Auschwitz kontra Oświęcim. Komentarz lingwistyczny

• Authors: Duda Henryk

Title variants

EN

Auschwitz vs. Oświęcim. Linguistic commentary

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

W artykule na nowo rozpatrzono podnoszony od kilkunastu lat postulat rozgraniczenia stosowania nazw – Auschwitz, gdy mowa o obozie zagłady, oraz Oświęcim, gdy przekaz dotyczy miejscowości, w której ten obóz się znajdował. Autor artykułu pokazuje, że etymologia nie pomoże rozwiązać tego problemu, gdyż z historycznego punktu widzenia obie nazwy są uprawnione, choć bezsprzecznie Auschwitz jest zgermanizowaną wersją rodzimej nazwy Oświęcim. Jedynie przyjęcie, że tak Oświęcim jak i Auschwitz funkcjonują nie tylko jako nomina propria, lecz także jako symbole, metafory bądź zapelatywizowane nazwy wła‑ sne, pozwala racjonalnie uzasadnić takie rozgraniczenie. Źródłem problemu jest fakt, że wtórne, przenośne użycia obu nazw, rzucają cień na współczesne miasto Oświęcim i jego mieszkańców oraz mogą wspierać tezę o ich rzekomej współodpowiedzialności za Holokaust. W konkluzji autor dochodzi do wniosku, że w sytuacji, gdy mowa o mieście, w tekstach polskich powinno się używać nazwy Oświęcim, w tekstach obcych natomiast mogą wystąpić obcojęzyczne wersje tej nazwy (np. niem. Auschwitz czy żyd. Oszpicyn). Zaś w przypadku użyć nieprymarnych, metaforycznych autor preferuje Auschwitz.

EN

The article examines afresh the postulate raised for several years that the names Auschwitz and Oświęcim be differentiated in such a way that Auschwitz should refer to the extermination camp and Oświęcim to the town where the camp was situated. The author of the article argues that etymology will not help to solve the problem as historically both names are validated, although undoubtedly Auschwitz is a Germanized version of the Polish name Oświęcim. The above‑mentioned differentiation can only be justified on the assumption that Auschwitz and Oświęcim are not only proper names, but also metaphors, symbols, or proper place names that underwent appelativization. The problem lies in the metaphorical, secondary use of these place names that casts a shadow over the contemporary town of Oświęcim and its residents and may lend support to allegations of their co‑responsibility for Holocaust. The author concludes by saying that Polish texts should use the name Oświęcim when referring to the town, while foreign texts may use the foreign versions (e.g., the German word Auschwitz or Jewish Oszpicyn). In the case of non‑primary, metaphorical uses, the author prefers Auschwitz.

Keywords

PL

nazwy własne w dyskursie; przenośne użycia nazw własnych; apelatywiza‑ cja nazw własnych; konotacje kulturowe nazw własnych; różnojęzyczne warianty nazw własnych

EN

proper names in discourse; metaphorical uses of proper names; appelativization of proper names; cultural connotations of proper names; versions of proper names across languages

• Publisher: Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim
• Journal: Język. Religia. Tożsamość
• Year: 2019
• Issue: 1(19)2019
• Pages: 17-28

