Gimnazja wobec nierówności społecznych

• Authors: Zbigniew Sawiński

Title variants

EN

Polish lower secondary schools in the face of social inequalities

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Zmniejszenie społecznych barier w dostępie do edukacji stanowiło jeden z celów reformy szkolnej z 1999 r. Do obniżenia nierówności miało przyczynić się stworzenie gimnazjów zapewniających wyrównaną jakość nauczania, a także przesunięcie o rok progu wyboru szkoły średniej. W artykule poddano weryfikacji trzy hipotezy dotyczące wpływu reformy gimnazjalnej na nierówności w polskich szkołach. Dwie pierwsze dotyczą znaczenia pochodzenia społecznego dla wyników osiąganych przez uczniów oraz dla szans wyboru szkoły średniej. Trzecia natomiast – skutków różnicowania się gimnazjów, ujawniającego się szczególnie w dużych miastach. Wyniki badania PISA z lat 2000–2012 nie dają podstaw do twierdzenia, że reforma gimnazjalna przyczyniła się do zmniejszenia nierówności w polskiej edukacji. W okresie funkcjonowania gimnazjów znaczenie pochodzenia społecznego dla osiągnięć uczniów utrzymywało się na podobnym poziomie jak przed reformą. Badanie PISA nie dostarcza też przekonujących dowodów na to, że zmniejszył się wpływ pochodzenia na wybór szkoły średniej. Z drugiej strony nie stwierdzono, aby pogłębiające się różnice między gimnazjami prowadziły do wzrostu nierówności, mimo że elitarne gimnazja stanowią nowy kanał edukacyjnego awansu. Podobnie jest zresztą w innych krajach Europy, gdzie różnicowanie się szkół również nie prowadzi do wzrostu nierówności związanych z pochodzeniem. Wniosek o stabilnym charakterze nierówności w polskich szkołach jest zgodny z wynikami prowadzonych na świecie badań, w których podkreśla się rolę szkoły w zapewnieniu trwałości norm i hierarchii stratyfikacyjnych. Badanie to dostarcza wielu argumentów na rzecz pozaedukacyjnych źródeł nierówności szkolnych, co wyjaśnia niewielką możliwość przeciwdziałania tym nierównościom za pomocą reform oświatowych.

EN

The need to reduce social inequalities in the transition to upper secondary school was one of the arguments for introducing lower secondary schools in 1999 in Poland. The new lower secondary schools extended the common comprehensive curriculum by one year and, in consequence, shifted the decision on choosing an upper secondary school, which was a crucial decision for continuing one’s further educational career in Poland. Three hypotheses were formulated on the impact of the reform on inequalities in Polish schools. The first two concern the importance of social origin for student performance and for the choice of upper secondary school, while the third addresses the effects of growing differences among lower secondary schools, especially in large cities. In order to test the hypotheses, PISA data were used from 2000–2012, which coincides with the period of introducing lower secondary schools in Poland. The PISA results demonstrate that after the reform, there was no decrease in correlations between school performance and socio-economic status of students. Likewise, the hypothesis of a persi-stent impact of social origin on upper secondary school choice also cannot be rejected. However, the increasing diversity of lower secondary schools did not lead to an increase in inequality in Polish education. The latter result has been confirmed by PISA data from eight European countries where the 15-year-old PISA students attend schools which are not divided into tracks. Between 2003 and 2012, the differences in performance among schools increased in most selected countries, but none of these countries saw an increase in educational inequality. The conclusions support the prominent hypothesis of Hans-Peter Shavit and Yossi Blossfeld about the persistence of inequalities in education. School reformers are helpless against stratification in society, which determines the educational attainment of children from different social classes.

