Katowicka szkoła socjolingwistyki. Od mikroobserwacji do ujęć dyskursywno-komunikacyjnych

• Authors: Skudrzyk Aldona , Warchala Jacek

Title variants

EN

The Katowice School of Sociolinguistics: from Micro-observartions to Discursive and Communicative Approaches

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł przybliża główne idee, które narodziły się i rozwijane są nadal w szkole socjolingwistyki Uni wersytetu Śląskiego. Szkoła powstała w latach 70. poprzedniego stulecia i wiąże się z nazwiskiem twórcy socjolingwistyki śląskiej Władysława Lubasia. Artykuł przybliża zagadnienie przełomu socjolingwistycznego, szczegółowo omawia koncepcje teoretyczne Lubasia kontynuowane i rozwijane przez jego uczniów, anali zuje statusu socjolingwistyki jako metody badawczej, problemy specyfiki języka miast śląskich i specyfiki badań języka mówionego, problem gwary jako języka tożsamości, śląskiej dwujęzyczności, teoretycznego problemu dyglosji, wreszcie badań nad językiem potocznym i językiem młodego pokolenia Ślązaków.

EN

The article presents main ideas which originated and have been developed in the sociolinguistic school at the University of Silesia. The school was born in the 1970s and its origins are associated with the name of Władysław Lubaś, the true founder of the Silesian sociolinguistics. The article presents the issue of the socalled sociolinguistic breakthrough and Lubaś’s own theoretical conceptions which were taken up and further developed by his followers. It also discusses the status of sociolinguistics as a research method, specificity of the language in Silesian cities and of spoken language research, the issue of vernacular as a language of identity, the problem of Silesian bilingualism, theoretical issue of diglossia and, finally, research on everyday language and on the language of Silesian younger generation.

Keywords

PL

socjolingwistyka; język miejski; wariantywność; dyglosja; tożsamość regionalna; język potoczny

EN

sociolinguistics; city language; variance; type of language contact; diglossia; regional identity; common language

• Publisher: Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Socjolingwistyka
• Year: 2020
• Issue: 34
• Pages: 23-41

