Ceremoniał urzędniczy w życiu szlachty czasów saskich

• Authors: Słaby Agnieszka

Title variants

EN

Ceremonies of the civil servants of the Polish-Lithuanian Commonwealth in the life of nobility in the Saxon times

RU

Чиновничьи церемониал в жизни дворян саксонского периода

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na elementy etykiety związanej z obejmowaniem urzędów ziemskich w Rzeczypospolitej, a także na przygotowania poprzedzające wjazdy. Uwzględnione zostały wybrane oracje głoszone podczas oficjalnej inauguracji urzędu i wjazdu do miasta oraz na okoliczność ceremonii funeralnych szlachty piastującej urzędy.

EN

The purpose of the article is to draw attention to the ceremonial associated with taking up and exercising dignity and offices in the Polish–Lithuanian Commonwealth, which made up a kind of clerical custom, based on examples taken from the court environment, and partly resulting from the Sarmatian view of the world and culture.

RU

Цель статьи - привлечь внимание к элементам этикета, связанным с заниманием земельных должностей в Речи Посполитой Польской, а также к приготовлениям, предшествующим т.н. въезду. Были приняты во внимание избранные речи, произнесенные во время официального открытия каденции и въезда в город, а также на погребальных церемониях дворян, занимающих такие посты.

Keywords

PL

ceremoniał; kultura sarmacka; godność Rzeczypospolitej; Rzeczpospolita w XVIII w.

EN

ceremonial; Sarmatian culture; dignity of Commnwealth; Polish-Lithuanian Commonwealth in XVIII century

RU

церемониал; сарматская культура; саны Речи Посполитой Польской; Речь Посполитая Польская в 18 веке

• Publisher: Towarzystwo Nauki i Kultury Libra
• Journal: Wschodni Rocznik Humanistyczny
• Year: 2020
• Volume: XVII (2020)
• Issue: 3: Dwór w Rzeczypospolitej i państwach ościennych, pod red. Artura Goszczyńskiego i A. Selina
• Pages: 207-223