Contributors

author

Duda Henryk

• Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawał II

References

• 1. Anusiewicz J., Lingwistyka kulturowa. Zarys problematyki, Wrocław 1995.
• 2. Czerny A., Teoria nazw geograficznych, Warszawa 2011.
• 3. Czopek‑Kopciuch B., Prace Komisji Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych przy MSWiA, „Archiwum Fotogrametrii, Kartografii i Teledetekcji” 2012, t. 23, s. 71‑79.
• 4. Dobrzyńska T., Konotacje nazw w kontaktach międzykulturowych, „Stylistyka” 2002, t. XI, s. 493‑503.
• 5. Duda H., Nazwa własna w przekładzie literackim. Na przykładzie przekładów powieści I. B. Singera na język polski, [w:] Biłgoraj, czyli raj… Rodzina Singerów i świat, którego już nie ma, red. M. Adamczyk‑Garbowska, B. Wróblewski, Lublin 2005, s. 227‑234.
• 6. Duda H., Pewni swego, „Kurier Wileński” 17 III 1993, nr 50, s. 4, 6.
• 7.Gomola A., „Auschwitz” as a Word and a Notion: Perspectives on the Past and Pre- sent Realities, [w:] Perspectives on Past Achievements, Present Realities and Future Prospects, red. M. Jaroszek, M. Pawlicki, Oświęcim 2015, s. 19‑29.
• 8. Grybosiowa A., Stare i nowe tendencje w słowotwórstwie medialnym, „Prace Filologiczne” 2001, t. 46, s. 205‑207.
• 9. Janowski P., Kłamstwo Oświęcimskie, [w:] Encyklopedia „Białych Plam”, red. E. Gigile‑ wicz, t. XIX (Suplement), Radom 2005, s. 172‑175.
• 10. Kaleta Z., Teoria nazw własnych, [w:] Polskie nazwy własne. Encyklopedia, red. E. Rzetelska‑Feleszko, Kraków 1998, s. 15‑36.
• 11. Kuryłowicz J., La position linguistique du nom propre, „Onomastica” 1956, t. 25, s. 1‑10.
• 12. Majcherek J.A., Oświęcim to nie Auschwitz, „Rzeczpospolita” 28 lipca 2004, nr 175, s.a5 [online], http://www.rzeczpospolita.pl/gazeta/wydanie_040728/publicystyka/ publicystyka_a_5.html.
• 13. Malec M., Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski, Warszawa 2003.
• 14. Miodek J., Kultura języka w teorii i praktyce, Wrocław 1983.
• 15. Miodek J., Przez lata ze słowem polskim, Wrocław 1991.
• 16. Miodek J., Rzecz o języku. Szkice o polszczyźnie współczesnej, Wrocław 1983.
• 17. Pacuła J., W sprawie nazw Oświęcim i Auschwitz – ich zasadność w perspektywie historycznojęzykowej, [w:] Bogactwo polszczyzny w świetle jej historii, t. 2, red. K. Kleszczowa, A. Reiter, Katowice 2008, s. 65‑72.
• 18. Rospond S., Mówią nazwy, Warszawa 1976.
• 19. Rospond S., Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocław 1984.
• 20. Roudinesco E., Revisiting the Jewish Question, Oxford 2014.
• 21. Rutkowski M., Słownik metafor i konotacji nazw własnych, Olsztyn 2012.
• 22. Rymut K., Auschwitz – Oświęcim, „Makedonski Jazik” 1981‑1982, t. XXXII‑XXXIII, s. 637‑640.
• 23. Rymut K., Nazwy miast Polski, Wrocław 1987.
• 24. Wątróbska H., Szczepański T., Historia w nazwie Oświęcim, [w:] Słowo z perspektywy językoznawcy i tłumacza, t. II, red. A. Pstyga, Gdański 2005, s. 161‑174.
• 25. Oswiecim; Auschwitz Memorial Book (Oświęcim, Poland), red. C. Wolnerman, A. Burstin, M. S. Geshuri [online], https://www.jewishgen.org/yizkor/oswiecim1/oswiecim.html.
• 26. Sefer Oshpitsin; Oswiecim; Auschwitz memorial book, red. C. Wolnerman, A. Burstin, M. S. Geshuri, Jerusalem 1977.
• 27. Zajas K., Oszpicyn, Warszawa 2017.
• 28. Zubrzycki G., „Oświęcim”/„Auschwitz”: Archeology of a Mnemonic Battleground, [w:] Jewish Space in Contemporary Poland, red. E. Lehrer, M. Meng, Bloomington 2015, s. 16‑45.