„Szkoła” źródłem w badaniach historyczno-pedagogicznych polskich instytucji edukacyjnych doby zaborów

• Authors: Wałęga Agnieszka

Title variants

EN

“Szkoła” as a Source in Historical and Pedagogical Research into the Polish Educational Institutions of the Partitions Period

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł stanowi próbę ukazania znaczenia czasopisma pedagogicznego „Szkoła” w badaniach nad dziejami polskich placówek edukacyjnych drugiej połowy XIX i początków XX wieku. Czasopiśmiennictwo jako źródło do dziejów oświaty i wychowania cieszy się od wielu lat znacznym zainteresowaniem licznych badaczy. „Szkoła” stanowi w tym zakresie niezwykle cenny materiał do badań. To pierwsze w Galicji czasopismo pedagogiczne, którego wydawanie środowiska nauczycieli i działaczy oświatowych zainicjowały w 1868 roku. Jego powstanie było widocznym sygnałem aktywizacji galicyjskich pedagogów oraz wyrazem ich dążeń do pełnego wykorzystania przyznanych Polakom pod zaborem austriackim swobód. W 1871 roku pismo zostało oficjalnym organem działającego we Lwowie Towarzystwa Pedagogicznego (od 1906 roku Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego). Na łamach tego periodyku, w ciągu 70 lat jego istnienia, toczono dyskusje o konieczności powoływania nowych placówek edukacyjnych, anonsowano powstanie wielu tego typu instytucji oraz informowano o ich dalszym rozwoju. Ze względu na to, że „Szkoła” dedykowana była przede wszystkim problemom szkolnictwa ludowego i kształceniu nauczycieli tych placówek w seminariach nauczycielskich, to im właśnie poświęcano najwięcej uwagi. Jednak na kartach pisma nie zabrakło także tekstów poświęconych innym szczeblom i typom szkół. To tam dokumentowano niezwykle starannie rozwój szkolnictwa żeńskiego, które w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku przechodziło znaczące zmiany i rozszerzało ofertę oświatową m.in. o żeńskie gimnazja czy seminaria nauczycielskie. Na łamach „Szkoły” można też szukać wyraźnych śladów rozwoju edukacji przedszkolnej czy placówek przeznaczonych dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej oraz wielu innych instytucji edukacyjnych.

EN

The article is an attempt to show the significance of the educational magazine “Szkoła” in research into the history of Polish educational institutions in the second half of the 19th century and the beginning of the 20th century. Periodicals as a source of the history of education have been the subject of interest of numerous researchers for many years and in that respect “Szkoła” represents extremely valuable research material. It was the first educational periodical in Galicia whose publication was initiated by teachers and educational activists in 1868. Its creation was a visible signal of the engagement of Galician educationalists, and a manifestation of their aspirations for the full use of liberties granted to Polish people under Austrian rule. In 1871 the magazine became the official organ of the Educational Association (since 1906 Polish Educational Association), active in Lvov. During the 70 years of the existence of this magazine, its pages witnessed discussions about the necessity of setting up new educational institutions, announcements of the establishment of such institutions and information about their further development. Since “Szkoła” was primarily dedicated to the problems of village education and the training of teachers from such institutions in teacher training colleges, it was they who drew the most attention. However, the magazine also featured texts about other levels and types of schools. It was “Szkoła” which very carefully documented the development of female education, which in the second half of the 19th century and the beginning of the 20th century underwent significant changes, and expanded its educational offer with middle schools for girls or teacher training colleges, among other things. In the pages of “Szkoła” one can also look for clear signs of the development of pre-school education or institutions for disabled children and youth, as well as many other educational institutions.