Dates

published

2020

Contributors

author

Słaby Agnieszka

• (Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

References

• Althoff G., Potęga rytuału. Symbolika władzy w średniowieczu, tłum. A. Gadzała, Warszawa 2011.
• Anusik Z., Stroynowski A., Radziwiłłowie w epoce saskiej, „Acta Uniwersitatis Lodziensis. Folia Historica”, 1989, nr 33, s. 29–58.
• Arnade P., Realms of Ritual: Burgundian Ceremony and Civic Life in Late Medieval Ghent, London 1996.
• Augustyniak U., Wazowie i „królowie rodacy”. Studium władzy królewskiej w XVII wieku, Warszawa 1999.
• Bernatowicz T., Mitra i buława: królewskie ambicje książąt w sztuce Rzeczypospolitej szlacheckiej, 1697–1763, Warszawa 2011.
• Betlej A., Oprawy artystyczne uroczystości okazjonalnych we Lwowie w XVIII wieku. Próba rekonesansu, [w:] Velis quod possis. Studia z historii sztuki ofiarowane Profesorowi Janowi Ostrowskiemu, red. A. Betlej, K. Brzezina-Scheuerer et al., Kraków 2016. s. 61–65.
• Bielska M., Buntownik z wyboru – Tomasz Czapski, starosta knyszyński (1740–1784), Białystok 2007 [http://pbc.biaman.pl/Content/3506/martyna_bielska.pdf], (dostęp: 07.08.2019).
• Biłous N., Testamenty wojskowych poległych i zmarłych na Wołyniu w XVII w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 2016, r. 64, nr 2, s. 211–224.
• Choińska-Mika J., Instytucje parlamentarne i samorządowe w przestrzeni miejskiej Polski i Litwy (XV–XVIII w.), [w:] Władza i architektura. Rezydencje monarchów i siedziby władz państwowych w Europie – formy i funkcje (XV–XVIII), red. A. Czarniecka, P. Deles, A. Sołtys, Warszawa 2016, s. 185–203.
• Chrościcki J.A., „Viae Regiae” w środkowej Europie w XVII i XVIII wieku, „Rocznik Historii Sztuki”, 1986, t. 16, s. 267–282.
• Chrościcki J.A., Barokowa architektura okazjonalna, [w:] Wiek XVII – Kontrreformacja – Barok. Prace z historii kultury, red. J. Pelc, Wrocław 1970, s. 229–254.
• Chrościcki J.A., Intrada z 1646 r. jako przykład związków artystycznych Gdańska z Antwerpią, [w:] Sztuka pobrzeża Bałtyku, red. H. Fruba, Warszawa 1978, s. 309–340.
• Chrościcki J.A., Przestrzeń ceremonialna w nowożytnym mieście, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 1993, r. 41, nr 2, s. 213–224.
• Chrościcki J.A., Sztuka i polityka. Funkcje propagandowe sztuki w epoce Wazów 1587–1668, Warszawa 1983.
• Ciara S., Senatorowie i dygnitarze koronni w drugiej połowie XVII wieku, Wrocław 1990.
• Ciesielski T., Pogrzeby wojskowe w czasach saskich, [w:] Wesela, chrzciny i pogrzeby w XVI–XVIII wieku. Kultura życia i śmierci, red. H. Suchojad, Warszawa 2001, s. 217–233.
• Codello A., Rywalizacja Paców i Radziwiłłów w latach 1666—1669, „Kwartalnik Historyczny”, 1964, r. 71, s. 913–930.
• Crary J., Zawieszenie percepcji. Uwaga, spektakl i kultura nowoczesna, tłum. Ł. Zaremba, I. Kurz, red. I. Kurz, Warszawa 2009.
• Czeppe M., „Tytularne” urzędy ziemskie w czasach Augusta III, „Kwartalnik Historyczny”, 1999, r. 106, nr 3, s. 77–88.
• Dalewski Z., Władza, przestrzeń, ceremoniał. Miejsce i uroczystości inauguracji władcy w Polsce średniowiecznej do końca XIV wieku, Warszawa 1996.
• Duindam J., Myths of Power. Norbert Elias and the Early Modern European Court, Amsterdam 1995.
• Dziubecki T., Programy symboliczne i funkcje ceremonialne rezydencji magnackich. Puławy –Białystok – Radzyń Podlaski – Lubartów w latach 1750–1760, Warszawa 2010.
• Elias N., Die höfische Gesellschaft. Untersuchengen zur Soziologie des Königstums und der höfischen Aristokratie, Neuwied 1969.
