturze (W poszukiwaniu źródłowego sensu pojęcia). In: Liryczność– w kręgu problemów estetyki, teorii i historii literatury, B. Kuczera-Chachulska, E. Skalińska (red.), Warszawa 2014.
• Stroiński Z. [pseud. Marek Chmura], O liryce, dramacie, etymologii i innych figlach (w zwjązku z artykułem St. Łomienia Pokolenie liryczne i dramatyczne). In: Idem, Ród Anhellich, ed. Lesław M. Bartelski, Warsaw 1982.
• Trzebiński A. [pseud. Stanisław Łomień], Snopek życia i ostu (z cyklu: Z walk o współczesną lirykę nr 1) [Sztuka i Naród 1942, no. 3/4)]. In: Aby podnieść różę… Szkice literackie i dramat, idem, ed. M. Urbanowski, Warsaw 1999.
• Trzebiński, A. Pamiętnik, ed. P. Rodak, Warsaw 2001.
• Vigny A. de, Lettre a Lord*** sur la soiree du 24 octobre 1829 et sur un systeme dramatique. In: Oeuvres completes, idem, ed. F. Germain et A. Jarry, Paris 1986, vol. 1: Poesie, theatre.
• Zehnder C., Tatiger Augenblick: Zur .poetischen Ethikg in Stanis.aw Brzozowskis Legende des Neuen Polen. Zeitschrift fur Slavische Philologie 2018, no. 74(2).
• Zgorzelski Cz., Liryczno.. poezji romantycznej. In: Zarysy i szkice literackie, idem, Warsaw1988.