Od socjologii transformacji do socjologii sfery publicznej. Nowe możliwości syntezy wiedzy o zmianie systemowej

• Authors: Kaja Gadowska , Marek Rymsza

Title variants

EN

From Sociology of Transformation to Sociology of the Public Sphere. New Possibilities for a Synthesis of Knowledge about Systemic Change

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Refleksja socjologiczna towarzyszyła ćwierćwieczu zmian systemowych w Polsce. Socjologia transformacji, mimo związanych z tym podejściem oczekiwań, nie zaowocowała jednak spójną teorią, zdolną agregować i syntetyzować bogaty dorobek badawczy, jaki powstał w jej ramach. W artykule podejmujemy próbę wyjaśnienia uwarunkowań tych niespełnionych oczekiwań oraz wskazania nowych możliwości akumulacji wiedzy dotyczącej kształtowania się nowego potransformacyjnego ładu zbiorowego w ramach nurtu, który proponujemy określić jako socjologię sfery publicznej. Możliwości rozwoju socjologii sfery publicznej upatrujemy przy tym w rosnącej popularności paradygmatu neoinstytucjonalnego w naukach społecznych.

EN

Sociological reflection has accompanied the quarter-century of systemic changes in Poland. However, despite the expectations associated with the sociology of transformation, that approach has not yielded a coherent and consistent theory capable of aggregating and synthesizing the wealth of research gathered under this frame of reference. This article attempts to elucidate the determinant factors behind those unfulfilled expectations. More significantly, it aims to identify the new possibilities for accrual of knowledge about the formation of a new post-transformative collective order via a new framework which we label the sociology of the public sphere. The possibilities for developing such an approach are discerned in the growing popularity of the neo-institutional paradigm in the social sciences.

Keywords

PL

socjologia sfery publicznej; socjologia transformacji; nowy instytucjonalizm; sfera publiczna; przemiany społeczne

EN

sociology of the public sphere; sociology of transformation; new institutionalism; public sphere; social transformations

• Publisher: Institute of Philosophy and Sociology, Polish Academy of Sciences
• Journal: Studia Socjologiczne
• Year: 2017
• Issue: 4(227)
• Pages: 19-47

Contributors

author

Kaja Gadowska

• Uniwersytet Jagielloński, Instytut Socjologii, ul. Grodzka 52, 30-962 Kraków

author

Marek Rymsza

• Uniwersytet Warszawski, Instytut Stosowanych Nauk Społecznych, ul. Nowy Świat 69, 00-927 Warszawa