Keywords

PL

czasopismo „Szkoła”; polskie instytucje edukacyjne edukacja; zabory; Galicja

EN

magazine “Szkoła”; Polish educational institutions educations; Partitions of Poland; Galicia

• Publisher: Akademia Ignatianum w Krakowie
• Journal: Studia Paedagogica Ignatiana
• Year: 2016
• Volume: 19
• Issue: 2
• Pages: 253-270

Dates

published

2016-11-04

Contributors

author

Wałęga Agnieszka

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

References

• Addenda do dziejów oświaty (cz. 1–3), red. I. Michalska, G. Michalski, Wydawnictwo UŁ, Łódź 2013.
• B.K., Znaczenie wychowawcze seminariów nauczycielskich żeńskich, „Szkoła” 1887, nr 41.
• Baranowski B., Nauka niedzielna i prawne środki przymusowe względem terminatorów, „Szkoła” 1879, nr 25–26.
• Baranowski B., O powstaniu i zadaniach seminariów nauczycielskich oraz o ich działalności ćwierćwiekowej, „Szkoła” 1896, nr 48–51.
• Baranowski B., Sprawa internatu dla uczniów seminarium nauczycielskiego, „Szkoła” 1881, nr 43.
• Baranowski B., Sprawa wyższej szkoły żeńskiej we Lwowie, „Szkoła” 1882, nr 48.
• Baranowski M., Fenelona system wychowania dziewcząt w świetle obecnych stosunków i potrzeb (System wychowania dziewcząt sprzed dwustu laty), „Szkoła” 1888, nr 10–11.
• Baranowski M., Kilka uwag o wychowaniu dziewcząt, „Szkoła” 1886, nr 34, 36.
• Baranowski M., Listy o wychowaniu dziewcząt. Jaki kierunek należałoby nadać wychowaniu dziewcząt w obecnych czasach?, „Szkoła” 1888, nr 28–32.
• Baranowski M., O podręcznikach naukowych dla seminariów nauczycielskich, „Szkoła” 1888, nr 20.
• Baranowski M., Plany naukowe kursów fachowych i dopełniających dla dziewcząt, „Szkoła” 1888, nr 51–52.
• Bobrowska-Nowak W., Historia wychowania przedszkolnego, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1978.
• Bobrowska-Nowak W., Problemy pedagogiczne na łamach „Szkoły” w latach siedemdziesiątych ubiegłego stulecia, „Przegląd Historyczno-Oświatowy” 1971, nr 2.
• Brauner R., Jeszcze kilka słów w sprawie arcyważnej (o chajderach galicyjskich), „Szkoła” 1875, nr 17.
• Brz. W., Czterdziestoletni jubileusz istnienia Zakładu ciemnych we Lwowie, „Szkoła” 1891, nr 43.
• Budzynowski T., Lekcje praktyczne kandydatów w c.k. seminariach nauczycielskich, „Szkoła” 1878, nr 29.
• Chajdery wobec wniosku ks. Liechtensteina, „Szkoła” 1888, nr 9.
• Czasopiśmiennictwo II połowy XX wieku jako źródło do historii edukacji, red.
• I. Michalska, G. Michalski, Wydawnictwo UŁ, Łódź 2010.
• Czasopiśmiennictwo okresu Drugiej Rzeczypospolitej jako źródło do historii edukacji, red. I. Michalska, G. Michalski, Wydawnictwo UŁ, Łódź 2010.
• Czasopiśmiennictwo XIX i początków XX wieku jako źródło do historii edukacji, red. I. Michalska, G. Michalski, Wydawnictwo UŁ, Łódź 2010.
• Ćwierćwiekowy jubileusz seminariów nauczycielskich, „Szkoła” 1896, nr 47.
• Do przyjaciół i czytelników „Szkoły”, „Szkoła” 1876, nr 2.
• Dutkowa R., Polityka szkolna w Galicji. Między autonomią a centralizmem (1861–1875), Księgarnia Akademicka, Kraków 1995.
• Dzieci głuchonieme i szkoła ludowa, „Szkoła” 1896, nr 38.