Dates

published

2020-12-31

Contributors

author

Skudrzyk Aldona

• Uniwersytet Śląski w Katowicach

author

Warchala Jacek

• Uniwersytet Śląski w Katowicach

References

• Bajerowa, I. 1972. „Niektóre treści i metody socjolingwistyczne w historii języka”. Biuletyn PTJ XXX: 27–40.
• Blumer, H. 1984. „Społeczeństwo jako symboliczna interakcja”. W Kryzys i schizma, red. E. Mokrzycki. Warszawa: PIW, 71–86.
• Dunaj, B., A. Awdiejew, J. Kowalik, H. Kurek, i K. Ożóg. 1979a. „Ogólne założenia badań języka mówionego Krakowa i Nowej Huty”. Socjolingwistyka 2: 77–85.
• Dunaj, B., red. 1979b. Wybór tekstów języka mówionego mieszkańców Krakowa. Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
• Dunaj, B., red. 1981. Studia nad polszczyzną mówioną Krakowa. Kraków: PWN.
• Furdal, A. 1973a. „Materiały do kwestionariusza do badania dialektów kulturalnych i miejskich w Polsce”. Rozprawy Komisji Językowej WTN IX: 41–59.
• Furgalska, A., i R. Lebda. 1978. „Sprawozdanie z konferencji naukowej pt. «Język a społeczeństwo» (Kozubnik, 11–13 IV 1978)”. Poradnik Językowy 10: 472–475.
• Furgalska, A. 1981. „Tekst literacki w radiu i telewizji jako przedmiot badań lingwistycznych (propozycje badawcze)”. W Problemy badawcze języka radia i telewizji, red. W. Lubaś. Katowice: Uniwersytet Śląski, 48–55.
• Furgalska, A. 1983. „O aspekcie socjolingwistycznym w analizie utworów dialektyzowanych. Na przykładzie «Spowiedzi» Józefa Mortona”. Socjolingwistyka 5: 129–135.
• Furgalska, A., i K. Urban. 1982. „Swoisty idiolekt chłopa pisarza”. Socjolingwistyka 4: 103–113.
• Gawęda, E. 1978. „Konferencja poświęcona metodologii badań socjolingwistycznych (Mogilany, 28–29 listopada 1977 r.)”. Poradnik Językowy 4: 182–183.
• Gawęda, E. 1979. „Tendencje normatywne u dzieci w wieku przedszkolnym wychowanych na gwarowym podłożu językowym”. Socjolingwistyka 2: 161–172.
• Gawęda, E. 1980. „Z socjolingwistycznych badań nad wymową mieszkańców Wrocławia”. Socjolingwistyka 3: 123–143.
• Gawęda, E., K. Urban, i K. Zabierowska. 1982. „O pewnym typie illokucji – toasty”. Socjolingwistyka 4: 115–120.
• Goffman, E. 2007. Piętno. Rozważania o zranionej tożsamości. tłum. A. Dzierżyńska, J. Tokarska-Bakir. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Gruchmanowa, M. 1986. Mowa mieszkańców Poznania. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Janasowa, J. 1979. „Słownictwo techniczne w akcie mowy”. Socjolingwistyka 2: 183–194.
• Janasowa, J., i I. Nowakowska-Kempna. 1979. „Sposoby porozumiewania się w hali produkcyjnej”. Socjolingwistyka 2: 197–206.
• Kamińska, M. 1976. „Łódź jako przedmiot badań językoznawczych”. W Miejska polszczyzna mówiona. Metodologia badań, red. W. Lubaś. Katowice: Uniwersytet Śląski, 49–53.
• Kantyka, J., i W. Lubaś, red. 1975. Rola nauk społecznych w humanizacji środowiska wielkoprzemysłowego. Katowice: Uniwersytet Śląski–Śląski Instytut Naukowy.
• Karaś, M. 1976. „Jak jest z tymi gwarami miejskimi, czy też miastowymi”. W: Miejska polszczyzna mówiona. Metodologia badań, red. W. Lubaś. Katowice: Uniwersytet Śląski, 21–33.
• Kita, M. 1989. Wypowiedzi przerwane we współczesnym polskim języku potocznym. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Kita, M. 1993. „Perswazyjne użycie języka potocznego w kontakcie ogólnym”. W Z problemów współczesnego języka polskiego, red. A. Wilkoń i J. Warchala. Katowice: Uniwersytet Śląski, 33 – 41.
• Kłoskowska, A. 1980. Kultura masowa. Warszawa: PWN.
• Kłoskowska, A. 1983. Socjologia kultury. Warszawa: PWN.
• Kriger, U. 1979. „Czy pauza w komunikacji językowej jest wyznacznikiem składniowej segmentacji tekstu mówionego?”. Socjolingwistyka 2: 121–132.
• Kriger, U. 1983. Wyznaczniki składniowej segmentacji tekstu miejskiego języka mówionego mieszkańców miast Górnego Śląska i Zagłębia. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Kurek, H. 1987. „Przełączanie kodu językowego, czyli socjolingwistyczne aspekty wzajemnego oddziaływania języka literackiego i dialektów”. Język Polski LXVII, z. 1–2: 63–69.
