Epilog akcji „Wisła”. Likwidacja zbrojnego podziemia ukraińskiego w Polsce

• Authors: Pisuliński Jan

Title variants

EN

The Epilogue of Operation Vistula. The Liquidation of Ukrainian Military Underground in Poland

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł przedstawia syntetycznie działania wojska, Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i aparatu bezpieczeństwa przeciwko podziemiu po zakończeniu akcji „Wisła”. Jego celem jest ukazanie, w jaki sposób próbowano zniszczyć pozostałości sił UPA i OUN oraz jakie przyniosło to rezultaty. Omówione zostały również przeprowadzone wówczas wysiedlenia resztek ludności ukraińskiej z woj. lubelskiego. Jeszcze przed zakończeniem akcji „Wisła” powołano dwie grupy operacyjne, liczące ogółem około 10 tys. żołnierzy. Ich zadanie ułatwiła przeprowadzona jesienią 1947 r. przez kierownictwo podziemia ukraińskiego w Polsce demobilizacja partyzantów. Większość odeszła na Ukrainę, by kontynuować walkę, część próbowała się przedrzeć do amerykańskiej strefy okupacyjnej w Niemczech. Działania wojska i KBW nie przyniosły większych wyników. Największym sukcesem było wytropienie i okrążenie bunkra, gdzie ukrywał się krajowy kierownik OUN Jarosław Staruch „Stiah”, który popełnił samobójstwo. W listopadzie 1947 r., kiedy w końcu dowiedziano się o demobilizacji partyzantki ukraińskiej, rozwiązano grupy operacyjne, przekazując zwalczanie ostatnich partyzantów ukraińskich lokalnym jednostkom KBW i milicji.

EN

The article synthetically presents the actions of the military, the Internal Security Corps and the security apparatus against the underground after the end of Operation Vistula. It aims to show the attempts to destroy the remainder of the UPA and OUN forces and the ensuing results. The displacements of the remaining Ukrainian population from the province of Lublin are also discussed. Even before the end of Operation Vistula, two operational groups were formed, numbering about 10,000 soldiers in total. Their task was facilitated by the demobilisation of partisans carried out in the autumn of 1947 by the command of the Ukrainian underground in Poland. The majority returned to Ukraine to continue fighting, while some tried to get through to the American zone of occupation in Germany. The actions of the military and the Internal Security Corps did not yield significant results. The biggest success was tracking down and surrounding the bunker in which the national OUN commander Jarosław Staruch “Stiah” was hiding, who later committed suicide. In November 1947, when the demobilisation of Ukrainian partisans was discovered, the operational groups were disbanded; combating the last Ukrainian partisans was entrusted to the local units of militia and the Internal Security Corps.

Keywords

PL

Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów; Ukraińska Powstańcza Armia; akcja „Wisła”

EN

Organisation of Ukrainian Nationalists; Ukrainian Insurgent Army; Operation Vistula

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Pamięć i Sprawiedliwość
• Year: 2019
• Issue: 34
• Pages: 256-276

