Znaczenie regulacji prawnych w dobie kryzysu gospodarczego. Wybrane zagadnienia

• Authors: Jastrzębski Robert

Title variants

EN

Importance of legislation in times of financial crisis. Selected issues

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł podejmuje kwestię znaczenia regulacji prawnych w okresie kryzysu gospodarczego, w szczególności wpływu stanowionego prawa na przebieg kryzysu. Tekst składa się z czterech części. Pierwsza z nich dotyczy pojęcia kryzysu ekonomicznego oraz cykliczności tego zjawiska, w tym kryzysu ekonomicznego w krajach socjalistycznych. W drugiej zwrócono uwagę na pojęcie ustawodawstwa, ekonomicznej analizy prawa oraz zagadnienie wpływu ustawodawcy na przebieg koniunktury gospodarczej. Trzecia część zawiera przykłady regulacji kryzysowych oraz opisuje ich wpływ na proces kryzysu. Podane w niej zostały przykłady dotyczące m.in. lichwy wojennej, wielkiego kryzysu gospodarczego lat 30., tj. programu reform ekonomicznych w Stanach Zjednoczonych (New Deal), oraz ustawodawstwa antykryzysowego w państwie polskim sprzed drugiej wojny światowej, które dotyczyło przede wszystkim tzw. akcji finansowo- -rolnej, akcji oszczędnościowo-oddłużeniowej samorządu terytorialnego, kredytu długoterminowego oraz ustawodawstwa antykartelowego. Ponadto zwrócono uwagę na kryzys finansowy 2008 r. oraz kryzys wynikający z ogólnoświatowej epidemii koronawirusa, która wybuchła w listopadzie 2019 r. W przypadku ostatniego z kryzysów omówione zostały tzw. tarcze antykryzysowe, które miały głównie charakter moratoryjny (odroczeniowy), zwolnieniowy oraz ulgowy. W podsumowaniu stwierdzono, że ustawodawstwo antykryzysowe ma wyjątkowy charakter oraz zwykle narusza podstawowe zasady prawa. Poza tym ustawodawstwo to charakteryzuje się doraźnym przeciwdziałaniem objawom kryzysu i ma charakter etapowy. Na zakończenie zaznaczono, że państwo przy pomocy legislacji nie jest w stanie zmienić przebiegu koniunktury gospodarczej, a co za tym idzie, wydać aktów prawnych, które zlikwidują jakikolwiek kryzys.

EN

The article discusses the importance of legislation during periods of financial crisis, particularly the impact of adopted legislation on the development of the crisis. The article contains four sections: introduction; law and legislation; regulatory response to crisis; and summary. Section one defines a financial crisis and discusses its cyclical nature, at the same time providing an insight into financial crises in socialist countries. Section two deals with the issues of legislation, law and economics, and the impact of legislation on the economic cycle. Section three gives examples of regulatory responses to crises and their economic impact. Among them there are loan sharking and usury laws, U.S. financial reforms and regulations enacted in the 1930s (the New Deal), and the Polish anticrisis laws and regulations enacted before World War II, mainly moratory laws providing for debt write-offs in the case of agricultural activity or long-term loans, as well as antitrust laws. Section three also discusses the Great Recession and the COVID-19 recession, paying particular attention to anti-crisis shields, i.e. laws and regulations enacted to counteract the economic effects of the COVID-19 pandemic, which were mainly of moratory nature and provided for various tax exemptions and reliefs. Section four discusses the extraordinariness of anti-crisis legislation, summarising that it usually is contrary to the basic principles of law, has a phased nature, and constitutes an ad hoc response to a given crisis. Section four also concludes that a government can neither change the course of the economic cycle through legislation nor, as a result, pass laws tackling a crisis.

Keywords

PL

kryzys ekonomiczny; legislacja; ustawodawstwo antykryzysowe; ekonomiczna analiza prawa; interwencjonizm gospodarczy państwa

EN

financial crisis; legislation; regulatory response to crisis; law and economics; economic interventionism

• Publisher: Uniwersytet Rzeszowski. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego
• Journal: UR Journal of Humanities and Social Sciences
• Year: 2024
• Volume: 32
• Issue: 3
• Pages: 62-77

