Zmierzch elit - zmierzchem sensu? Elitaryzm w kontekście refleksji o kryzysie kultury w polskiej myśli filozoficznej dwudziestolecia międzywojennego

• Authors: Bogumiła Truchlińska

Title variants

EN

Is the Twilight of the Elites a Twilight of Sense? Elitism in the Context of the Reflection on the Crisis of Culture in the Polish Philosophical Thought of the Interwar Period

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł niniejszy podejmuje ważkie zagadnienie związków między tezami o upadku (kryzysie) kultury Zachodu a koncepcją elit twórczych i ich rolą - w świetle polskiej myśli filozoficznej dwudziestolecia międzywojennego. Elitaryzm przejawia się w indywidualizmie Wincentego Lutosławskiego i Stanisława Ignacego Witkiewicza, w uniwersalizmie Jerzego Brauna, w katolickiej filozofii kultury Józefa Pastuszki oraz w myśli kulturo-socjologicznej Floriana Znanieckiego. Pogląd ten wiąże się z przypisaniem funkcji społecznej bądź artystycznej, często misji kulturalnej, wybitnym jednostkom. W dwudziestoleciu, wraz z pojawieniem się kryzysu kultury oraz zjawiska masowości, dostrzega się dwoistą rolę elit: pozytywną (kulturo- i osobo- twórczą) i negatywną (destrukcyjną). Polscy filozofowie kultury nie ulegają presji pesymizmu i katastrofizmu, formułują prognozy i projektują kulturę przyszłości, próbując ustalić prawidłowe relacje między elitą a masami. W tym programie przezwyciężenia kryzysu upatrywać można misji elit, jak i poszukiwania nowego sensu kultury, podkreślającego jej pozytywny aspekt i silniejszy związek z życiem, także szerokich mas społeczeństwa polskiego w nowo odrodzonym państwie (idea uspołecznienia kultury).

EN

This article treats the important issue of the relationships between the theories of the fall (crisis) of Western culture and the concept and the role of creative elites—as reflected in the Polish philosophical thought of the interwar period. Elitism appears in the individualism of Wincenty Lutoslawski and Stanisław Ignacy Witkiewicz, in the universalism of Jerzy Braun, in the Catholic philosophy of culture of Józef Pastuszka and in the socio-cultural thought of Florian Znaniecki. This view involves the assignment of a social or artistic function, and frequently, cultural missions, to prominent individuals. In the two decades, with the advent of the crisis of culture and the mass phenomenon, we can notice the dual role of elites: a positive (cultural and personality forming) and negative (destructive) one. Polish philosophers of culture are not subject to the pressure of pessimism and catastrophism. They predict and design the culture of the future, trying to determine the proper relationships between the elites and the masses. We can see this program of overcoming the crisis as the elites’ mission and the search for a new sense of culture. This search emphasizes a positive aspect of culture and a stronger relationship with life, also as regards the broad masses of the Polish community in the reborn country (the idea of socialization of culture).

Keywords

PL

elita; kryzys kultury; hierarchie wartości; masy; uspołecznienie kultury

EN

elites; crisis of culture; hierarchies of values; masses; socialization of culture

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Kulturoznawcze
• Year: 2015
• Volume: 6
• Issue: 1
• Pages: 33-58

Contributors

author

Bogumiła Truchlińska

• Zakład Kultury Polskiej w Instytucie Kulturoznawstwa na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie; adres do korespondencji: Pl. M. Curie-Skłodowskiej 5, 20-031 Lublin