Contributors

author

Pisuliński Jan

• Uniwersytet Rzeszowski

References

• Akcja „Wisła” 1947: dokumenty i materiały, wstęp, wybor i oprac. E. Misiło, Warszawa 2013.
• Dmytryk I., W lasach Łemkowszczyzny, Warszawa–Krakow 2015.
• Filar A., Gdy umilkły działa, Warszawa 1972.
• Hałasa W., Nasze żyttja i borot’ba, Lwiw 2005.
• Harasim I., Z junackich mrij – u riady UPA, Toronto–Lwiw 1999.
• Kozak A., Ostatni nabój z ładownicy, Warszawa 2013.
• Krywućkyj I., „De sribnolentyj Sjan pływe…”, Lwiw 2003.
• Litopys UPA, t. 31, Toronto–Lwiw 2001.
• Litopys UPA, t. 37, Toronto–Lwiw 2002.
• Litopys UPA, t. 39, Toronto–Lwiw 2002.
• Płeczeń O., Dziewięć lat w bunkrze. Wspomnienia żołnierza UPA, tłum. M. Kawecka, Warszawa 2013.
• Polska i Ukraina w latach trzydziestych–czterdziestych XX wieku, t. 5: Akcja „Wisła” 1947, Warszawa–Kijow 2006.
• Polska i Ukraina w latach trzydziestych–czterdziestych XX wieku, t. 9: Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów w Polsce 1944–1950. Likwidacja struktur kierowniczych, Warszawa–Kijow 2017.
• Polsko-ukrajinśki stosunky w 1942–1947 rokach u dokumentach OUN ta UPA, red. W. Wjatrowycz, Lwiw 2011.
• Wałach S., Był taki czas…, Krakow 1978.
• Za to, że jesteś Ukraińcem… Wspomnienia z lat 1944–1947, red. B. Huk, Koszalin–Warszawa-Przemyśl 2012.
• Zakerzonnja. Spomyny wojakiw UPA, oprac. B. Huk, t. 5, Warszawa 2005.
• Bereza T., Aspekty militarne operacji „Wisła”. Kilka uwag o strategii i taktyce stron [w:] Akcja „Wisła”: przyczyny, przebieg, konsekwencje, Przemyśl 2007.
• Bucoń Z., Mały Wołyń. Walki zbrojne w powiecie przemyskim od akcji „Burza” do akcji „Wisła” (1944–1947), Niepokalanow 2017.
• Drozd R., Polityka władz w Polsce wobec ludności ukraińskiej w latach 1944–1989, Warszawa 2000.
• Ginalski E., Wysokiński E., 9 Drezdeńska. Z dziejów 9 Drezdeńskiej Dywizji Piechoty (1944–1947), Warszawa 1984.
• Hałagida I., Prowokacja „Zenona”. Geneza, przebieg i skutki operacji MBP o kryptonimie „C-1” przeciwko banderowskiej frakcji OUN i wywiadowi brytyjskiemu (1950–1954), Warszawa 2005.
• Huk B., Młodzi Ukraińcy Mychajły Borysa „Żana”. Terenowe Oddziały Samoobrony w powiecie jarosławskim w latach 1945–1947, Przemysł 2016.
• Jaworski M., Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego 1945–1965, Warszawa 1984.
• Konieczny Z., Stosunki polsko-ukraińskie na ziemiach obecnej Polski w latach 1918–1947, Wrocław 2006.
• Motyka G., Tak było w Bieszczadach. Walki polsko-ukraińskie 1943–1947, Warszawa 1997.
• Motyka G., Ukraińska partyzantka 1942–1960, Warszawa 2015.
• Pisuliński J., Akcja specjalna „Wisła”, Rzeszow 2017.
• Pisuliński J., Polityka władz wobec społeczności ukraińskiej w latach 1944–1956, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2004, nr 2(6).
• Pisuliński J., Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Rzeszowie wobec społeczności ukraińskiej 1944–1956 [w:] Służby bezpieczeństwa Polski i Czechosłowacji wobec Ukraińców (1945–1989), red. G. Motyka, Warszawa 2005.
• Roszkowski W., Historia Polski 1914–2015, Warszawa 2016.
• Skrzyński T., Udział pododdziałów 3 Dywizji Piechoty w wysiedlaniu ludności ukraińskiej w czasie akcji „Wisła”, „Rocznik Historyczno-Archiwalny” 2007/2008, t. XX.
• Skrzyński T., Udział 3 Dywizji Piechoty w ostatnim etapie akcji „Wisła”. Walka z ukraińskim podziemiem, „Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej” 2000, nr 23.
• Słabig A., „Sytuacja jest w naszych rękach”. Działania aparatu bezpieczeństwa Polski Ludowej wobec Ukraińców w latach 1944–1989, Słupsk 2018.
• Stachula A., Szósta pomorska. Z dziejów Szóstej Pomorskiej Dywizji Piechoty 1944–1948, Warszawa 1981.
• Szcześniak A.B., Szota W.Z., Wojna polska z UPA: droga donikąd, Warszawa 2013.
• Tyliszczak M., 9 Drezdeńska Dywizja Piechoty w walce z polski i ukraińskim podziemiem zbrojnym (czerwiec 1945–październik 1947) [w:] W walce ze zbrojnym podziemiem, red. M. Turlejska, Warszawa 1972.
• Vesely L., Kilka uwag na temat walki z tzw. banderowcami w powojennej Czechosłowacji [w:] Służby bezpieczeństwa Polski i Czechosłowacji wobec Ukraińców (1945–1989), red. G. Motyka, Warszawa 2005.
• W’jatrowycz W., Rejdy UPA terenami Czechosłowaczczyny, Toronto–Lwiw 2001.
• Wysocki J., Ukraińcy na Lubelszczyźnie w latach 1944–1989, Lublin 2011.
• Zajączkowski M., Pod znakiem króla Daniela. OUN-B i UPA na Lubelszczyźnie 1944–1950, Lublin–Warszawa 2016.
• Ziętek R., Działania Grupy Operacyjnej „Hrubieszów” na terenie powiatów hrubieszowskiego i tomaszowskiego po zakończeniu akcji „Wisła”, „Roczniki Humanistyczne” 2002, t. 50, z. 2.