• Elias N., The Court Society, Oxford 1986.
• Europa triumphans: Court and Civic Festivals in Early Modern Europe, t. 1–2, ed. J.R. Mulryne, H. Watanabe-O’Kelly, M. Shewring, London 2004.
• Fabijańska-Żurawska T., Ceremonialne wjazdy paradne w Polsce XVII wieku, [w:] Królewskie karety Jana III Sobieskiego, red. E. Birkenmajer, A. Kwiatkowska, Warszawa 2003, s. 31–63.
• Forycki M., Pietrzak J., Le ceremonial dans les cours royales française et polonaise à l’époque moderne, [w:] Wersal Marii Leszczyńskiej. Sztuka dworska we Francji XVIII wieku, red. P. Mrozewicz, Warszawa 2013, s. 33–37.
• French Ceremonial Entries in the Sixteenth Century: Event, Image, Text, ed. H. Visentin, N. Russell, Toronto 2007.
• Gieysztor A., Spektakl i liturgia – polska koronacja królewska, [w:] Kultura elitarna a kultura masowa w Polsce póź nego ś redniowiecza, red. B. Geremek, Warszawa 1978, s. 9–23.
• Gombin K., Przestrzeń miejska w lubelskich uroczystościach trybunalskich czasów stanisławowskich, [w:] Polis – Urbs – Metropolis, red. L. Lameński, E. Błotnicka-Mazur, Warszawa 2011, s. 125–135.
• Góralski Z., Urzędy i godności w dawnej Polsce, Warszawa 1983.
• Jamski P., Przejazd Karola Krystiana kurfirsta kurlandzkiego przez Wilno w roku 1759 [w:] Studia nad sztuką renesansu i baroku IX: Ceremoniał i obyczaj w XVI–XVIII wieku, red. J. Lileyko, I. Rolska-Boruch, Lublin 2008, s. 81–190.
• Julerot V., La première entrée de l’évêque: réflexions sur son origine, „Revue historique” 2006, no. 693, s. 635–675.
• Karkucińska W., Wjazd Władysława Szołdrskiego, „Kronika Miasta Poznania” 2004, nr 4, s. 268–278.
• Kiaupienė J., Theatrum ceremoniale w barokowym Wilnie, [w:] Wokół Wielkiego Księstwa Litewskiego i jego tradycji, red. B. Manyś, M. Zwierzykowski, Poznań 2016. s. 105–111.
• Kodzik J., Ceremoniał polskiego dworu królewskiego w XVII wieku z perspektywy niemieckich uczonych, Warszawa 2015.
• Kodzik J., Ceremoniał w Rzeczpospolitej i Francji. Julius Bernhard von Rohr i jego dzieło Ceremoniel – Wissenschafft, [w:] Rzeczpospolita w oczach podróżników z Francji i Niemiec, red. A. Mikołajewska, A. Zientara, Warszawa 2014, s. 165–186.
• Kuras K., Pojedynek, który niczego nie rozstrzygał. Starcie Karola Tarły i Augusta Aleksandra Czartoryskiego o rękę Zofii Denhoffowej, [https://www.wilanow-palac.pl/pojedynek_ktorego_niczego_nie_rozstrzygal_starcie_karola_tarly_i_augusta_aleksandra_czartoryskiego_o_reke_zofii_denhoffowej.html] (dostęp: 10.08.2020).
• Kutrzeba S., Źródła polskiego ceremoniału koronacyjnego, „Przegląd Historyczny”, 1911, t. 12, nr 2, s. 149–164.
• Link-Lenczowski A.K., Wokół ceremoniału hetmańskiego w czasach saskich, [w:] Theatrum ceremoniale na dworze książąt i królów polskich, red. M. Markiewicz, R. Skowron, Kraków 1999, s. 297–305.
• Maciejewski J., Adventus Episcopi. Pozaliturgiczne aspekty inauguracji władzy biskupiej w Polsce średniowiecznej na tle europejskim, Bydgoszcz 2013.
• Majewski G., Wielkie uroczystości jako składnik życia społecznego Lwowa w XVIII w., [w:] Sic errat in fatis. Studia i szkice historyczne dedykowane Profesorowi Bogdanowi Rokowi, red. E. Kościk et al., Toruń 2012, s. 88–99.
• Manyś B., Wjazd na województwo wileńskie Michała Kazimierza Radziwiłła „Rybeńki” jako przykład specyfiki kultury dworów magnackich w Wielkim Księstwie Litewskim, [w:] Europejski Wiek Osiemnasty. Uniwersalizm myśli, różnorodność dróg. Materiały i studia, red. M. Dębowski, A. Grześkowiak-Krwawicz, M. Zwierzykowski, Kraków 2013, s. 307–320.
