Przemiany form dopełniacza liczby mnogiej rzeczowników męskich miękkotematowych w ciągu XX wieku (wstępne badania korpusowe)

• Authors: Siuciak Mirosława , Liberek Jarosław

Title variants

EN

Changes in the genitive plural forms of soft-stem masculine nouns in the 20th century

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł dotyczy istotnego w XX wieku problemu fleksyjnej niestabilności form dopełniacza liczby mnogiej rzeczowników męskich miękkotematowych, przejawiającej się w rywalizacji dwóch końcówek: -ów oraz -i /-y. W celu empirycznego opisu zjawiska wybrano 20 leksemów reprezentujących tego typu rozchwianie. Podstawę materiałową rozważań stanowi wiele tysięcy form wyrazowych odnotowanych w źródłach drukowanych i wyszukanych dzięki innowacyjnemu programowi FBL Risercz. Dokładne analizy pozwoliły autorom stwierdzić, że zmiany w zakresie dopełniacza wyodrębnionych rzeczowników uzależnione były od ich budowy morfologicznej i pochodzenia, a opisane zjawisko wpisuje się w szerszy proces zastępowania dawniejszej końcówki -ów przez innowację -i/-y, trwający od XVIII wieku. Porównanie wyników badań materiałowych z zaleceniami najważniejszych w XX w. słowników poprawnościowych umożliwiło autorom stwierdzenie, że wydawnictwa te są w dużym stopniu zachowawcze i wręcz hamują naturalny rozwój językowy.

EN

The article deals with the problem of inflectional instability in the genitive plural forms of soft-stem masculine nouns, manifested in the rivalry between two endings: -ów and -i/-y and relevant to the 20th century. In order to describe the phenomenon empirically, 20 lexemes representing this type of variability were selected. The material for the considerations is constituted by thousands of inflected word forms recorded in printed sources and retrieved thanks to the innovative FBL Risercz programme. Careful analysis allowed the authors to conclude that changes in the genitive of selected nouns depended on their morphological structure and origin, and that the studied phenomenon is part of a broader process of replacing the former ending -ów by the innovation -i/-y, occurring since the 18th century. Comparing the results of research with the recommendations of the most important prescriptive dictionaries of the 20th century made it possible to conclude that these publications are largely conservative and even inhibit the natural development of language.

Keywords

PL

przemiany fleksyjne; rywalizacja wariantów; badania statystyczne; norma tekstowa

EN

inflectional changes; rivalry of linguistic variants; statistical analysis; language norm

• Publisher: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• Journal: Język Polski
• Year: 2021
• Volume: 101
• Issue: 4
• Pages: 45-59