Contributors

author

Jastrzębski Robert

• Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Warszawski

References

• Ustawa z dnia 25 lutego 1932 r. o zmianie niektórych przepisów ustawy postępowania sądowego cywilnego z 1864 r. i ustawy o przetargu przymusowym i zarządzie przymusowym, DzU 1932, nr 15, poz. 87.
• Ustawa z dnia 7 marca 1932 r. o ulgach w egzekucji sądowej przeciwko gospodarzom rolnym, DzU 1932, nr 25, poz. 219.
• Ustawa z dnia 12 marca 1932 r. o ułatwieniu spłaty uciążliwych zobowiązań, obciążających gospodarstwa rolne, DzU 1932, nr 21, poz. 221.
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 23 sierpnia 1932 r. o zapobieganiu skutkom trudności płatniczych w rolnictwie, DzU 1932, nr 72, poz. 652.
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 23 sierpnia 1932 r. o utworzeniu urzędów rozjemczych do spraw kredytowych małej własności rolnej, DzU 1932, nr 72, poz. 653.
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 23 sierpnia 1932 r. w sprawie segregacji wierzytelności na nieruchomościach ziemskich parcelowanych w celu spłaty uciążliwych zobowiązań, DzU 1932, nr 72, poz. 654.
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. o ulgach w spłacie długów posiadaczy gospodarstw wiejskich oraz rolniczych przedsiębiorstw i instytucyj w bankach państwowych, DzU 1934, nr 94, poz. 839.
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. w sprawie zmiany ustawy z dnia 24 marca 1933 r. o ułatwieniach dla instytucyj kredytowych, przyznających dłużnikom ulgi w zakresie wierzytelności rolniczych, DzU 1934, nr 94, poz. 840.
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. o konwersji i uporządkowaniu długów rolniczych, DzU 1934, nr 94, poz. 841.
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. o obniżeniu zadłużenia gospodarstw rolnych z tytułu należności Funduszu Obrotowego Reformy Rolnej, DzU 1934, nr 94, poz. 842.
• Ustawa z dnia 1 lipca 2009 r. o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców, DzU 2009, nr 125, poz. 1035.
• Ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, DzU 2020, poz. 374.
• Ustawa z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw, DzU 2020, poz. 568.
• Ustawa z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o systemie instytucji rozwoju, DzU 2020, poz. 569.
• Ustawa z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie systemu ochrony zdrowia związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19,DzU 2020, poz. 567.
• Ustawa z dnia 16 kwietnia 2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2, DzU 2020, poz. 695.
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego, DzU 2020, poz. 433.
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii, DzU 2020, poz. 491.
• Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 12 maja 2022 r. w sprawie odwołania na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii, DzU 2022, poz. 1027.
• Analiza ekonomiczna w zastosowaniach prawniczych, 2007, red. J. Stelmach, M. Soniewicka, Wolters Kluwer, Kraków.
• Bartosiewicz A., 2020, Tarcza antykryzysowa. Szczególne rozwiązania w prawie podatkowym, rozliczeniach ZUS i wybranych aspektach prawa pracy związane z COVID-19, Wolters Kluwer, Warszawa.
• Bałtowski M., 2009, Gospodarka socjalistyczna w Polsce. Geneza – rozwój – upadek, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Bator A., 2007, Instrumentalizacja jako założenie ekonomicznej analizy prawa [w:] Analiza ekonomiczna w zastosowaniach prawniczych, red. J. Stelmach, M. Soniewicka, Wolters Kluwer Business, Warszawa.
• Bocian A.F., 2009, Procesy globalizacji a kryzys światowy [w:] Od wielkiego kryzysu gospodarczego do wielkiego kryzysu finansowego. Perturbacje w gospodarce światowej w latach 1929‒2009, red. J. Kaliński, M. Zalesko, Wydawnictwo Uniwersytetu Białostockiego, Białystok.
• Bojko A., Monka W., 1937, Kodeks Nieruchomości Miejskiej. Ustawy, rozporządzenia, okólniki. Orzecznictwo. Komentarz, Wydawnictwo „Hawu”, Warszawa.
• Buława P., Szmit K., 2012, Ekonomiczna analiza prawa, Wolters Kluwer, Warszawa.
