Kultura muzyczna cystersów w Krzeszowie w XVIII wieku. Wybrane zagadnienia

• Authors: Łukasz Kutrowski

Title variants

EN

Musical Culture of the Cistercians in Krzeszów in the 18th Century. Chosen Issues

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Początki opactwa cystersów w Krzeszowie sięgają końca XIII wieku. Za punkt zwrotny w historii klasztoru można uznać 2. połowę XVII wieku, czyli czas rządów opata Bernarda Rosy (1660-1696). Dzięki niemu życie klasztorne zaczęło się dynamicznie rozwijać w wielu dziedzinach, w tym także w dziedzinie muzyki, która stanowiła ważny element życia klasztoru. Muzyka wykonywana w czasie liturgii i nabożeństw w Krzeszowie realizowana była w dwojaki sposób. Z jednej strony kontynuowane były zakonne tradycje śpiewu chorałowego, z drugiej zaś wprowadzano nowe tendencje muzyki wielogłosowej. Bardzo wyraźnym rysem życia muzycznego Krzeszowa była wokalno-instrumentalna muzyka kościelna; obok niej wykonywana był również muzyka instrumentalna. Miała ona pełnić cztery podstawowe funkcje: być ozdobna (decoratio), sprawiać wrażenie przyjemności (delectare), wywoływać emocjonalne wzruszenie (permovere) i uczyć (docere). W XVIII-wiecznej muzyce wykonywanej w Krzeszowie przeważał styl koncertujący. Muzykę wykonywaną w Krzeszowie można podzielić – na podstawie zachowanych muzykaliów – na dwie zasadnicze kategorie: (1) dzieła przeznaczone do liturgii i (2) wykonywane poza liturgią. Utwory te były przejawem głównych nurtów duchowości cystersów krzeszowskich: nurtu chrystocentryczny, wyrażającego się w nabożeństwach adoracyjnych Najświętszego Sakramentu, w kulcie pasyjnym, w kulcie Emmanuela (praskiego Dzieciątka Jezus), nurtu mariologicznego i nurtu kultu świętych (głównie św. Józefa, św. Jana Nepomucena, św. Jadwigi i czternastu Wspo¬możycieli). Część utworów była komponowana przez kompozytorów rodzimych, którymi często byli sami cystersi, pozostałe – przez kompozytorów obcego pochodzenia. Muzyka w Krzeszowie wykonywana była przez istniejącą tam kapelę. Należeli do niej: kantorzy i sukcensorzy, tzw. regentes chori, organiści, i inni muzycy. Wśród nich byli też kompozytorzy i nauczyciele, którzy uczyli młodych chłopców muzyki i liturgii w miejscowej szkole. Ważnym elementem kultury muzycznej Krzeszowa były i są nadal organy. W bazylice pw. Wniebowzięcia NMP znajdują się organy wybudowane w latach 1632-1736 przez śląskiego organmistrza Michaela Englera. Instrument ten jest niezwykle cenny m.in. pod względem architektury i walorów brzmieniowych. Do dziś zachowała się znaczna część oryginalnych elementów. Drugim instrumentem organowym w Krzeszowie są organy w kościele brackim pw. św. Józefa. Przypuszcza się, że zostały przeniesione do tutejszego kościoła z czeskiego klasztoru w Brzewnowie. Dokładna data ich budowy i warsztat organmistrzowski nie są znane.

EN

The beginnings of the Cistercian Abbey in Krzeszów go back to the end of the 13th century. The second half of the 17th century, that is the time of the rule of Abbot Bernard Rosa (1660-1696), may be considered a turning point in the history of the abbey. It was owing to him that the life of the abbey started to develop dynamically in many areas, including music that was an important element of the life of the abbey. Music performed during the liturgy and services in Krzeszów was realized in two ways. On the one hand, monastery traditions of chorale singing were continued, and on the other, new tendencies of polyphonic music were introduced. Vocal-instrumental church music was a very distinct feature of the musical life of Krzeszów; besides, also instrumental music was performed. It was supposed to fulfill four basic functions: to be decorative (decoratio), to give the impression of pleasure (delectare), to stir up emotions (permovere) and to teach (docere). In the 18th century music performed in Krzeszów the concerting style was dominant. The music performed in Krzeszów may be divided—on the basis of the preserved documents —into two fundamental categories: (1) works designed for the liturgy, and (2) ones performed outside the liturgy. These works were a manifestation of the main currents of the spirituality of the Krzeszów Cistercians: of the Christocentric current, expressed in services of adoration of the Holy Sacrament, in the passion cult, in the cult of Emmanuel (the Prague Christ Child), of the Mariological current and of the current of the cult of the saints (mainly of St Joseph, St John of Nepomuk, St Jadwiga and the Fourteen Holy Helpers). Part of the works were composed by native composers, often the Cistercians themselves, and the remaining ones – by foreign composers. Music in Krzeszów was performed by the band that existed there. Its members were: cantors and successors, choirmasters, the so-called regentes chori, organists, and other musicians. Among them there also were composers and teachers, who taught young boys music and the liturgy in the local school. Organs have always been an important element of musical culture of Krzeszów. In the Basilica of the Assumption of the Blessed Virgin Mary there are organs built in the years 1632-1639 by the Silesian organ builder. The instrument is unusually precious, among others due to its architecture and sound values. A considerable part of the original elements have survived till today. The other organ instrument in Krzeszów are organs in the Church of St Joseph. It is supposed that they were moved to the church from the Czech monastery in Břevnov. It is not known precisely when and in what organ workshop they were built.

