Francuski »peuple« i polski »lud«. Dwa pojęcia – dwa paradygmaty językowo-kulturowe

• Authors: Abramowicz Maciej , Bartmiński Jerzy

Title variants

EN

THE FRENCH PEUPLE AND THE POLISH LUD: TWO LINGUISTIC-CULTURAL PARADIGMS

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Zdefiniowawszy paradygmat językowo-kulturowy jako społeczny model poznawczy, leżący u podstaw języka i związany ze specyfiką kultury narodowej, autorzy prezentują kontrastywną analizę słów-kluczy, polskiego ludu i jego francuskiego „odpowiednika” peuple według założeń lingwistyki antropologicznej, wyodrębniając ich aspekty semantyczne (fasety), badając ich wypełnienie i stawiając pytanie o cechy dominujące. Analiza koncentruje się na znaczeniu ‘nieuprzywilejowane warstwy społeczne’, zarówno ze względu na jego najwyższą frekwencję w obu językach, jak i na ideologiczną funkcję przypisywaną mu w historii i chwili obecnej. Poddany analizie materiał został podzielony według cezury czasowej: na historyczny – do końca XIX wieku – i aktualny. Oba języki wykazują istotną zbieżność: zarówno we Francji, jak i w Polsce słowa te są używane przez ludzi stających poza i ponad społecznością, o której mówią. Ale analiza ukazała również szereg rozbieżności. Różne jest odniesienie każdego z rzeczowników: w języku polskim lud oznacza głównie chłopstwo, w języku francuskim peuple odnosi się do niższych warstw społecznych i dotyczy przede wszystkim miejskiego proletariatu. Różna jest także struktura aspektowa obu pojęć: o ile w peuple dominuje aspekt materialny i moralny, to w ludzie – aspekt społeczny i kulturalny. Inne jest wreszcie wypełnienie faset: peuple cechuje niższość intelektualna, ludowi zaś przypisuje się swoistą mądrość. Te różnice warunkują pojawienie się innych konotacji i wartościowania w obu językach (bardziej pozytywnego w języku polskim), a także odmienny kierunek ich historycznej ewolucji: francuski wyraz peuple stał się synonimem ‘narodu’, polski lud zmierza do znaczenia ‘społeczeństwo’, przeciwstawionego elitom i władzy.

EN

Firstly, the linguistic-cultural paradigm is defined as a social cognitive model. It constitutes the basis for language and is connected with the specificity of national culture. Then a contrastive analysis of key-words, the Polish lud and the French peuple is presented. It has been carried out according to the principles of anthropological linguistics, by establishing their semantic aspects (facets — fasety) and studying their realization. The analysis is focused on the meaning: “unprivileged social strata” because of its highest frequency in both languages and its historical and current ideological function. The material analyzed has been divided into two parts: the historical (up to the end of the 19th c.) and the present-day. There is a significant parallelism between the two languages: in both, the respective words are used by people from beyond and from above the community about which they talk. However, several divergencies have also been discovered. The reference of the two nouns is different: the Polish lud mainly designates peasantry, whereas the French people primarily refers to lower social strata, in particular to the urban proletariat. The aspectual structure of the two concepts is different as well. In peuple the dominant aspects are the material and the moral ones, whereas in lud the social and cultural aspects are the most prominent. Finally, the realization of facets is different: peuple is characterized by intellectual inferiority but a certain kind of wisdom is attributed to lud. The differences are responsible for different connotations and values which emerge from behind the concepts discussed, the Polish lud being more positive. They are also responsible for the different directions of their respective historical evolutions: the French peuple has become synonymous with nation, whereas the meaning of the Polish lud is closer to “society”, as opposed to the elite and the authorities.

Keywords

PL

francuski peuple; polski lud; naród; społeczeństwo; elity; władza

EN

French peuple; Polish lud; nation; society; elites; authorities

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 1996
• Volume: 8
• Pages: 41–56

Contributors

author

Abramowicz Maciej

author

Bartmiński Jerzy

References

• Abramowicz M., Karolak I., 1991, Wolność i liberté w językach polskim i francuskim, „Język a Kultura”, t. 3, Wartości w języku i tekście, red. J. Puzynina, J. Anusiewicz.
• Bartmiński J. (red.), 1995, Pojęcie ojczyzny we współczesnych językach europejskich, Lublin.
• Bartmiński J. (red.), 1993, Profilowanie pojęć. Wybór prac, Lublin.
• Bartmiński J., Mazurkiewicz-Brzozowska M. (red.), 1993, Nazwy wartości. Studia leksykalno-semantyczne, Lublin.
• Bartmiński J., Mazurkiewicz-Brzozowska M., Lud. Profile pojęcia i ich konteksty kulturowe, [w:] Nazwy wartości. Studia leksykalno-semantyczne, Lublin, s. 213-230.
• Bartol-Jarosińska D., 1986, Świadomość językowa robotników warszawskich, Warszawa.
• Pepłowski F., 1960, Słownictwo i frazeologia polskiej publicystyki okresu oświecenia i romantyzmu, Warszawa.
• Thomas W. I., Znaniecki. F., 1976, Chłop polski w Europie i Ameryce, Warszawa.
• Tournier M., 1975, Le mot „Peuple” en 1848: désignant social ou instrument politique?, „Romantisme” 9.
• Wierzbicka A., 1994, Lexicon as a Key to History, Culture and Society: „Homeland” and „Fatherland” in German, Polish and Russian, [w:] Current Approaches to the Lexicon, ed. M. Putz, Amsterdam.