References

• Alexander, Jeffrey 2010. Znaczenia społeczne. Studium z socjologii kulturowej. Tłum. S. Burdziej i J. Gądecki. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
• Arendt, Hanna. 2000. Kondycja ludzka. Warszawa: Aletheia.
• Bacia, Ewa. 2016. Diversity, migracje i innowacje społeczne. Nowa wizja społeczeństwa budowana przez ruchy oddolne w Niemczech. „Trzeci Sektor” 39–40: 33–42.
• Bartkowski, Jerzy, Barbara Post, Ewa Nalewajko i Inka Słodkowska. 2016. Droga do samorządności terytorialnej. Polska 1989–1990. Warszawa: Wydawnictwo ISP PAN.
• Bauman, Zygmunt. 2006. Płynna nowoczesność. Tłum. T. Kunz. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Beck, Ulrich. 2002. Społeczeństwo ryzyka. W drodze do innej nowoczesności. Tłum. Stanisław Cieśla. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Benhabib, Seyla. 2003 [1992]. Trzy modele przestrzeni publicznej. „Krytyka Polityczna” 3: 74–89.
• Boudon, Raymond. 2008. Efekt odwrócenia. Tłum. A. Karpowicz. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Burawoy, Michael. 2009. O socjologię publiczną. Przemówienie prezydenckie z roku 2004. W: A. Manterys i J. Mucha (red.). Nowe perspektywy teorii socjologicznej. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
• Calhoun, Craig. 2003. Teoria społeczna a sfera publiczna. W: B. S. Turner (red.). Teoria społeczna. Tłum. G. Woroniecka i A. Gąsior-Niemiec. Warszawa: Oficyna Naukowa, s. 559–603.
• Cerami, Alfio i Pieter Vanhuysse (red.). 2008. Post-Communist Welfare Pathways. Theorizing Social Policy Transformations in Central and Eastern Europe. Basingstoke–New York: Palgrave Macmillan.
• Chmielewski, Piotr. 2011. Homo agens. Instytucjonalizm w naukach społecznych. Warszawa: Poltext.
• Cichocki, Piotr. 2013. Wąskie i szerokie koncepcje sfery publicznej. „Opuscula Sociologica” 1 (3): 5–16.
• Crow, Graham. 2002. Social Solidarities. Theories, Identities and Social Change. Buckingham: Open University Press.
• Czyżewski, Marek, Sergiusz Kowalski i Andrzej Piotrowski (red.). 2010 [1997]. Rytualny chaos. Studium dyskursu publicznego. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
• Deacon, Bob. 1993. Developments in East European Social Policy. W: C. Jones (red.). New Perspectives in the Welfare State in Europe. London–New York: Routledge.
• DiMaggio, Paul J. i Walter W. Powell. 1983. The Iron Cage Revised. Institutional Isomorphism and Collective Rationality in Organizational Fields. „American Sociological Review” 48 (2): 147–160.
• DiMaggio, Paul J. i Walter W. Powell. 2006. Nowe spojrzenie na „żelazną klatkę”. Instytucjonalny izomorfizm i racjonalność zbiorowa w polach organizacji. W: A. Jasińska-Kania, L. M. Nijakowski, J. Szacki i M. Ziółkowski (red.). Współczesne teorie socjologiczne. Tom 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, s. 600–612.
• Domańska, Ewa. 2008. Badania postkolonialne. W: L. Gandhi. Teoria postkolonialna: wprowadzenie krytyczne. Tłum. J. Serwański. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, s. 157–164.
• Durkheim, Émile. 1968. Zasady metody socjologicznej. Tłum. J. Szacki. Warszawa: PWN.
• Esping-Andersen, Gøsta. 1990. Three Worlds of Welfare Capitalism. Cambridge: Cambridge University Press.
• Esping-Andersen, Gøsta (red.). 1996. Welfare States in Transition. National Adaptations in Global Economies. London: Sage.
• Faliszek, Krystyna. 2016. Lokalna polityka społeczna: fakty czy mity? „Zoon Politikon” 7: 279–298.
• Ferree, Myra Marx, William A. Gamson, Jürgen Gerhards i Dieter Rucht. 2002. Four Models of the Public Sphere in Modern Democracies. „Theory and Society” 3: 289–324.
• Flis, Jarosław. 2014. Złudzenia wyboru. Społeczne wyobrażenia i instytucjonalne ramy w wyborach do sejmu i senatu. Kraków: Wydawnictwo UJ.
• Frątczak-Müller, Joanna. 2016. Działania pozorne w programowaniu strategicznym jednostek samorządu terytorialnego. „Zoon Politikon” 7: 257–278.
• Fraser, Nancy. 2014 [2007]. Transnationalizing the Public Sphere. On the Legitimacy and Efficacy of Public Opinion in the Post-Westphalian World. W: K. Nash (red.). Transnationalizing the Public Sphere. Cambridge: Polity Press, s. 8–42.