References

• BORZYM S.: Bergson a przemiany światopoglądowe w Polsce. Wrocław-Warszawa-Kraków- Gdańsk-Łódź: Ossolineum 1984.
• BORZYM S.: Młody Znaniecki: między pragmatyzmem a neokantyzmem. „Studia Filozoficzne” 1976 nr 7.
• BRAUN J.: Kultura polska na bezdrożach. O nowy kształt polskiej kultury narodowej. Warszawa: [b.w.] 1937.
• BRAUN J.: Wyzwolenie kultury. „Zet” 1939 nr 6.
• CANETTI E.: Masa i władza. Tłum. E. Borg i M Przybyłowska, Wstęp L. Budrecki. Warszawa: Czytelnik 1996.
• CIEMNIEWSKI J.: Kultura a demokratyzm. „Kultura i Wychowanie” 1934/1935 z. 1.
• FLORYŃSKA H.: Wincenty Lutosławski - metafizyka jaźni i narodu. W: B. SKARGA (red.). Polska myśl filozoficzna i społeczna. T. 3. Warszawa: Książka i Wiedza 1977.
• GAWOR L.: Feliksa Konecznego historia nauki o cywilizacji. W: L. GAWOR (red.). Z dziejów filozofii polskiej dwudziestego wieku. Lublin: Wydawnictwo UMCS 1992.
• GAWOR L.: Katastrofizm konsekwentny. O poglądach Mariana Zdziechowskiego i Stanisława Ignacego Witkiewicza. Lublin: Wydawnictwo UMCS 1998.
• GODLEWSKI G.: Lekcja kryzysu. Źródła kulturalizmu Floriana Znanieckiego. Warszawa: Wydawnictwo KR 1997.
• HERBUT J.: Sens. W: Leksykon filozofii klasycznej. Lublin: TN KUL 1997.
• NAWROCZYŃSKI B.: Życie duchowe. Zarys filozofii kultury. Warszawa-Kraków: Księgarnia Wydawnicza F. Pieczątkowski 1947.
• PIWOWARCZYK J.: Kultura wsi [w:] Kultura i cywilizacja. Lublin: Towarzystwo Wiedzy Chrześcijańskiej 1937.
• POPIELSKI K. (red.): Człowiek - wartości - sens. Lublin: Wydawnictwo KUL 1998.
• SAWICKI F.: Filozofia miłości. Poznań: Naczelny Instytut Akcji Katolickiej 1934.
• SAWICKI F.: Kryzys kultury a religia chrześcijańska. Poznań: Naczelny Instytut Akcji Katolickiej 1937.
• SKOCZYŃSKI J.: Idee historiozoficzne Feliksa Konecznego. Kraków: Nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego 1991 1991.
• SKOTNICKA M.: Działalność kulturalna inteligencji polskiej dwudziestoleciu międzywojennym w świetle pamiętników i wspomnień. W: B. Techmańska, M. Zawadzka (red.). Kultura 2010. Opole-Wrocław-Lubin: Wydawnictwo Instytut Śląski 2011.
• STRZESZEWSKI A.: Filozofia pracy. W: Praca ludzka. Zagadnienie społeczno-moralne. Lublin: TN KUL 1978.
• SPENGLER O.: Historia. Kultura. Polityka. Wybór pism. Tłum. A. Kołakowski. Warszawa: PIW 1990.
• SUCHODOLSKI B.: Oswald Splenger i jego krytycy. „Przegląd Współczesny” 9:1929 nr 24.
• ŚWIEŻAWSKI S.: Uprawa intelektu. Lublin: [b.w.] 1936.
• TRUCHLIŃSKA B.: Antropologia i aksjologia kultury. Koncepcje podmiotu kultury i hierarchii wartości w polskiej myśli filozoficzno-społecznej 1918-1939. Lublin: Wydawnictwo UMCS 1998.
• TRUCHLIŃSKA B.: Czy Witkacy był katastrofistą? W: Filozofia polska. Twórcy - idee - wartości. Kielce: Oficyna Wydawnicza STON 2 2001.
• TRUCHLIŃSKA B.: Dylematy autonomii i zaangażowania. W: Między afirmacją a sceptycyzmem. T. 2. Kielce: Oficyna Wydawnicza STON 2 1995.
• TRUCHLIŃSKA B.: Dwudziestowieczne koncepcje kryzysu kultury a zagadnienie wartości. W: J. GAJDA (red.). Pedagogika kultury. Lublin: Wydawnictwo UMCS 1998.
• TRUCHLIŃSKA B.: Polskie źródła myśli personalistycznej Karola Wojtyły. „Lumen Poloniae” 2008 nr 2 s. 39-56.
• TRUCHLIŃSKA B.: Religia i kultura w kontekście rozważań o nowoczesności w polskiej myśli dwudziestolecia. W: R.T. PTASZEK, M. PIWOWARCZYK (red). Uniwersalizm chrześcijaństwa wobec alternatywnych propozycji współczesności. Lublin: Wydawnictwo KUL 2012.
• TRUCHLIŃSKA B.: Przeszłość przyszłości. „Kultura i Wychowanie” jako pismo dialogu intelektualnego. W: J. GAJDA (red.). Pedagogika kultury. Lublin: Wydawnictwo UMCS 1998.
• WITKIEWICZ S.I.: Bez kompromisu. Pisma krytyczne i publiczne. Oprac. J. Degler. Warszawa: PIW 1976.
• WITKIEWICZ S.I.: Nowe formy w malarstwie i inne pisma estetyczne. Warszawa: PWN 1959. WITKIEWICZ S.I.: O realizmie i idealizmie. W: Pisma filozoficzne i estetyczne. T. 3. Oprac.
• B. Michalski. Warszawa: PWN 1977.
• WITKIEWICZ S.I.: Teoria czystej formy w poezji. W: A. LAM. Polska awangarda poetycka. Manifesty i protesty. T. 2. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1969.
• WITKIEWICZ S.I.: Zagadnienie psychofizyczne. Pisma filozoficzne i estetyczne. T. 4. Oprac.
• B. Michalski. Warszawa: PWN 1978.
• WORONIECKI J.: U podstaw kultury katolickiej. Poznań: Naczelny Instytut Akcji Katolickiej 1935.
• ZNANIECKI F.: Społeczne role uczonych. Wybór wstęp, przekład z j. ang. i redakcja naukowa J. Szacki. Warszawa: PWN 1988.

Identifiers

DOI

10.18290/rkult.2015.6.1-2