Odtwarzanie czy zmiana? Zarys nowej problematyzacji zjawisk i proces

• Authors: Marcin Lubaś

Title variants

EN

Odtwarzanie czy zmiana? Zarys nowej problematyzacji zjawisk i procesów kulturowych

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest przedstawienie zarysu nowej problematyzacji zjawisk i procesów kulturowych, powstałej w antropologii społeczno-kulturowej w efekcie krytyki, jakiej w minionych dekadach poddano tak zwane antropologiczne pojęcie kultury. Nowa pro - blematyzacja odchodzi od traktowania kultur jako specyficznych obiektów na rzecz no - wego przedmiotu namysłu i refleksji teoretycznej – kulturowych przeobrażeń. Dowodzę, że w centrum nowej problematyzacji znajdują się trzy grupy zagadnień, związane odpo - wiednio z kulturową kreatywnością, wariantywnością oraz procesami integracji i dezin - tegracji kulturowej. Proponuję też własne podejście do zarysowanych zagadnień, skupione na pytaniach dotyczących uwarunkowań zmian kulturowych, w szczególności na tym, co ogranicza tempo, głębokość i skalę zmian. Aby uwyraźnić interesujące mnie pytania, od - wołuję się do materiału etnograficznego zaczerpniętego z własnych badań prowadzonych zachodniej części Republiki Macedonii.

EN

The text presents an outline of new problematisation of cultural phenomena and transformations. This new problematisation has emerged as a result of the critical debate on the classical anthropological concept of culture which took place in anthropology in the last decades. New problematisation repudiates an idea that cultures form discernible, bounded and complex objects. It focuses on cultural change as a new object of reflection and study. We can find three clusters of problems at the heart of new problematisation, the questions related to the problems of creativity, cultural variation and cultural integration and disintegration. I put forward my own type of questions in order to address these large problems. I draw attention to the conditions of cultural changes, or more specifically to the conditions constraining the scope, tempo, and depth of cultural transformations. I bring these questions to the level of ethnographic analysis. Drawing on my own ethnographic data collected during the fieldwork in Western Macedonia, I attempt to highlight the problem of conditions that constrain the processes of cultural transformations.

Keywords

PL

problematyzacja; antropologiczne pojęcie kultury; zmiany kulturowe; kreatywność; kreolizacja kulturowa wariantywność i społeczna dystrybucja treści kulturowych integracja i dezintegracj kulturowa; społeczna organizacja zróżnicowań kulturowych; granice społeczne; synkretyzm religijny; Europa południowo-wschodnia; Republika Macedonii

EN

problematization; anthropological concept of culture; cultural changes; creativity; cultural creolisation; cultural; variation; social distribution of cultural information; cultural integration and disintegration; social organization of cultural; difference; religious syncretism South-Eastern Europe; Republic of Macedonia

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Przegląd Socjologii Jakościowej
• Year: 2013
• Volume: 9
• Issue: 3
• Pages: 60-88

Contributors

author

Marcin Lubaś

• Instytut Socjologii, Uniwersytetu Jagiellońskiego, ul. Grodzka 52, 31-044 Kraków