• Frysztacki, Krzysztof. 2009. Socjologia problemów społecznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Fukuyama, Francis. 2017. Koniec historii i ostatni człowiek. Tłum. T. Bieroń i M. Wichrowski. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak.
• Fuszara, Małgorzata. 2006. Kobiety w polityce. Warszawa: Wydawnictwo Trio.
• Gadowska, Kaja. 2002. Zjawisko klientelizmu polityczno-ekonomicznego. Systemowa analiza powiązań sieciowych sektora górniczego w Polsce. Kraków: Wydawnictwo UJ.
• Gadowska, Kaja. 2009. Działania pozorne. Problem upolitycznienia procesu obsady wyższych stanowisk w służbie cywilnej w Polsce. „Przegląd Socjologiczny” LVIII (1): 51–87.
• Gadowska, Kaja. 2015. Dysfunkcje administracji. Służba cywilna w perspektywie neoinstytucjonalnej. Kraków: Wydawnictwo UJ.
• Gadowska, Kaja i Jan Winczorek. 2013. Sfera publiczna – funkcje, dysfunkcje, normy oficjalne i nieoficjalne. „Studia Socjologiczne” 1 (208): 5–18.
• Gardawski, Juliusz. 2009. Dialog społeczny w Polsce. Teoria, historia, praktyka. Warszawa: MPiPS.
• Gąciarz, Barbara. 2004. Instytucjonalizacja samorządności: aktorzy i efekty. Warszawa: Wydawnictwo IFIS PAN.
• Gąciarz, Barbara i Seweryn Rudnicki (red.). 2014. Polscy niepełnosprawni. Od kompleksowej diagnozy do nowego modelu polityki społecznej. Kraków: Wydawnictwa AGH.
• Giddens, Anthony. 2009. Nowe zasady metody socjologicznej. Tłum. G. Woroniecka. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
• Gliński, Piotr (red.). 2002. Samoorganizacja społeczeństwa polskiego. III sektor i wspólnoty lokalne w jednoczącej się Europie. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Gładys-Jakóbik, Jolanta i Anna Kozłowska (red.). 2013. Kobiety i ich identyfikacje: między sferą prywatną i publiczną. Warszawa: SGH – Oficyna Wydawnicza.
• Habermas, Jürgen. 2007. Strukturalne przeobrażenia sfery publicznej. Tłum. W. Lipnik i M. Łukasiewicz. Warszawa: WN PWN.
• Habermas, Jürgen. 2015. Teoria działania komunikacyjnego, tom I: Racjonalność działania a racjonalność społeczna. Tłum. A. M. Kaniowski. Warszawa: WN PWN.
• Hay, Colin i Daniel Wincott. 2012. The Political Economy of European Welfare Capitalism. London: Palgrave Macmillan.
• Helmke, Gretchen i Steven Levitsky. 2004. Informal Institutions and Comparative Politics. A Research Agenda. „Perspectives on Politics” 4 (2): 725–740.
• Hirschman, Albert O. 1991. The Rhetoric of Reaction. Perversity, Futility, Jeopardy. Cambridge–London: The Belknap Press of Harvard University Press.
• Hudzik, Jan Paweł i Wiesława Woźniak (red.). 2006. Sfera publiczna: kondycja, przejawy, przemiany. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Itrich-Drabarek, Jolanta. 2014. Bezpieczeństwo sfery publicznej. W: S. Sulowski i M. Brzeziński (red.). Trzy wymiary współczesnego bezpieczeństwa. Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa, s. 130–147.
• Jasiecki, Krzysztof. 2013. Kapitalizm po polsku. Między modernizacją a peryferiami Unii Europejskiej. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Kamiński, Antoni Z. 2014. Dezercja elit. Warszawa: Wydawnictwo ISP PAN.
• Kamiński, Antoni Z. i Bartłomiej Kamiński. 2004. Korupcja rządów. Państwa poko-munistyczne wobec globalizacji. Warszawa: Wydawnictwo TRIO, Wydawnictwo ISP PAN.
• Katsikides, Savvas i Pavlos I. Koktsidis (red.). 2015. Societies in Transition. Economic, Political and Security Transformations in Contemporary Europe. Cham: Springer.
• Kolasa-Nowak, Agnieszka. 2005. Polskie studia nad transformacją: kierunki konceptualizacji. „Nauka” 4: 117–132.
• Królicka, Beata. 2016. Nikt nie zostaje bez środków do życia. Dochód podstawowy w perspektywie futurologicznej. „Zoon Poliktion” 7: 229–255.
• Krzemiński, Ireneusz. 1988. Świat zakorzeniony. Warszawa: Wola.
• Kurczewski, Jacek. 2009. Ścieżki emancypacji. Osobista teoria transformacji ustrojowej w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo TRIO.
• Kwiatkowski, Mariusz. 2011. Nieprzejrzystość. Bariery merytokracji kadrowej w sektorze publicznym. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.