• Chojna-Duch E., 2015, Skuteczność antykryzysowych regulacji prawnych Unii Europejskiej [w] Ekonomiczna analiza prawa. XV Konferencja Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, 7 marca 2014 roku, red. T. Giaro, Stowarzyszenie Absolwentów Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Ciborowski R., 2009, Uwarunkowania kryzysów gospodarczych w austriackiej szkole ekonomii [w:] Od wielkiego kryzysu gospodarczego do wielkiego kryzysu finansowego. Perturbacje w gospodarce światowej w latach 1929‒2009, red. J. Kaliński, M. Zalesko, Wydawnictwo Uniwersytetu Białostockiego, Białystok.
• Cooter R., Ulen T., 2009, Ekonomiczna analiza prawa, red. przekładu: J. Bełdowski, K. Metelska-Szaniawska, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa.
• Dyrda A., 2013, Konwencja u podstaw prawa. Kontrowersje pozytywizmu prawniczego, Wolters Kluwer, Warszawa.
• Estey J.A., 1959, Cykle koniunkturalne, Polskie Wydawnictwa Gospodarcze, Warszawa.
• Fajgenberg D., 1932, Lichwa, Skład Główny Kasa im. Mianowskiego, Inst. Popierania Nauki, Warszawa.
• Garlicki L., 1982, Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych Ameryki. Konstytucja – polityka – prawa obywatelskie, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław‒Warszawa‒Kraków‒Gdańsk‒Łódź.
• Giaro T., 2018, Petrażycki jako prekursor law & economics, „Studia Iuridica”, t. 74.
• Gizbert-Studnicki T., Dyrda A., Grabowski A., 2016, Metodologiczne dychotomie. Krytyka pozytywistycznych teorii prawa, Wolters Kluwer, Warszawa.
• Glapiński A., 2004, Kapitalizm, demokracja i kryzys państwa podatków. Wokół teorii Josepha Aloisa Schumpetera, Szkoła Główna Handlowa. Oficyna Wydawnicza, Warszawa.
• Grosfeld L., 1952, Polska w latach kryzysu gospodarczego 1929‒1933, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa.
• Hayek F., 2020, Prawo, legislacja i wolność. Nowe sformułowanie liberalnych zasad sprawiedliwości i ekonomii politycznej, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa.
• Jastrzębski R., 2013, Polityka deflacyjna II Rzeczypospolitej a prawo lat trzydziestych XX wieku, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego”, t. XVI.
• Jastrzębski R., 2009, Wpływ siły nabywczej pieniądza na wykonanie zobowiązań prywatnoprawnych w II Rzeczypospolitej, Wolters Kluwer, Warszawa.
• Kaczor J., 2007, Law and economics a liberalny porządek prawny [w:] Analiza ekonomiczna w zastosowaniach prawniczych, red. J. Stelmach, M. Soniewicka, Wolters Kluwer Business, Warszawa.
• Kaliński J., 2009, Kryzys gospodarczy w Polsce [w:] Od wielkiego kryzysu gospodarczego do wielkiego kryzysu finansowego. Perturbacje w gospodarce światowej w latach 1929‒2009, red. J. Kaliński, M. Zalesko, Wydawnictwo Uniwersytetu Białostockiego, Białystok.
• Karpiński S., 1931, Pamiętnik dziesięciolecia 1915‒1924, Księgarnia F. Hoesicka, Warszawa.
• Keynes J.M., 1956, Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Knakiewicz Z., 1967, Deflacja Polska 1930‒1935, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
• Kolasa M., 2012, Teoria realnego cyklu koniunkturalnego, „Studia i Prace Kolegium Zarządzania i Finansów SGH”, nr 119.
• Koźmiński K., 2016, Krytyka ekonomicznej analizy prawa, „Przegląd Prawniczy Uniwersytetu Warszawskiego”, nr 1.
• Krej N., 2020, COVID-19. Ustawy antykryzysowe. Zbiór przepisów z omówieniem, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa.
• Laidler P., 2011, Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych Ameryki: od prawa do polityki, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
• Landau Z., Tomaszewski J., 1982, Wielki Kryzys 1930‒1935. Gospodarka Polski Międzywojennej 1918‒1939, t. III, Wydawnictwo „Książka i Wiedza”, Warszawa.
• Majcher-Ociesa E., 2019, Interwencjonizm państwowy w przemyśle Drugiej Rzeczypospolitej w latach 1930‒1939, Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, Kielce.
• Marciniak S., 1981, Prawa ekonomiczne w socjalizmie, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Mieszczankowski M., 1983, Rolnictwo II Rzeczypospolitej, Książka i Wiedza, Warszawa.
• Morawski L., 2005, Główne problemy współczesnej filozofii prawa. Prawo w toku przemian, LexisNexis, Warszawa.
• Morawski W., 2003, Kronika kryzysów gospodarczych, Wydawnictwo „Trio”, Warszawa.