References

• Abu-Lughod Lila (1991) Writing Against Culture [w:] Richard Fox, red., Recapturing Anthropology. Working in the Present. Santa Fe, New Mexico: School of American Research Press, s. 137–162.
• Ajradinoski Šerif (2011) Torbeška Deklaracija. Struga: Rumelia Torbeški Kulturno-Naučen Centar.
• Almond Gabriel, Appleby Scott, Sivan Emmanuel (2003) Strong Religion. The Rise of Fundamentalism around the World. Chicago, London: The University of Chicago Press.
• Appadurai Arjun (2005) Nowoczesność bez granic. Kulturowe wymiary globalizacji. Przełożył Zbigniew Pucek. Kraków: Universitas.
• Archer Margaret (2000) Being Human. Problem of Agency. Cambridge: Cambridge University Press.
• Armstrong Karen (2005) W imię Boga. Fundamentalizm w judaizmie, chrześcijaństwie i islamie. Przełożyła Joanna Kolczyńska. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.
• Bakić-Hayden Milica (1995) Nesting Orientalisms: The Case of Former Yugoslavia. “Slavic Review”, vol. 54, no. 4, s. 917–931.
• Ballinger Pamela (2004) “Authentic Hybrids” in the Balkan Borderlands. “Current Anthropology”, vol. 1, s. 31–60.
• Barth Fredrik (1989) The Analysis of Culture in Complex Societies. “Ethnos”, vol. 54, s. 120–142.
• Barth Fredrik (1993) Balinese Worlds. Chicago and London: The University of Chicago Press.
• Barth Fredrik (2004a) W stronę pełniejszego opisu i głębszej analizy zjawisk kulturowych. Przełożyła A. Bereza [w:] Marian Kempny, Ewa Nowicka, red., Badanie kultury. Kontynuacje. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 180–192.
• Barth Fredrik (2004b) Grupy i granice etniczne. Społeczna organizacja różnic kulturowych. Przełożyła: M. Głowacka-Grajper [w:] Marian Kempny, Ewa Nowicka, red., Badanie kultury: elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 348–377.
• Bashkow Ira (2004) A Neo-Boasian Conception of Cultural Boundaries. “American Anthropologist”, vol. 106, no. 3, s. 443–458.
• Baumann Gerd (2004) Grammars of Identity/Alterity. A Structural Approach [w:] Gerd Baumann, Andre Gingrich, eds., Grammars of Identity/Alterity. A Structural Approach. New York and Oxford: Berghahn Books, s. 18–50.
• Baumann Gerd, Gingrich Andre (2004) Foreword [w:] ciż, eds., Grammars of Identity/Alterity. A Structural Approach. New York and Oxford: Berghahn Books, s. ix-xiv.
• Beatty Andrew (1999) Varieties of Javanese Religion. An anthropological account. Cambridge: Cambridge University Press.
• Bernard Alan, Spencer Jonathan (1996) Culture [w:] ciż, eds., Encyclopedia of social and cultural anthropology. New York and London: Routledge, s. 136–146.
• Brightman Robert (1995) Forget Culture: Replacement, Transcendence, Relexification. “Cultural Anthropology”, vol. 10, no. 4, s. 511–526.
• Boggs James (2004) The Concept of Culture as Theory, in Context. “Current Anthropology”, vol. 2, s. 187–209.
• Borofsky Robert (1994) The Cultural in Motion [w:] tenże, ed., Assessing Cultural Anthropology. New York: McGraw-Hill, s. 313–319.
• Borofsky Robert (2008) Studying ‘Culture’ Scientifically is an Oxymoron [w:] Melissa J. Brown, ed., Explaining Culture Scientifically. Seattle and London: University of Washington Press, s. 275–296.
• Bourdieu Pierre (1977) The Outline of a Theory of Practice. Cambridge: Cambridge University Press.
• Brumann Christoph (1999) Writing for Culture. Why a Successful Concept Should not be Discarded. “Current Anthropology”, Supplement 40, s. S1–S27.
• Bunzl Matti (1996) Franz Boas and Humboldtian Tradition. From Volksgeist and Nationalcharakter to an Anthropological Concept of Culture [w:] George Stocking Jr., ed., Volksgeist as Method and Ethic: Essays on Boasian Ethnography and the German Anthropological Tradition. Madison, Wisconsin: University of Wisconsin Press, s. 17–78.
• Clifford James (1986) Introduction: Partial Truth [w:] James Clifford, George Marcus, eds., Writing Culture: The Poetics and Politics of Ethnography. Berkeley: University of California Press, s. 1–26.
• Clifford James (2000) Kłopoty z kulturą. Dwudziestowieczna etnografia, literatura i sztuka. Przełożyli E. Dżurak i in. Warszawa: Wydawnictwo KR.