• Kurkowska, H. 1981. „Próba charakterystyki socjolingwistycznej współczesnego języka polskiego”. W Współczesna polszczyzna. Wybór zagadnień, red. H. Kurkowska. Warszawa: PWN, 7–46.
• Kuryło, E. 1987. „Analiza socjolingwistyczna haseł propagandowych”. Socjolingwistyka 7: 20–34.
• Labov, W. 1972a. Sociolinguistic Patterns. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
• Labov, W. 1972b. Language in the Inner City. Studies in the Black English. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
• Lebda, R. 1979. „Dźwiękowe elementy parajęzykowe. Na przykładzie języka robotników województwa katowickiego”. Socjolingwistyka 2: 149–160.
• Lebda, R., A. Furgalska, i J. Warchala. 1982. „O przejawach niepewności lingwistycznej na przykładzie wywiadów z robotnikami”. Socjolingwistyka 4: 67–74.
• Lebda, R. 1983. „Niektóre innowacje fonetyczno-morfologiczne w gwarze Kobylorzy z okolic Góry Świętej Anny”. Socjolingwistyka 5: 173–181.
• Lubaś, W. 1975a. „Badania nad językiem jako punkt wyjścia dla ustalenia i realizowania polityki językowej”. W Rola nauk społecznych w humanizacji środowiska wielkoprzemysłowego, red. J. Kantyka i W. Lubaś. Katowice: Uniwersytet Śląski–Śląski Instytut Naukowy, 62–69.
• Lubaś, W. 1975b. „Polityka językowa i integracja językowa”. ZN WSP w Szczecinie 13: 116–123.
• Lubaś, W. 1975c. „Społeczna rola języka a polityka językowa”. Zaranie Śląskie XXXVIII, 2: 235–253.
• Lubaś, W. 1976a. „Badania nad językiem mieszkańców Katowic”. W: Miejska polszczyzna mówiona. Metodologia badań, red. W. Lubaś. Katowice: Uniwersytet Śląski, 41–47.
• Lubaś, W., red. 1976b. Miejska polszczyzna mówiona. Metodologia badań. Katowice: Uniwersytet Śląski.
• Lubaś, W. 1977a. „Opinia społeczna a polityka językowa”. Socjolingwistyka 1: 38–45.
• Lubaś, W. 1977b. „Miejski język Sosnowca”. W Sosnowiec. Zarys rozwoju miasta, red. H. Rechowicz. Warszawa: PWN, 475–486.
• Lubaś, W., red. 1978. Teksty języka mówionego mieszkańców miast Górnego Śląska i Zagłębia, t. I. Katowice: Uniwersytet Śląski.
• Lubaś, W. 1979a. „Socjolingwistyka jako metoda badawcza”. Socjolingwistyka 2: 11–27.
• Lubaś, W. 1979b. Społeczne uwarunkowania współczesnej polszczyzny. Szkice socjolingwistyczne. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Lubaś, W., red. 1980. Teksty języka mówionego mieszkańców miast Górnego Śląska i Zagłębia, t. II. Katowice: Uniwersytet Śląski.
• Lubaś, W., red. 1981. Problemy badawcze języka radia i telewizji. Katowice: Uniwersytet Śląski.
• Lubaś, W. 1998. „Czy powstanie śląski język literacki?”. Język Polski 1–2: 49–56.
• Lubaś, W. 2009. Polityka językowa. Opole: Uniwersytet Opolski–Opolskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
• Lubaś, W. 2013. Studia socjolingwistyczne. Opole: Uniwersytet Opolski, Instytut Polonistyki i Kulturoznawstwa.
• Niesporek, B. 1982. „Wymowa samogłosek nosowych w kilku wsiach w okolicy Łącka jako przykład procesów socjolingwistycznych”. Socjolingwistyka 4: 129–139.
• Piętkowa, R. 1979. „Socjologiczne uwarunkowania wariantywności fonetycznej w języku mówionym katowiczan”. Socjolingwistyka 2: 105–120.
• Piętkowa, R., i B. Witosz. 1985. „O funkcji fatycznej w tekstach języka mówionego”. W Z problemów współczesnej polszczyzny, red. H. Wróbel. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 125–136.
• Pisarkowa, K. 1975. Składnia rozmowy telefonicznej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Skudrzyk, A. 1993. „Potoczność a strategia uwiarygodnienia”. Socjolingwistyka 12/13: 47–53.
• Skudrzyk, A. 2005. Czy zmierzch kultury pisma? O synestezji i analfabetyzmie funkcjonalnym. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Skudrzyk, A. 2016. „Współczesna polszczyzna mieszkańców Sosnowca”. W Sosnowiec. Obraz miasta i jego dzieje, red. A. Barciak i A.T. Jankowski. Sosnowiec: Wydawnictwo Muzeum Sosnowca, t. 2, 505–518.
• Skudrzyk, A. 2017. „Przyszłość bez przeszłości? Język wobec współczesnych przemian komunikacji”. W Przyszłość polszczyzny – polszczyzna przyszłości, red. K. Kłosińska i R. Zimny. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury, 75–87.