• Morawski W., 2021, Kryzysy gospodarcze. Perspektywa historyczna, Oficyna Wydawnicza „Mówią Wieki”, Warszawa.
• Ocena skutków regulacji: najlepsze doświadczenia krajów OECD, 2000, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa.
• Oddłużenie Samorządu terytorialnego, 1937, Drukarnia Państwowa, Warszawa.
• Petrażycki L., 1911, Akcje, birżewaja igra i tieorja ekonomiczeskich krizisow (pol. Akcje, gra giełdowa i teoria kryzysów ekonomicznych), t. I, Petersburg.
• Petrażycki L., 1898, Akcjoniernaja Kampanja (pol. Spółka akcyjna) Petersburg.
• Petrażycki L., 1906, Aktienwesen und Spekulation, Berlin.
• Petrażycki L., 1960, Teoria prawa i państwa w związku z teorią moralności, t. 2, oprac. W. Leśniewski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
• Petrażycki L., 1930, Wstęp do nauki prawa i moralności. Podstawy psychologji emocjonalnej, nakładem Księgarni F. Hoesicka, Warszawa.
• Piłejko K., 1972, Złoto i dolar, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Podolska-Meducka A., 2003, Polskie ustawodawstwo kartelowe w latach 1918‒1939, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa.
• Podolska-Meducka A., 2019, Prawo kartelowe [w:] Prawo handlowe i gospodarcze II Rzeczypospolitej, red. R. Jastrzębski, Wolters Kluwer, Warszawa.
• Poskrobko B., 2009, Cykle i trendy rozwojowe [w:] Od wielkiego kryzysu gospodarczego do wielkiego kryzysu finansowego. Perturbacje w gospodarce światowej w latach 1929‒2009, red. J. Kaliński, M. Zalesko, Wydawnictwo Uniwersytetu Białostockiego,Białystok.
• Posner R.A, 1977, Economic Analysis of Law, Little, Brown and Company, Boston.
• Pszczółka I., 2009, Amerykański „kryzys hipoteczny” [w:] Od wielkiego kryzysu gospodarczego do wielkiego kryzysu finansowego. Perturbacje w gospodarce światowej w latach 1929‒2009, red. J. Kaliński, M. Zalesko, Wydawnictwo Uniwersytetu Białostockiego, Białystok.
• Richter M., Zarwincer P., Korczemny W., 1936, Kodeks Ulg Rolniczych. Komentarz. Teksty ustaw i rozporządzeń – przepisy związkowe, Księgarnia Powszechna, Kraków.
• Rozmaryn S., 1948, Kontrola konstytucyjności ustaw, ,,Państwo i Prawo”, z. 11.
• Rusinek Z., 1939, Oddłużenie gospodarstw wiejskich [w:] Encyklopedja nauk politycznych (zagadnienia społeczne, polityczne i gospodarcze), t. IV, red. E.J. Reyman, Wydawnictwo Instytutu Społecznego. Instytut Wydawniczy Bibljoteka Polska, Warszawa.
• Staniewicz W., 2003, Deflacja Polska w latach 1929‒1936, Wydawnictwo Ibidem, Łódź.
• Staśkiewicz W., 2015, Prawo i ekonomia. 60 lat później – przypadek Polski [w:] Ekonomiczna analiza prawa. XV Konferencja Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, 7 marca 2014 roku, red. T. Giaro, Stowarzyszenie Absolwentów Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Stelmach J., Brożek B., Załuski W., 2007, Dziesięć wykładów o ekonomii prawa, Wolters Kluwer Business, Warszawa.
• Sułkowski Z., 1936, Oddłużenie samorządu w teorji i praktyce, skł. gł. Dom Książki Polskiej, Warszawa.
• Szałagan M., Grandkowski Z., 1949, Planowanie podstawą działalności Giełd Zbożowo-Towarowych w Polsce, „Wiadomości Giełdowe”, nr 7.
• Światkowski A.M., 2010, Ustawa antykryzysowa z komentarzem, C.H. Beck, Warszawa.
• Tennenbaum H., 1935, Struktura gospodarstwa polskiego, t. II: Kredyt, skł. gł. Instytut Wydawniczy „Bibljoteka Polska”, Warszawa.
• Weinzieher M., 1932, Refleksje nad ideami prawno-handlowemi Leona Petrażyckiego, nakładem Księgarni F. Hoesicka, Warszawa.
• Wysocka M., 2009, Ustawa antykryzysowa z komentarzem, Legis, Warszawa.
• Zawadzki A.W., 1971, Finanse samorządu terytorialnego w latach 1918‒1939, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
• Zawadzki W., 1936, Deflacja [w:] Encyklopedja nauk politycznych (zagadnienia społeczne, polityczne i gospodarcze), t. I, Wydawnictwo Instytutu Społecznego. Instytut Wydawniczy Bibljoteka Polska, Warszawa.
• Zoll F., około 1935, Oddłużenie rolnictwa [w:] Encyklopedja podręczna prawa prywatnego założona przez Henryka Konica, pod red. F. Zolla i J. Wasilkowskiego, t. II, Instytut Wydawniczy „Bibljoteka Polska, Warszawa.
• Zyzik R., 2021, Behawioralna analiza prawa. Od Leona Petrażyckiego do Cassa Sunsteina, Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum, Kraków.