• Cole John, Wolf Eric (1999) The Hidden Frontier. Ecology and Ethnicity in an Alpine Valley. Berkeley and Los Angeles: University of California Press.
• Comaroff Jane, Comaroff John (1991) Of Revelation and Revolution. Christianity, Colonialism. and Consciousness in South Africa. Vol. 1. Chicago and London: University of Chicago Press.
• Crehan Kate (2002) Gramsci, Culture, and Anthropology. Berkeley. Los Angeles: California University Press.
• D’Andrade Roy (1995) The Development of Cognitive Anthropology. Cambridge: Cambridge University Press.
• D’Andrade Roy (1999) Culture Is Not Everything [w:] E. Lisa Cerroni-Long, ed., Anthropological Theory in North America. Westport, Connecticut and London: Bergin & Garvey, s. 85–103.
• D’Andrade Roy (2008) Some Kinds of Causal Powers That Make Up Culture [w:] Melissa J. Brown, ed., Explaining Culture Scientifically. Seattle and London: University of Washington Press, s.19–36.
• Dennett Dan (2008) Odczarowanie. Religia jako zjawisko naturalne. Przełożyła Barbara Stanosz. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Džaja Srećko (1997) Recenzja książki Noela Malcolma „Bosnia. A Short History”. Przełożyła K. Bąk. „Krasnogruda”, nr 7, s. 32–35.
• Eagleton Terry (2012) Po co nam kultura? Przełożył Antoni Górny. Warszawa: Muza S.A.
• Ekholm-Friedman Kajsa, Friedman Jonathan (2008) Historical Transformations. The Anthropology of Global Systems. Lanham and New York: AltaMira Press.
• Elias Norbert (2011) O procesie cywilizacji. Przełożyli Tadeusz Zabłudowski, Kamil Markiewicz. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.
• Eliot Thomas Stearns (2007) Chrześcijaństwo, kultura, polityka. Przełożył Piotr Kimla. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
• Eriksen Thomas (2007) Creolization in Anthropological Theory and in Mauritius [w:] Charles Stewart, ed., Creolization: History, Ethnography, Theory. Walnut Creek, CA.: Left Coast Press, s. 153–177.
• Friedman Jonathan (1994) Cultural Identity and Global Process. London: Sage Publications.
• Foucault Michel (1994) Ethics. Essential Works of Foucault 1954–1984, vol.1. London: Penguin Books.
• Fox Richard (1985) Lions of Punjab. Culture in the Making. Berkeley: University of California Press.
• Geertz Clifford (2003) Zastane światło. Antropologiczne refleksje na tematy filozoficzne. Przełożył Zbigniew Pucek. Kraków: Universitas.
• Geertz Clifford (2005) Interpretacja kultur. Wybrane eseje. Przełożyła Maria Piechaczek. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Geertz Clifford (2010) Po fakcie. Dwa kraje, cztery dekady, jeden antropolog Przełożył Tomasz Tesznar. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Gellner Ernest (1994) Conditions of Liberty. Civil Society and Its Rivals. London: Hamish Hamilton.
• Goody Jack (1994) Culture and Its Boundaries [w:] Robert Borofsky, ed., Assessing Cultural Anthropology. New York: McGraw-Hill, s. 250–261.
• Hannerz Ulf (1992) Cultural Complexity. Studies in the Social Organization of Meaning. New York: Columbia University Press.
• Hannerz Ulf (2006) Powiązania transnarodowe. Kultura, ludzie, miejsca. Przełożyła: Katarzyna Franek. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Hayden Robert (2002) Antagonistic Tolerance. Competitive Sharing of Religious Sites in South Asia and the Balkans. “Current Anthropology”, vol. 43, no. 2, s. 205–231.
• Hegeman Susan (1999) Petterns for America. Modernism and the Concept of Culture. Princeton New Jersey: Princeton University Press.
• Hofstede Geert (2000) Kultury i organizacje. Zaprogramowanie umysłu. Przełożyła Małgorzata Durska. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.
• Huntington Samuel (1998) Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowego. Przełożyła Hanna Jankowska. Warszawa: Muza SA.
• Ingold Tim (1993) The art of translation in a continuous world [w:] Gisli Pálsson, ed., Beyond Boundaries. Understanding, Translation and Anthropological Discourse. Oxford and Providence: Berg Publications, s. 210–230.
• Ingold Tim (2000) The Perception of the Environment. Essays on livelihood, dwelling and skill. New York and London: Routledge.
• Ingold Tim, Hallam Elizabeth (2007) Creativity and Cultural Improvisation. An Introduction [w:] ciż, eds., Creativity and Cultural Improvisation. Oxford, New York: Berg, s. 1–24.