• Lutyński, Jan. 1990. Działania pozorne. W: J. Lutyński. Nauka i polskie problemy. Komentarz socjologa. Warszawa: Polski Instytut Wydawniczy, s. 105–120.
• Łodziński, Sławomir. 2005. Równość i różnica. Mniejszości narodowe w porządku demokratycznym w Polsce po 1989 roku. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Łodziński, Sławomir. 2009. Obszary i formy wykluczenia etnicznego w Polsce: mniejszości narodowe, imigranci, uchodźcy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• March, James G. i Johan P. Olsen. 2005a. Elaborating the ‘New Institutionalism’. ARENA Working Papers 11. Oslo: Centre for European Studies, University of Oslo.
• March, James G. i Johan P. Olsen. 2005b. Instytucje. Organizacyjne podstawy polityki. Tłum. D. Sielski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Marody, Mirosława i Anna Giza-Poleszczuk. 2004. Przemiany więzi społecznych. Zarys teorii zmiany społecznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Mazur, Stanisław. 2017. Ewolucja sfery publicznej i mechanizmów zarządzania publicznego w kontekście wytwarzania „wiedzy uwspólnionej”. „Rocznik Lubuski” 43/2 Co nas łączy? Nauki społeczne wobec podzielonego świata, s. 9–24.
• Merton, Robert. 2002. Teoria socjologiczna i struktura społeczna. Tłum. E. Morawska i J. Wertenstein-Żuławski. Warszawa: WN PWN.
• Meyer, John W. i Brian Rowan. 1991. Institutionalized Organizations. Formal Structure as Myth and Ceremony. W: W. W. Powell i P. J. DiMaggio (red.). The New Institutionalism in Organizational Analysis. Chicago–London: The University of Chicago Press, s. 41–62.
• Meyer, John W. i Brian Rowan. 2006. Organizacje zinstytucjonalizowane. Struktura formalna jako mit i ceremonia. W: A. Jasińska-Kania, L. M. Nijakowski, J. Szacki i M. Ziółkowski (red.). Współczesne teorie socjologiczne. Tom 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, s. 583–599.
• Mills, Charles Wright. 2008. Wyobraźnia socjologiczna. Tłum. M. Bucholc. Warszawa: WN PWN.
• Misztal, Wojciech. 2014. Sfera publiczna w Polsce. „Roczniki Nauk Społecznych” 6 (42): 107–133.
• Mokrzycki, Edmund. 2003. Oswajanie rynku i demokracji. W: A. Kojder i K. Z. Sowa (red.). Los i wybór. Dziedzictwo i perspektywy społeczeństwa polskiego. Pamiętnik XI Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
• Morawski, Witold (red.). 2010. Modernizacja Polski. Struktury. Agencje. Instytucje. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
• Morawski, Witold (red.). 2012. Powiązania zewnętrzne. Modernizacja Polski. Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
• Nalewajko, Ewa, Barbara Post, Anna Radiukiewicz i Paweł Maranowski. 2016. Społeczne światy elity administracyjnej państwa. Warszawa: Wydawnictwo ISP PAN.
• Niezabitowski, Marek. 2007. Ludzie starsi w perspektywie socjologicznej. Problemy uczestnictwa społecznego. Katowice: Wydawnictwo Naukowe Śląsk.
• North, Douglas C. 1990. Institutions, Institutional Change and Economic Performance. Cambridge: Cambridge University Press.
• North, Douglas C. 2006. Efektywność gospodarcza w czasie. W: A. Jasińska-Kania, L. M. Nijakowski, J. Szacki i M. Ziółkowski (red.). Współczesne teorie socjologiczne. Tom. 1.Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, s. 553–562.
• Nowak, Stefan. 1979. System wartości społeczeństwa polskiego. „Studia Socjologiczne” 4 (75): 155–173.
• O’Mahony, Patrick. 2013. The Contemporary Theory of the Public Sphere. New Visons of the Cosmopolitan. New York: Peter Lang.
• Pawlak, Mikołaj. 2013. Organizacyjna reakcja na nowe zjawisko: szkoły i instytucje pomocowe wobec uchodźców w Polsce po 2004 r. Warszawa: IPSiR UW.
• Pawlak, Mikołaj i Ireneusz Sadowski. 2017. Nowy instytucjonalizm w analizach polskiego społeczeństwa – tradycje, stan badań i perspektywy. „Studia Polityczne” 2 (45): 27–52.
• Pawlak, Wojciech. 1993. Instytucje i zmiana instytucjonalna w teorii D. Northa. „Studia Socjologiczne” 1 (128): 65–76.
• Peisert, Arkadiusz. 2016. Rozwój obywatelskości jako proces cywilizowania – rady dzielnic. „Trzeci Sektor” 39–40: 144–152.