Keywords

PL

nierówności społeczne; nierówności w edukacji; trwałość nierówności; reform szkolne; gimnazja; PISA

EN

social inequality; inequality in education; persistent inequality; school reform; lower secondary schools; PISA

• Publisher: Instytut Badań Edukacyjnych
• Journal: Edukacja
• Year: 2015
• Issue: 4(135)
• Pages: 51–72

Dates

published

2015-12-31

Contributors

author

Zbigniew Sawiński

• Instytut Badań Edukacyjnych

References

• Blossfeld, H-P. i Shavit, Y. (1993). Persisting barriers: changes in educational opportunities in thirteen countries. W: Y. Shavit i H.-P. Blossfeld (red.), Persistent inequality: changing educational attainment in thirteen countries (s. 1–23). Boulder: Westview.
• Boudon, R. (1974). Education, inequality, and social opportunity. New York: Wiley.
• Brunello, G. i Checchi, D. (2006). Does school tracking affect equality of opportunity? New international evidence. [IZA Discussion Paper No. 2348.] Bonn: Institute for the Study of Labor.
• Coleman, J. S., Campbell, E., Hobson, C., McPartland, J., Mood, A., Winfeld, F. i York, R. (1966). Equality of educational opportunity. Washington: U. S. Government Printing Office.
• Dolata, R., Jasińska, A. i Modzelewski, M. (2012). Wykorzystanie krajowych egzaminów jako instrumentu polityki oświatowej na przykładzie różnicowania się gimnazjów w dużych miastach. Polityka Społeczna, Numer tematyczny 1, 41–46.
• Domański, H. i Tomescu-Dubrow, I. (2008). Nierówności edukacyjne przed i po zmianie systemu. W: H. Domański (red.), Zmiany stratyfikacji społecznej w Polsce (s. 45–74). Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Duncan, B. (1967). Education and social background. American Journal of Sociology, 72, s. 363–72.
• Erickson, R. i Rudolphi, F. (2010). Change in social selection to upper secondary school – primary and secondary effects in Sweden. European Sociological Review, 26(3), 291–305.
• Federowicz, M. (red.). (2014). Program Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów PISA. Wyniki badania 2012 w Polsce. Warszawa: Instytut Filozofii i  Socjologii PAN–Ministerstwo Edukacji Narodowej.
• Gamoran, A. (2009). Tracking and inequality: new directions for research and practice. [WCER Working Papier No. 2009-6.] Madison: University of Wisconsin-Madison, Wisconsin Center for Educational Research.
• Główny Urząd Statystyczny (2007). Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2006/2007. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny.
• Główny Urząd Statystyczny (2008). Szkoły wyższe i ich finanse w 2008 roku. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny.
• Główny Urząd Statystyczny (2014). Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2013/2014. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny.
• Graaf, P. M. de i Ganzeboom, H. B. G. (1993). Family background and educational attainment in the Netherlands for the 1891–1960 birth cohorts. W: Y. Shavit i H-P. Blossfeld (red.), Persistent inequality: changing educational attainment in thirteen countries (s. 75–99). Boulder, Colorado: Westview.
• Halsey, A. H., Heath, A. F. i Ridge, J. M. (1980). Origins and destinations. Family, class, and education in modern Britain. Oxford: Clarendon Press.
• Haman, J. (2008). Wpływ statusu społeczno-ekonomicznego na wyniki w testach PISA 2000 i 2003. W: M. Federowicz (red.), Umiejętności polskich gimnazjalistów. Pomiar, wyniki, zadania testowe z komentarzami (s. 78–86). Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Haman, J. i Ostrowska, B. (2014). OECD PISA methodology and the interpretation of Polish students’ results in the area of science. Edukacja Biologiczna i Środowiskowa, 49(1), s. 29–41.
• Hanushek, E. A. i Woessmann, L. (2006). Does educational tracking affect performance and inequality? Differences-in-differences evidence across countries. The Economic Journal, 116(510), C63–C76.
• Hauser, R. M. i Featherman, D. L. (1976). Equality of schooling: trends and prospects. Sociology of Education, 49(2), 99–120.
• Heath, A. F. i Clifford, P. (1990). Class inequalities in education in the twentieth century. Journal of the Royal Statistical Society, 153(Series A), 1–16.
• Heckman, J. J. i Kautz, T. (2014). Fostering and measuring skills: interventions that improve character and cognition. W: J. J. Heckman, J. E. Humphries i T. Kautz (red.), The myth of achievement tests: the GED and the role of character in American life. (s. 341–430). Chicago–London: The University of Chicago Press.