• Jansen Stef (2008) Remembering with a Difference. Clashing Memories of Bosnian Conflict in Everyday Life [w:] Xavier Bougarel, Elissa Helms, Ger Duijzings, eds., The New Bosnian Mosaic. Identities, Memories, and Moral Claims in a Post-War Society. Aldershot: Ashgate, s. 193–208.
• Kaplan Robert (2010) Bałkańskie upiory. Podróż przez historię. Przełozył: Janusz Ruszkowski. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
• Karakasidou Anastasia (2000) Essential Differences. National Homogeneity and Cultural Representation in Four Recent Works on Greek Macedonia. “Current Anthropology”, vol. 3, s. 415–425.
• Keesing Roger (1974) Theories of Culture. “Annual Review of Anthropology”, vol. 3, s. 73–97.
• Kertzer David, Arel Dominique (2001) Censuses, identity formation, and the struggle for political power [w:] ciż, eds., Census and Identity. The Politics of Race, Ethnicity, and Language in National Censuses. Cambridge: Cambridge University Press, s. 1–42.
• Kahn Joel (1995) Culture, Multiculture, Postculture. London, Thousand Oaks, New Delhi: Sage Publications.
• Kłoskowska Antonina (1972) Społeczne ramy kultury, Monografia socjologiczna. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Kolind Torsten (2008) In Search of Decent People. Resistance to the Ethnicization of Everyday Life among the Muslims of Stolac [w:] Xavier Bougarel, Elissa Helms, Ger Duijzings, eds., The New Bosnian Mosaic. Identities, Memories, and Moral Claims in a Post-War Society. Aldershot: Ashgate, s. 123–138.
• Koselleck Reinhart (2012) Warstwy czasu. Studia z metahistorii. Przełożyli Krystyna Krzemieniowa i Jarosław Merecki. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Koyré Alexandre (1998) Od zamkniętego świata do nieskończonego wszechświata. Przełożyli Ola i Wojciech Kubińscy. Gdańsk: „Słowo/Obraz terytoria”.
• Kroeber Alfred, Kluckhohn Clyde (1952) Culture: A Critical Review of Concepts and Definitions. New York: Vintage Books.
• Kuper Adam (2005) Kultura. Model antropologiczny. Przełożyła: Izabela Kołbon. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Kymlicka Will (1995) Multicultural Citizenship. A Liberal Theory of Human Rights. Oxford: Clarendon Press.
• Lewis Oskar (1976) Nagie życie. Tom 1. Przełożyła Zofia Kierszysz. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Limanoski Nijazi (1984) Islamizacijata i etničkite promieni vo Makedonija [w:] tenże, red., Makedonci Muslimani. Skopje: Kulturno-naučni Manifestacii na Makedonci-Muslimani, s. 13–61.
• Limanoski Nijazi (1989) Islamskata religija i islimiziranite Makedonci. Skopje Makedonska Kniga.
• Linton Ralph (1975) Kulturowe podstawy osobowości. Przełożyła Aleksandra Jasińska-Kania. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Lubańska Magdalena (2012) Synkretyzm a podziały religijne w bułgarskich Rodopach. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
• Lubaś Marcin (2011) Różnowiercy. Współistnienie międzyreligijne w zachodniomacedońskiej wsi. Studium z zakresu antropologii społeczno-kulturowej. Kraków: NOMOS.
• Lukes Steven (1970) Some Problems About Rationality [w:] Bryan Wilson, ed., Rationality. Oxford: Basil Blackwell, s. 194–220.
• MacClancy Jeremy, ed., (2002) Exotic no More. Anthropology on The Front Lines. Chicago and London: University of Chicago Press.
• Macnaghten Phil, Urry John (2005) Alternatywne przyrody. Nowe myślenie o przyrodzie i społeczeństwie. Przełożył Bogdan Baran. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Mintz Sidney (1996) Enduring Substances, Trying Theories: The Caribbean Region as Oikoumene. “The Journal of the Royal Anthropological Institute”, vol. 2 no. 2, s. 289–313.
• Moore Henrietta (2011) Still Life. Hopes, Desires, and Satisfactions. Cambridge UK, Malden MA: Polity.
• Nowicka Ewa (2011) Nasz język rozumieją aniołowie. Arumuni we współczesnym świecie. Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS.
• Norris Harry (1994) Islam in the Balkans Religion and Society Between Europe and the Arab World. Columbia, South Carolina: University of South Carolina Press.