• Matuszewski J., Tytułomania szlachecka w świetle patronimików urzędniczych, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, 1970, nr 16, s. 157–190.
• Milewski D., Koronacja Augusta II Mocnego na króla Polski, „Saeculum Christianum: pismo historyczno-społeczne”, 2003, vol. 10/1, s. 81–99.
• Nagielski M., Testament oboźnego koronnego i starosty chmielnickiego Mikołaja Stogniewa, porucznika chorągwi husarskiej JKMci Władysława IV, [w:] Studia Historyczno-Wojskowe, red. K. Bobiatyński, P. Gawron, M. Nagielski, t. 2, Zabrze 2008, s. 263–275.
• Perłakowski A., Michał Fryderyk Czartoryski, podkanclerzy litewski wobec obsady urzędów centralnych, ziemskich i trybunalskich w Wielkim Księstwie Litewskim w 1744 roku, [w:] Sit erat in votis. Studia i szkice ofiarowane Profesorowi Zbigniewowi Anusikowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin. Rzeczpospolita w czasach nowożytnych, pod red. M. Karkochy i P. Robaka, Łódź 2017, s. 299–320.
• Pietrzak J., Ceremoniał wjazdu w epoce nowożytnej na przykładzie podroży Teresy Kunegundy Sobieskiej do Brukseli na przełomie 1694 i 1695 roku. Scenariusz i interpretacja uroczystości, „Res Historica”, 2018, t. 45, s. 87–120.
• Popiołek B., Śluby, pogrzeby i ingresy urzędnicze – ceremonie w życiu Lwowa w pierwszej połowie XVIII wieku, [w:] Lwów. Miasto – społeczeństwo – kultura. Życie codzienne miasta. Studia z dziejów miasta, red. K. Karolczak, Ł.T. Sroka, Kraków 2014, s. 84–95.
• Popiołek B., Dobrodziejki i klienci. Specyfika patronatu kobiecego i relacji klientalnych w czasach saskich, Warszawa 2020.
• Prucnal D., Wjazdy władz państwowych i kościelnych do miasta Lublina w II połowie XVI – I połowie XVII wieku w świetle ksiąg miejskich, „Acta Academiae Artium Vilnensis” 2009, t. 54, s. 160–175.
• Rachuba A., Polityka nominacyjna Stanisława Leszczyńskiego na Litwie 1705–1709, „Przegląd Historyczny”, 1992, t. 83, z. 4, s. 617–623.
• Roszak S., Dwór warszawski a dwory prowincji: między konfrontacją a potrzebą adaptacji, [w:] Dwory magnackie w XVIII wieku, pod red. T. Kostkiewiczowej i A. Roćko, Warszawa 2005, s. 9–18.
• Rożek M., Polskie koronacje i korony, Kraków 1987.
• Śliwowska A., Uroczyste wjazdy monarsze do Wrocławia w latach 1527–1620, Wrocław 2008.
• Targosz K., Oprawa artystyczno-ideowa wjazdów weselnych trzech sióstr Habsburżanek (Kraków 1592 i 1605, Florencja 1608), [w:] Theatrum ceremoniale na dworze książąt i królów polskich, red. M. Markiewicz, R. Skowron, Kraków 1999, s. 207–244.
• Taźbierski Z., Ceremoniał dworsko-dyplomatyczny w praktyce negocjacji Polski z Anglią, Kraków 1999.
• Truchim, Koronacje polskich królów elekcyjnych, Poznań 1931.
• Urban W., Podwójne obsadzanie urzędów w staropolskim województwie lubelskim, „Przegląd Historyczny”, 1986, t. 77, s. 61–69.
• Walawender-Musz D., Entrata księcia Radziwiłła do Rzymu czyli triumf po polsku, Warszawa 2009.
• Wójcik M. Urzędnicy ziemscy województwa brzesko-litewskiego w czasach saskich, „Wschodni Rocznik Humanistyczny”, 2005, t. 2, s. 95–116.
• Zielińska T., Magnateria polska epoki saskiej. Funkcje urzędów i królewszczyzn w procesie przeobrażeń warstwy społecznej, Wrocław 1977.
• Zujienė G., Ceremoniał ingresu biskupów wileńskich w XVII–XVIII wieku, „Barok. Historia – Literatura – Sztuka”, 2006, nr 13/1 (25), s. 59–73.

Identifiers

DOI

10.36121/aslaby.17.2020.3.207