Этнокультурные стереотипы в межконфессиональных отношениях в Белоруссии: опыт этнолингвистического комментирования

• Authors: Антропов Николай П. , Боганева Елена , Володина Татьяна

Title variants

EN

Ethnocultural stereotypes in cross-confessional contacts in Belarus. Towards an ethnolinguistic commentary

• Languages of publication: RU

Abstracts

PL

Powszechne na wielonarodowej i wielowyznaniowej Białorusi przekonanie o tolerancyjności Białorusinów w świetle analizy źródeł historycznych, tekstów folkloru i analizy wypowiedzi ustnych zarejestrowanych na wsi okazuje się błędne. Dane tej analizy świadczą o łączeniu w świadomości ludowej pojęć `naród’ i `wiara’ i kształtowaniu się stereotypów etnokonfesyjnych, jednak obecnie daje się zauważać rozróżnianie tych pojęć, a identyfikacja konfesyjna może być sprzeczna z poczuciem przynależności narodowej. Dalej w artykule omawia się stosunki i wzajemne stereotypy poszczególnych grup wyznaniowych. Stosunki wzajemne prawosławnych i katolików można scharakteryzować jako podobne, niekonfrontacyjne, choć niejednakowe, bowiem w odróżnieniu od prawosławnych katolicy nie podkreślają przewagi czy słuszności swojej wiary. Przeciwstawienia „stary nowy”, „pierwszy drugi” są pozbawione elementu oceny. Staroobrzędowcy wyraźnie przeciwstawiają się prawosławnym i podkreślają wzajemną obcość. We wzajemnych wyobrażeniach prawosławni i staroobrzędowcy są od siebie bardziej oddaleni niż to wynikałoby z pokrewieństwa ich wiary, a staroobrzędowcom przypisuje się skłonność do grzechów (zwłaszcza złodziejstwa), które następnie z łatwością zostają odpuszczone. Jednocześnie w stereotypie staroobrzędowców główne miejsce zajmują ich wiara, zdrowie i zamożność, a częste wspólne obchodzenie głównych świąt chrześcijańskich i wzajemne wizyty z tym związane świadczą o wysokim stopniu tolerancji. Jako znacznie bardziej obcy postrzegani są baptyści i żydzi. Szczególną niechęć wywołuje tu brak kultu Matki Boskiej i świętych, przypisuje się im też niewiarę w Jezusa Chrystusa. Jednocześnie we współczesnej wsi białoruskiej stereotyp baptystów zmienia się na korzyść, dzięki uznaniu, jakie wzbudza ich abstynencja. Autorzy podkreślają konieczność rozszerzania badań stereotypów etnokonfesyjnych na Białorusi z wykorzystaniem głównie nagrań wypowiedzi ustnych.

EN

In the light of historical sources, texts of folklore and spoken data recorded in villages, the multiethnic and multi-confessional Belarus is not so tolerant as is commonly believed. In folk mentality, the concepts of a “nation” and “faith” are combined and thus ethno-confessional stereotypes emerge. However, one may observe that nowadays the two notions are being distinguished and need not tally. The article discusses the relationships between and mutual stereotypes of particular confessions. The relationships between Catholics and members of the Orthodox Church are non-confrontational but nevertheless asymmetrical because the latter tend to underscore the “correctness” of their faith. The oppositions “old–new” or “first–second” are devoid of valuation. Old Believers clearly oppose the Orthodox and emphasize the mutual “foreignness”. Mutual images of the Orthodox and the Old Believers are more distant than would seem on the basis of the common religious ground; the latter are said to be prone to sin, especially theft, which is then easily forgiven. At the same type, the stereotype of Old Believers contains as major components faith, health and affluence, while a frequent common celebrations of major Christian holidays and the accompanying mutual visits point to a high degree of tolerance. Baptists and Jews are viewed as much more alien. Particularly disturbing is their lack of cult of the Virgin Mary and saints, sometimes also the lack of belief in Jesus. At the same time, the image of Baptists is becoming more positive in Byelorussian villages due to the former’s abstinence. The authors suggest that it is necessary to extend the research on ethno-confessional stereotypes in Belarus mainly with analyses of recordings of oral data.

Keywords

PL

stereotypy etnokulturowe; stereotypy etnokonfesyjne; katolik; prawosławny; staroobrzędowcy; baptysta; żyd

EN

ethnocultural stereotypes; ethno-religious stereotypes; Catholic; Orthodox; Old Believers; Baptist; Jew

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2008
• Volume: 20
• Pages: 269-280

Contributors

author

Антропов Николай П.

• Oddział Językoznawstwa Słowiańskiego i Teoretycznego Instytutu Narodowej Akademii Nauk Białorusi

author

Боганева Елена

• Laboratorium Tradycyjnej Sztuki Białoruskiego Państwowego Instytutu Problemów Kultury

author

Володина Татьяна

• Instytut Historii Sztuki, Etnografii i Folkloru Narodowej Akademii Nauk Białorusi

References

• Белова Ольга В. Этноконфессиональные стереотипы в славянских народных представлениях // Славяноведение. 1997. № 1. С. 25--32.
• Белова Ольга В. О «жидах» и «жидовской вере» в народных представлениях восточных славян // Свой или чужой? Евреи и славяне глазами друг друга. М., 2003. С. 160--175.
• Белова Ольга В. Этнокультурные стереотипы в славянской культурной традиции. М., 2005.
• Казанцава Алена. Аксіялагічныя і сацыяльныя аспекты функцыянавання мовы на этнакультурным памежжы (на матэрыяле браслаўскіх даследаванняў) // Паланістыка/Полонистика/Polonistyka. 2004/2005. С. 189--220.
• Лобач Уладзімір А. Вобраз «асташа» (старавера) у творах Яна Брашчэўскага // Старообрядчество как историко-культурный феномен. Гомель, 2003. С. 161--166.
• Максимов Сергей В. Белорусская Смоленщина с соседями // Живописная Россия. СПб., 1882. Т. 3. С. 429--472.
• Манаенкова Александра Ф. Словарь русских говоров Белоруссии. Минск, 1989.
• Шейн Павел В. Материалы для изучения быта и языка русского населения Северо-Западного края. СПб., 1890.