• Herczyński, J. i Sobotka, A. (2015a). Ustrojowe modele gimnazjum. Edukacja, 135(4),.
• Herczyński, J. i Sobotka, A. (2015b). Diagnoza zmian w sieci szkół podstawowych i gimnazjów 2007–2012. [Raport tematyczny z badania.] Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.
• Holm, A., Jæger, M. M., Karlson, K. B. i Reimer, D. (2013). Incomplete equalization: the effect of tracking in secondary education on educational inequality. Social Science Research, 42(6), 1431–1442.
• Jonsson, J. O. (1993). Persisting inequalities in Sweden. W: Y. Shavit i H-P. Blossfeld (red.), Persistent inequality: changing educational attainment in thirteen countries (s. 101–132). Boulder: Westview.
• Kerr, S. P., Pekkarinen, T. i Uusitalo, R. (2013). School tracking and development of cognitive skills. Journal of Labor Economics, 31(3), 577–602.
• Lucas, S. R. (2001). Effectively maintained inequality: education, transitions, track mobility, and social background effects. American Journal of Sociology 106(6), s. 1642–1690.
• Ministerstwo Edukacji Narodowej (1998a). Reforma systemu edukacji (projekt). Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
• Ministerstwo Edukacji Narodowej (1998b). O sieci szkół. Biblioteczka Reformy, Zeszyt 2. Warszawa: Ministerstwo Edukacji Narodowej.
• Ministerstwo Edukacji Narodowej (2011). Program Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów OECD PISA. Wyniki badania 2009 w Polsce. Warszawa: Ministerstwo Edukacji Narodowej.
• Organisation for Economic Co-operation and Development (2010). PISA 2009 results: overcoming social background – equity in learning opportunities and outcomes (t. II). Paris: OECD Publishing.
• Organisation for Economic Co-operation and Development (2011). Lessons from PISA for the United States. Strong performers and successful reformers in education. Paris: OECD Publishing.
• Organisation for Economic Co-operation and Development (2013). PISA 2012 Results. [Baza danych.] doi: http://dx.doi.org/10.1787/888932964908.
• Organisation for Economic Co-operation and Development (2014). PISA 2012. Technical Report. Paris: OECD Publishing.
• Pekkarinen, T., Uusitalo, R. i Kerr, S. P. (2009). School tracking and international income mobility: evidence from the Finnish comprehensive school reform. Journal of Public Economics, 93(7–8), 965–973.
• Pokropek, A. (2013). Trafność testów egzaminacyjnych. W: M. Karwowski (red.), Ścieżki rozwoju edukacyjnego młodzieży – szkoły pogimnazjalne. Trafność wskaźników edukacyjnej wartości dodanej dla szkół maturalnych (s. 97–123). Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Putkiewicz, E. i Zahorska, M. (red.). (1998). Uwagi i propozycje do projektu reformy systemu edukacji. Warszawa: Instytut Spraw Publicznych.
• Raudenbush, S. i Bryk, A. S. (1986). A hierarchical model for studying school effects. Sociology of Education, 59(1), 1–17.
• Sawiński, Z. (2008). Zmiany systemowe a nierówności w dostępie do wykształcenia. W: H. Domański (red.), Zmiany stratyfikacji społecznej w Polsce (s. 13–43). Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Sawiński, Z. (2010). Zastosowania tablic w badaniach zjawisk społecznych (Studia z socjologii ilościowej, t. 2). Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Shavit, Y. i Blossfeld, H.-P. (red.). (1993). Persistent inequality: changing educational attainment in thirteen countries. Boulder: Westview.
• Shavit, Y., Arum, R., Gamoran, A. i Menahem, G. (red.). (2007). Stratification in higher education: a comparative study. Stanford: Stanford University Press
• Simkus, A. i Andorka, R. (1982). Inequalities in educational attainment in Hungary. American Sociological Review, 47, 740–751.
• Tieben, N. i Wolbers, M. (2010). Success and failure in secondary education: socio-economic background effects on secondary school outcome in the Netherlands, 1927–1998. British Journal of Sociology of Education, 31(3), 277–290.
• World Bank (2015). The World Bank indicators: Gini index (World Bank estimate). Pobrano z http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/countries?display=default
• Zawistowska, A. (2012). Horyzontalne nierówności edukacyjne we współczesnej Polsce. Warszawa: Scholar.

Notes

http://www.edukacja.ibe.edu.pl/images/numery/2015/4-3-sawinski-gimnazjum-wobec-nierownosci-spolecznych.pdf

Identifiers

ISSN

0239-6858