• Skudrzyk, A. 2018. „Dialekty województwa śląskiego”. W Encyklopedia województwa śląskiego, t. 5. http://ibrbs.pl/mediawiki/index.php/ENCYKLOPEDIA_WOJEW%C3%93DZTWA_%C5%9AL%C4%84SKIEGO_tom_5_(2018) (16 grudnia 2020).
• Skudrzyk, A. 2020. „SSEWBA, czyli pewnego dnia do wszystkiego będą skróty. Jeszcze o inferencyjności współczesnej komunikacji. W Językoznawstwo, stylistyka, kultura, red. K. Choińska i M. Pachowicz. Tarnów: Wydawnictwo Biblos, 109–115.
• Skudrzyk, A., J. Tambor, K. Urban, i O. Wolińska. 2001. Gwara śląska – świadectwo kultury, narzędzie komunikacji. Sytuacja językowa w miastach Górnego Śląska. Katowice: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”.
• Skudrzyk, A., i J. Warchala. 2002. „Pani doktor, jak się wyrobię, to wpadnę – błąd czy nowa norma zachowań językowych”. W Język w przestrzeni społecznej, red. S. Gajda, K. Rymut i U. Żydek-Bednarczuk. Opole: Uniwersytet Opolski, 197–202.
• Skudrzyk, A., J. Tambor, i O. Wolińska. 2004. „Sytuacja językowa w miastach Górnego Śląska”. W Poznańskie Spotkania Językoznawcze, t. XII, red. Z. Krążyńska i Z. Zagórski. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 75–84.
• Skudrzyk, A., i K. Urban. 2010. Małe ojczyzny. Świadomość językowo-kulturowa społeczności lokalnych. Katowice: WW Oficyna Wydawnicza.
• Skudrzyk, A., i J. Warchala. 2013. „Język potoczny – dyskurs potoczny”. W Przewodnik po stylistyce polskiej. Style współczesnej polszczyzny, red. E. Malinowska, J. Nocoń i U. Żydek-Bednarczuk. Kraków: Universitas, 35–61.
• Skudrzyk, A., i J. Warchala. 2013. Literacy of the Young Generation in a Diglossic Environment. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Synowiec, H. 1982. „Słownictwo nazywające cechy osobowości w wypowiedziach mówionych uczniów szkół śląskich”. Socjolingwistyka 4: 89–101.
• Świątkiewicz, W., red. 1992. Wartości a style życia rodzin. Socjologiczne badania rodzin miejskich na Górnym Śląsku. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Tambor, J. 2006. Mowa Górnoślązaków oraz ich świadomość językowa i etniczna. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Tambor, J. 2008. „Etnolekt śląski jako język regionalny. Uzasadnienie stanowiska”. W Śląsko godka, red. J. Tambor. Katowice: Gnome, 116–119.
• Urban, K. 1979. „Przechodzenie elementów języka potocznego (kolokwializmów) do języka ogólnego w opinii społecznej. Metody badawcze”. Socjolingwistyka 2: 175–182.
• Warchala, J. 1981. „Próba typologii języka telewizji”. W Problemy badawcze języka radia i telewizji, red. W. Lubaś. Katowice: Uniwersytet Śląski, 32–39.
• Warchala, J. 1991. Dialog potoczny a tekst. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Warchala, J. 2003. Kategoria potoczności w języku. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Warchala, J., i A. Skudrzyk. 2007. Potoczność – kategoria rozmyta. W Potoczność a zachowania językowe Polaków, red. B. Boniecka i S. Grabias. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 21–35.
• Warchala, J., i A. Skudrzyk. 2010. Kultura piśmienności młodego pokolenia. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Warchala, J. 2018. „Rozwój i ekspansja potocznej odmiany polszczyzny w XX i XXI wieku”. Poradnik Językowy 8: 52–65.
• Wilkoń, A. 1979. „O odmianach współczesnej polszczyzny mówionej”. W Opuscula Polono-Slavica, red. J. Safarewicz et al. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 408–410.
• Wilkoń, A. 1987. Typologia odmian współczesnej polszczyzny. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Witosz, B. 1982. „Rola powtórzeń w tekście literackim stylizowanym na tekst mówiony”. Język Artystyczny III: 95–110.
• Zabrocki, L. 1972. „Z teorii socjolingwistyki”. Biuletyn PTJ XXX: 17–26.
• Barański, M., red. 2001. Zagłębie Dąbrowskie. W poszukiwaniu regionalnej tożsamości. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Żydek-Bednarczuk, U. 1979. „Użycie wariantów leksykalnych w słownictwie technicznym. Na przykładzie nazw narzędzi ślusarskich”. Socjolingwistyka 2: 207–222.
• Żydek-Bednarczuk, U. 1994. Struktura tekstu rozmowy potocznej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Identifiers

DOI

10.17651/SOCJOLING.34.2