• Fr. A., Kilka słów o szkołach wydziałowych i seminariach nauczycielskich żeńskich, „Szkoła” 1878, nr 32–33.
• Gadowski W., W sprawie wychowania dziewcząt, „Szkoła” 1886, nr 41–42.
• Gettlich A., W sprawie żeńskich szkół wydziałowych, „Szkoła” 1886, nr 14–15.
• Gimnazja dla ciemnych w Niemczech, „Szkoła” 1896, nr 22.
• Gimnazjum żeńskie, „Szkoła” 1893, nr 21.
• Gimnazjum żeńskie, „Szkoła” 1896, nr 6/7.
• Glazer, Stanowisko nauki religii i języka hebrajskiego w szkole czteroklasowej miejskiej na Kazimierzu w Krakowie, „Szkoła” 1871, nr 15.
• Glazer, Szkoła izraelicka na Kazimierzu w Krakowie, „Szkoła” 1871, nr 8 i 14.
• Jarmołowicz A.W., O nauce powtarzania, czyli o szkole powtarzającej (niedzielnej), „Szkoła” 1873, nr 19–20.
• Kachnikiewicz A., W sprawie szkół dla więźniów, „Szkoła” 1889, nr 22.
• Karbowiak A., Polskie czasopisma pedagogiczne, Druk. K. Kowalewskiego, Warszawa 1912.
• Karcz E., Towarzystwa pedagogiczne w Galicji i na Śląsku Cieszyńskim na przełomie XIX i XX wieku (wybrane aspekty), Wydawnictwo UO, Opole 1999.
• Kilka uwag o potrzebie zastosowania się do indywidualności dziecka w szkole, w szczególności ze względu na dzieci umysłowo upośledzone, „Szkoła” 1897, nr 24.
• Konteksty i metody w badaniach historyczno-pedagogicznych, red. T. Jałmużna,
• I. Michalska, G. Michalski, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2004.
• Kopia H., Licea i gimnazja żeńskie w Przedlitawii, „Szkoła” 1896, nr 16–19.
• Księga Jubileuszowa Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego 1868–1908, Polskie Towarzystwo Pedagogiczne, Lwów 1908.
• Kształcenie dzieci umysłowo upośledzonych, „Szkoła” 1892, nr 45–48.
• Kulbaka J., Niepełnosprawni. Z dziejów kształcenia specjalnego, Wydawnictwo APS, Warszawa 2012.
• L.N., Zjazd seminarzystek lwowskich, „Szkoła” 1896, nr 49.
• Landes N., Szkoły żydowskie pokątne (chajdery) wobec ustawy szkolnej z dnia 30 marca 1873, „Szkoła” 1875, nr 16.
• Ligęza J., Ciemni i ich właściwości umysłowe (spostrzeżenia poczynione w galicyjskim zakładzie dla ciemnych), „Szkoła” 1895, nr 11–13.
• Ligęza J., O początkowym wychowaniu ciemnych dzieci, „Szkoła” 1896, nr 17–18.
• Łuczkiewicz A., Praktyczne ćwiczenia w seminariach nauczycielskich, „Szkoła” 1873, nr 41–44.
• Machczyńska A., O wychowaniu żeńskim, „Szkoła” 1869, Dodatek, nr 2.
• Makowski M., O ciemnych i głuchoniemych, „Szkoła” 1873, nr 24–25.
• Meissner A., Spór o duszę polskiego nauczyciela. Społeczeństwo galicyjskie wobec problemów kształcenia nauczycieli, Wydawnictwo WSP, Rzeszów 1999.
• Meissner A., Źródła drukowane do dziejów oświaty w Galicji, w: Źródła w badaniach naukowych historii edukacji, red. W. Szulakiewicz, Wydawnictwo UMK, Toruń 2003.
• Munk M., O pokątnych szkołach żydowskich zwanych chajderami, „Szkoła” 1869, nr 36.
• Od Redakcji, „Szkoła” 1868, nr 1.
• Opieka publiczna nad dziećmi idiotycznymi, „Szkoła” 1893, nr 37.
• Parasiewicz S., Ze szkoły (O potrzebie osobnych zakładów dla dzieci upośledzonych), „Szkoła” 1883, nr 39.
• Plan naukowy dla męskich seminariów nauczycielskich, „Szkoła” 1871, nr 16–17.