• Ortner Sherry (2006) Anthropology and Social Theory. Culture, Power and the Acting Subject. Durham and London: Duke University Press.
• Papademetriou George (2011) Introduction [w:] tenże, ed., Two Traditions. One Space. Orthodox Christians and Muslims in Dialog. Boston, Mass. Somerset Hall Press, s. 7–14.
• Rabinow Paul (2003) Anthropos Today. Reflections on Modern Equipment. Princeton and Oxford: Princeton University Press.
• Rabinow Paul (2011) The Accompaniment. Assembling the Contemporary. Chicago and London: The University of Chicago Press.
• Rabinow Paul i in. (2008) Design for an Anthropology of the Contemporary. Durham and London: Duke University Press.
• Rosaldo Renato (1993) Culture and Truth. The Remaking of Social Analysis. London and New York: Routledge.
• Sahlins Marshall (1976) Culture and Practical Reason. Chicago and London: The University of Chicago Press.
• Sahlins Marshall (1999) Two or Three Things That I Know About Culture. “The Journal of the Royal Anthropological Institute Incorporating Man”, vol. 5, no. 3, s. 399–421.
• Scott James (1985) Weapons of the Weak: Everyday Forms of Peasant Resistance. New Heaven and London: Yale University Press.
• Scott James (1998) Seeing Like a State. How Certain Schemes to Improve the Human Condition Have Failed. New Heaven and London: Yale University Press.
• Scruton Roger (2010) Kultura jest ważna. Wiara i uczucie w osaczonym świecie. Przełożył Tomasz Bieroń. Poznań: Zysk i Sk-a.
• Sennett Richard (2010) Kultura nowego kapitalizmu. Przełożyli Grzegorz Brzozowski, Karol Osłowski. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA S.A.
• Sewell Jr. William (1999) The Concept(s) of Culture [w:] Victoria E. Bonnell, Lynn Hunt, eds., Beyond the Cultural Turn. New Directions in the Study of Society and Culture. Berkeley: University of California Press, s. 35–61.
• Shore Bradd (1996) Culture in Mind: Cognition, Culture, and the problem of Meaning. New York and Oxford: Oxford University Press.
• Stewart Charles (2004) Relocating Syncretism in Social Science Discourse [w:] Anita Maria Leopold, Jeppe Sinding Jensen, eds., Syncretism in Religion. A Reader. New York: Routledge, s. 264–285.
• Stocking George Jr. (1968) Race, Culture, and Evolution: Essays in the History of Anthropology. New York: The Free Press.
• Sztompka Piotr (2007) Zaufanie. Fundament społeczeństwa. Kraków: Wydawnictwo Znak.
• Taylor Charles (1994) The Politics of Recognition [w:] Amy Gutmann, ed., Multiculturalism. Examining the Politics of Recognition. Princeton, New Jersey: Princeton University Press, s. 25–73.
• Tazbir Janusz (2002) Kultura szlachecka w Polsce. Rozkwit, upadek, relikty. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Trigger Bruce (1998) Sociocultural Evolution. New Perspectives on the Past. Oxford: Blackwell Publishers.
• Trouillot Michel-Rolph (2002) Adieu, Culture: New Duty Arises [w:] Richard Fox, Barbara King, eds., Anthropology Beyond Culture. Oxford, New York: Berg, s. 37–60
• Trouillot Michel-Rolph (2003) Global Transformations. Anthropology and the Modern World. New York: Palgrave MacMillan.
• Vayda Andrew (1994) Action, Variation, and Change. The Emerging Anti-Essentialist View in Anthropology [w:] Robert Borofsky, ed., Assessing Cultural Anthropology. New York: Mc Graw-Hill, s. 320–330.
• Velikonja Mitja (2003) Religious Separation and Political Intolerance in Bosnia Herzegovina. Texas: A&M University Press.
• Wade Peter (1999) Working Culture. “Current Anthropology”, vol. 40, no. 4, s. 499–471.
• Weber Max (2000) Etyka gospodarcza religii światowych. T 1. Taoizm i konfucjanizm. Przełożył Tadeusz Zatorski. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
• Williams Raymond (1983) Keywords. A Vocabulary of Culture and Society. Revised Edition. New York: Oxford University Press.
• Winch Peter (1970) Understanding A Primitive Society [w:] Bryan Wilson, ed., Rationality. Oxford: Basil Blackwell, s. 78–111.
• Wolf Eric (2001) Pathways of Power. Building an Anthropology of the Modern World. Berkeley: University of California Press.
• Wolf Eric (2009) Europa i ludy bez historii. Przełożył Wojciech Usakiewicz. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.