Contributors

author

Siuciak Mirosława

• Uniwersytet Śląski w Katowicach

author

Liberek Jarosław

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

References

• Bajerowa I. 1964: Kształtowanie się systemu polskiego języka literackiego w XVIII wieku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Bajerowa I. 1977: Zmiany fleksyjne języka polskiego we współczesnym trzydziestoleciu na tle zmian fleksyjnych języka dawniejszego (XVIII w., XIX w.), „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” XXXV, s. 13–25.
• Bajerowa I. 1980: Zmiany fleksji zaimków w XIX-wiecznej polszczyźnie ogólnej (normalizacja i przekształcenia normy), „Język Polski” LX, z. 60, s. 105–114.
• Bajerowa I. 1986: Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja, t. 1: Ortografia, fonologia z fonetyką, morfonologia, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
• Bajerowa I. 1992: Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja, t. 2: Fleksja, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
• Bajerowa I. 2003: Zarys historii języka polskiego 1939–2000, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Bąba S., Walczak B. 1992: Na końcu języka. Poradnik leksykalno-gramatyczny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Poznań.
• Bugajski M. 1993: Językoznawstwo normatywne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Buttler D., Kurkowska H., Satkiewicz H. 1971: Kultura języka polskiego. Zagadnienia poprawności gramatycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Doroszewski W. 1970: O kulturę słowa. Poradnik językowy, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
• Dzienisiewicz D., Graliński F., Świetlik K. 2018: System Odkrywka jako innowacyjne narzędzie informatyczne do badania polskiej leksyki potocznej. Przykłady zastosowania, [w:] A. Piotrowicz, M. Witaszek-Samborska, K. Skibski (red.), Kultura komunikacji potocznej w językach słowiańskich, Wydawnictwo Nauka i Innowacje, Poznań, s. 35‒49.
• Gaertner H., Passendorfer A. 1950: Poradnik gramatyczny. Zbiór wskazówek praktycznych dotyczących poprawności językowej, wyd. 2., Książnica Atlas, Wrocław–Warszawa.
• Gębka-Wolak M. 2019: Norma składniowa współczesnej polszczyzny w ujęciu teoretycznym i w praktyce, [w:] D. Zdunkiewicz-Jedynak, J. Liberek (red.), Problemy polskiej normy językowej i kodyfikacji, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 179‒202.
• Górski R., Łaziński M. 2012: Reprezentatywność i zrównoważenie korpusu, [w:] A. Przepiórkowski, M. Bańko, R. Górski, B. Lewandowska-Tomaszczyk (red.), Narodowy Korpus Języka Polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 25‒36.
• Graliński F. 2019: Against the Arrow of Time. Theory and Practice of Mining Massive Corpora of Polish Historical Texts for Linguistic and Historical Research, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
• Graliński F., Liberek J., Wierzchoń P. 2018: Badania nad współczesnym uzusem i jego ewolucją w świetle danych gromadzonych metodami lingwistyki komputerowej. Na wybranych przykładach z zakresu morfologii, składni i leksyki, [w:] P. Zbróg (red.), Wybrane aspekty badań nad normą językową, Libron, Kraków, s. 49‒85.
• Graliński F., Wierzchoń P. 2018: Odkrywka, czyli leksykografia diachroniczna live, [w:] M. Bańko, H. Karaś (red.), Między teorią a praktyką. Metody współczesnej leksykografii, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 59‒69.
• Klemensiewicz Z. 1985: Historia języka polskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Krupa M. 1997: Dopełniacz liczby mnogiej rzeczowników męskich miękkotematowych – norma a uzus, „Poradnik Językowy”, z. 9, s. 31–43.
• Książek-Bryłowa W. 1992: Warianty fleksyjne w historii języka polskiego, [w:] T. Skubalanka, W. Książek-Bryłowa, Wariantywność polskiej fleksji, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 117–190.
• Liberek J. 2020: Struktura współczesnego zasobu frazeologicznego polszczyzny potocznej. Charakterystyka ogólna na podstawie wybranych komentarzy użytkowników internetu, [w:] M. Hordy (red.), Słowo, tekst, czas XIII: Frazeologia w dyskursie i przekładzie, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin, s. 107‒125.
• Liberek J. 2021: Norma językowa jako fakt społeczny fundowany na uzusie. Uwagi w kontekście „Słownika właściwych użyć języka”, „Język Polski” CI, z. 2, s. 34–48.
• Miodek J. 1983: Kultura języka w teorii i praktyce, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
• Miodek J. 1987: Odpowiednie dać rzeczy słowo. Szkice o współczesnej polszczyźnie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Wrocław.
• NSPP: Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN, red. A. Markowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999.
• Ostaszewska D. (red.) 2002: Polszczyzna XVII wieku. Stan i przeobrażenia, Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, Katowice.
• Ruszkowski M. 2018: Wariantywność fleksyjna typu bagaży // bagażów we współczesnej polszczyźnie, „Respectus Philologicus”, nr 33, s. 59–67.
• Rzepka W.R. 1985: Demorfologizacja rodzaju w liczbie mnogiej rzeczowników w polszczyźnie XVI–XVII wieku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, Poznań.
• Satkiewicz H. 1986: Odmiana wyrazów, [w:] D. Buttler, H. Kurkowska, H. Satkiewicz, Kultura języka polskiego. Zagadnienia poprawności gramatycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 124–300.
• Siuciak M. 2015: Znaczenie badań historycznojęzykowych dla interpretacji zjawisk współczesnej polszczyzny, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza”, t. 22, s. 223–233.
• Siuciak M. 2017: Wykorzystanie metod i wyników badań historycznojęzykowych w ustalaniu współczesnej normy językowej, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” LXXIII, s. 131–142.
• Siuciak M. 2019: Polszczyzna XX wieku w perspektywie diachronicznej – propozycja badawcza, „Język Polski” XCIX, z. 2, s. 118–127.
• Skibski K., Szczyszek M. 2009: Ponowoczesna dynamika zmian w normie językowej, „Język Polski” LXXXIX, z. 4–5, s. 285–293.
• Skubalanka T. 1992: Warianty fleksyjne we współczesnej polszczyźnie, [w:] T. Skubalanka, W. Książek-Bryłowa, Wariantywność polskiej fleksji, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 7–116.
• SPP: Słownik poprawnej polszczyzny PWN, red. W. Doroszewski, H. Kurkowska, Państwowe Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1973.
• Szober S. 1937: Na straży języka: szkice z zakresu poprawności i kultury języka polskiego, „Nasza Księgarnia”, Warszawa.
• Szober S. 1938: Słownik ortoepiczny: jak mówić i pisać po polsku, Wydawnictwo M. Arcta, Warszawa.
• Tokarski J. 1973: Fleksja polska, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Urbańczyk S. 1966: Polszczyzna piękna i poprawna. Porady językowe, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków.
• Woliński M., Kieraś W. 2020: Analiza fleksyjna tekstów historycznych i zmienność fleksji polskiej z perspektywy danych korpusowych, „Poradnik Językowy” C, z. 8, s. 66‒80.
• Zbróg P. 2011: Norma językowa a skodyfikowana norma językowa – propozycja obiektywizacji opisu, „Język Polski” XCI, z. 2–3, s. 109–117.
• Zdunkiewicz-Jedynak D., Liberek J. (red.) 2019: Problemy polskiej normy językowej i kodyfikacji, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.

Identifiers

DOI

https://doi.org/10.31286/JP.101.4.4