• Plan naukowy dla żeńskich seminariów nauczycielskich, „Szkoła” 1871, nr 22–23.
• Projekt ustawy krajowej regulującej udzielanie nauki głuchoniemym i ciemnym dzieciom, „Szkoła” 1889, nr 43–44, 46.
• Reorganizacja seminariów nauczycielskich, „Szkoła” 1886, nr 30.
• Reorganizacja szkół wydziałowych żeńskich, „Szkoła” 1888, nr 37.
• Rethlan A., W sprawie wychowania i społecznego stanowiska kobiet, „Szkoła” 1870, nr 13.
• Rodwart D., W sprawie wychowania i społecznego stanowiska kobiet, „Szkoła” 1870, nr 16.
• S.R., O naszych seminariach nauczycielskich, „Szkoła” 1872, nr 17.
• Samolewicz Z., Pierwszy rok istnienia czasopisma „Szkoła”, „Szkoła” 1892, nr 1.
• Sandler B., System Froebla w Galicji, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 1959, nr 2.
• Seminaria nauczycielskie, „Szkoła” 1874, nr 14–15.
• Semków J., Rola galicyjskiego Towarzystwa Pedagogicznego w dziele poprawy sytuacji materialnej nauczyciela ludowego (1868–1891), „Acta Universitatis Wratislaviensis. Nauki Pedagogiczne i Psychologiczne” 1967, t. 10, nr 65.
• Spis przedmiotów zawartych w XXV rocznikach „Szkoły”. Ułożył i uporządkował M. Frąckiewicz, Lwów 1894.
• Sprawa kobiet na gruncie szkolnictwa, „Szkoła” 1896, nr 15–18.
• Statut organizacyjny dla seminariów nauczycielskich, „Szkoła” 1874, nr 30–31.
• Szulakiewicz W., „Rozprawy z Dziejów Oświaty”. Studium z historii czasopisma, Wydawnictwo UMK, Toruń 2004.
• Świechło W., Jubileusz naszych seminariów nauczycielskich, „Szkoła” 1896, nr 48–50.
• Święcicki P., Reforma szkół i seminaria nauczycielskie, „Szkoła” 1870, nr 39–43.
• Walasek S., Opieka i wychowanie małego dziecka na łamach czasopism przełomu XIX i XX wieku, Oficyna Wydawnicza Atut – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, Wrocław 2015.
• Wałęga A., „Szkoła” – najstarsze galicyjskie czasopismo pedagogiczne wobec myśli pedagogicznej pozytywizmu warszawskiego, w: W stulecie śmierci
• Jana Władysława Dawida, red. H. Markiewiczowa, Wydawnictwo APS, Warszawa 2014.
• Wałęga A., Die deutsche Pädagogik in der Zeitschrift „Szkoła”. Ein Beitrag zur Rezeptionsgeschichte im 19. Jahrhundert, „Studienreihe der Polnischen Historischen Mission. Leben zwischen und mit den Kulturen. Studien zu Recht, Bildung und Herrschaft in Mitteleuropa”, 2015, t. 2.
• Wałęga A., Galicyjska „Szkoła” jako przykład czasopisma pedagogicznego okresu zaborów, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Pedagogika” 2013, t. 29.
• Wanczarowska z Kłodnickich L., W sprawie wychowania kobiet, „Szkoła” 1872, nr 13.
• Wechslerowa S., O wychowaniu dziecka głuchoniemego i ciemnego, „Szkoła” 1879, nr 10–11, 13–14.
• Wnęk J., Problemy polskiego szkolnictwa zaboru pruskiego i rosyjskiego na kartach „Szkoły” 1868–1914, „Biuletyn Historii Wychowania” 2008, nr 24.
• Zapolska G., W sprawie emancypacji kobiet (szkic), „Szkoła” 1891, nr 13.
• Zaproszenie do przedpłaty na tygodnik pedagogiczny „Szkoła” na rok 1873, „Szkoła” 1872, nr 50.
• Zawadzki W., Rzut oka na dzieje lwowskiego Towarzystwa Pedagogicznego (1868–1881), „Rocznik Pedagogiczny” 1881, seria 1.

Identifiers

ISSN

2450-5358

DOI

10.12775/SPI .2016.2.012