• Pietrzyk-Reeves, Dorota. 2004. Idea społeczeństwa obywatelskiego. Współczesna debata i jej źródła. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Piróg, Tomasz. 2016. Dialog obywatelski w perspektywie socjologicznej. Mity i realia dobrego rządzenia. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
• Podgórecki, Adam (red.). 1974. Socjotechnika. Funkcjonalność i dysfunkcjonalność instytucji. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Polakowski, Michał. 2010. The Institutional Transformation of Social Policy in East Central Europe. Poland and Hungary in Comparative and Historical Perspective. Mastricht: Boekeplan.
• Popper, Karl. 2006. Logika odkrycia naukowego. Tłum. U. Niklas. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
• Roy, Arun S. 2010. Transitional Economies. W: T. Fitzpatrick, H. Kwon, N. Manning, J. Midgley, G. Pascall (red.). International Encyclopedia of Social Policy vol. 2. London: Routledge, s. 1419–1421.
• Rymsza, Marek. 1998. Urynkowienie państwa czy uspołecznienie rynku? Kwestia socjalna w Trzeciej Rzeczpospolitej na przykładzie ubezpieczeń społecznych. Warszawa: Wydawnictwo TEPIS.
• Rymsza, Marek (red.). 2005. Reformy społeczne. Bilans dekady. Warszawa: Instytut Spraw Publicznych.
• Rymsza, Marek. 2013. Aktywizacja w polityce społecznej. W stronę rekonstrukcji europejskich welfare states?. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Schröder, Martin. 2013. Integrating Varieties of Capitalism and Welfare State Research. London: Palgrave Macmillan.
• Scott, John. 2012. Sociological Theory. Contemporary Debates. Cheltenham: Edward Elgar.
• Seeleib-Kaiser, Martin (red.). 2008. Welfare State Transformations. Comparative Perspective. Basingstoke–New York: Palgrave McMillan.
• Skąpska, Grażyna i Marek Ziółkowski. 1998. Instytucja społeczna. W: W. Kwaśniewicz (red.). Encyklopedia socjologii. Tom 1.Warszawa: Oficyna Naukowa, s. 317–321.
• Słodkowska, Inka. 2014. Komitety Obywatelskie 1989–1992. Rdzeń polskiej transformacji. Warszawa: Wydawnictwo ISP PAN.
• Somers, Margaret R. 1993. Citizenship and the Place of the Public Sphere: Law, Community and Political Culture in the Transition to Democracy. „American Sociological Review” 58 (5): 587–620.
• Sowa, Kazimierz Z. 2012. Szkice o sferze publicznej i polskim społeczeństwie obywatelskim. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Staniszkis, Jadwiga. 2010. Samoograniczająca się rewolucja. Gdańsk: Europejskie Centrum Solidarności.
• Sułek, Antoni, Józef Styk i Irena Machaj (red.). 1995. Ludzie i instytucje. Stawanie się ładu społecznego. Pamiętnik IX Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego. Lublin 27–30 VI 1994. Tom 1–2. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Szacki, Jerzy. 1995. Wolność i demokracja a tradycje socjologii polskiej. W: A. Sułek, J. Styk i I. Machaj (red.). Ludzie i instytucje. Stawanie się ładu społecznego. Pamiętnik IX Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego. Lublin 27–30.VI.1994. Tom 2. Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 199–208.
• Szymborska, Maria. 2016. Neoinstytucjonalne spojrzenie na uwarunkowania poziomu zdrowia publicznego i kapitału społecznego w Polsce. „Zoon Politikon” 7: 299–319.
• Taylor, Charles. 1992. Modernity and the Rise of the Public Sphere. Tanner Lectures.
• Stanford: Stanford University. Touraine, Alain. 2013. Po kryzysie. Tłum. M. Frybes. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Turner, Jonathan H. 2008. Struktura teorii socjologicznej. Wydanie nowe. Tłum. G. Woroniecka i inni. Warszawa: WN PWN.
• Wnuk-Lipiński, Edmund. 2005. Socjologia życia publicznego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Zalewska, Joanna. 2015. Człowiek stary wobec zmiany kulturowej. Perspektywa teorii praktyk społecznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Zybała, Andrzej. 2013. Państwo i społeczeństwo w działaniu. Polityki publiczne wobec potrzeb modernizacji państwa i społeczeństwa. Warszawa: Wydawnictwo Diffin.
• Zybała, Andrzej. 2015. Polityka publiczna w warunkach socjologicznej próżni. „Kultura i Społeczeństwo” 4: 25–47.