Keywords

PL

Krzeszów; śląscy cystersi; opat Bernard Rosa; kościół bracki pw. św. Józefa w Krzeszowie; kościół pw. Wniebowzięcia NMP w Krzeszowie

EN

Krzeszów; Silesian Cistercians; Abbot Bernard Rosa; Church of St Joseph in Krzeszów; Basilica of the Assumption of the Blessed Virgin Mary in Krzeszów

• Publisher: Towarzystwo Naukowe KUL & Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydział Teologii
• Journal: Roczniki Teologiczne
• Year: 2014
• Volume: 61
• Issue: 8: Liturgika
• Pages: 79-95

Contributors

author

Łukasz Kutrowski

• Katolicki Uniwersytet Lubelski Kana Pawła II

References

• Dębski P.: Przygotowanie i realizacja prac konserwatorskich przy zabytkowych organach Michaela Englera w bazylice p.w. Wniebowzięcia NMP w Krzeszowie. W: Organy Michaela Englera w bazylice p.w. Wniebowzięcia NMP w Krzeszowie. Red. P. Grinholc. Krzeszów: Diecezja Legnicka 2008 s. 5-13.
• Górniak M.G.: Krzeszów. W: Encyklopedia Katolicka. T. 9. Red. A. Szostek, B. Migut. Lublin: TN KUL 2002 kol. 1447-1449.
• Hołownia P.: Wielkie organy Michaela Englera Młodszego w Krzeszowie. W: Krzeszów uświęcony łaską. Red. H. Dziurla, K. Bobowski. Wrocław: Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego 1997 s. 321-330.
• Kostrzański H.: Dziedzictwo białych mnichów. Szczyrzyc: Wyd. OO.Cystersów 1991.
• Kozieł A.: Angelus Silesius. Bernhard Rosa i Michael Willmann, czyli sztuka i mistyka na Śląsku w czasach baroku. (Acta Universitatis Wratislaviensis. Historia sztuki. T. 23). Wrocław: Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego 2006.
• Kudera D.: Krzeszów. Red. M. Malerek. Piechowice: Laumann-Polska 1997.
• Pośpiech R.: Muzyka wielogłosowa w celebracji eucharystycznej na Śląsku w XVII i XVIII wieku. (Z dziejów kultury chrześcijańskiej na Śląsku nr 29). Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego UO 2008.
• Pośpiech R.: Wkład cystersów w rozwój kultury muzycznej Śląska. W: Johannes Nucius. Epoka, duchowość, życie i twórczość. Materiały z Konferencji Naukowej zorganizowanej z okazji 450-lecia urodzin Johannesa Nuciusa, opata cysterskiego w Jemielnicy, kompozytora i teoretyka muzyki. Kamień Śląski, 11 października 2006 r. Red. R. Pośpiech, P. Tarliński. (Z dziejów kultury chrześcijańskiej na Śląsku nr 46). Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego UO 2008. s. 185-212.
• Tarliński P.: Teologiczno-estetyczne aspekty duchowości cysterskiej. W: Johannes Nucius. Epoka, duchowość, życie i twórczość. Materiały z Konferencji Naukowej zorganizowanej z okazji 450-lecia urodzin Johannesa Nuciusa, opata cysterskiego w Jemielnicy, kompozytora i teoretyka muzyki. Kamień Śląski, 11 października 2006 r. Red. R. Pośpiech, P. Tarliński. (Z dziejów kultury chrześcijańskiej na Śląsku nr 46). Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego UO 2008 s. 93-144.
• Walter R.: Musikgeschichte des Zisterzienserkloster Grüssau. Von Anfang des 18. Jahrhunderts bis zur Aufhebung im Jahre 1810. Kassel–Basel–London–New York–Prag: Bärenreiter 1996.
• Wolnik F.: Cystersi w Europie. W: Johannes Nucius. Epoka, duchowość, życie i twórczość. Materiały z Konferencji Naukowej zorganizowanej z okazji 450-lecia urodzin Johannesa Nuciusa, opata cysterskiego w Jemielnicy, kompozytora i teoretyka muzyki. Kamień Śląski, 11 października 2006 r. Red. R. Pośpiech, P. Tarliński. (Z dziejów kultury chrześcijańskiej na Śląsku nr 46). Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego UO 2008 s. 45-92.
• Wolnik F. Charakterystyczne cechy liturgii cysterskiej. W: Johannes Nucius. Epoka, duchowość, życie i twórczość. Materiały z Konferencji Naukowej zorganizowanej z okazji 450-lecia urodzin Johannes Nuciusa, opata cysterskiego w Jemielnicy, kompozytora i teoretyka muzyki. Kamień Śląski, 11 października 2006 r. Red. R. Pośpiech i P. Tarliński. (Z dziejów kultury chrześcijańskiej na Śląsku nr 46). Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego UO 2008 s. 145-183.
• Wolnik F.: Liturgia Śląskich cystersów w średniowieczu. (Opolska Biblioteka Teologiczna t. 52). Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego UO 2008.