Ryga wobec rozpadu średniowiecznych władztw terytorialnych w Inflantach

• Authors: Ziemlewska Anna

Title variants

EN

Riga towards collapse of medieval local governments in Livonia

• Languages of publication: PL

Abstracts

Wszystkie strony zaangażowane w konflikt w Inflantach w połowie XVI w. chciały czerpać zyski z handlu ze Wschodem i dążyły do opanowania ważnego punktu strategicznego i handlowego, jakim była Ryga. Propozycje poddania się i gwarancje zachowania dotychczasowych praw składali miastu wysłannicy cara moskiewskiego Iwana Groźnego, księcia duńskiego Magnusa, króla szwedzkiego Eryka XIV oraz króla polskiego Zygmunta Augusta. Mimo formalnego podporządkowania zakonowi krzyżackiemu i arcybiskupowi Ryga prowadziła politykę niezależną, a nawet sprzeczną z poczynaniami swoich panów feudalnych. W 1561 r. nie poszła w ich ślady i nie złożyła hołdu królowi, na czym tak bardzo zależało Zygmuntowi Augustowi i Litwinom. Kontrola Dźwiny leżała w żywotnym interesie litewskiej szlachty, która liczyła na stworzenie szlaku wodnego, odpowiadającego znaczeniu Wisły w Koronie i na wzrost eksportu surowców z północnych obszarów księstwa. Ryga uzależniła podporządkowanie się nowemu władcy od spełnienia kilku warunków. Oprócz zatwierdzenia dawnych przywilejów i swobody wyznaniowej dla konfesji ewangelickiej miasto zażądało gwarancji ochrony przed restrykcjami cesarza i książąt Rzeszy, domagało się podporządkowania Inflant Koronie a nie, zbyt słabej jego zdaniem, Litwie. Wymagane gwarancje otrzymało w tzw. „Cautio Radziviliana prior”, wydanym przez wojewodę wileńskiego Mikołaja „Czarnego” Radziwiłła 8 IX 1561 r. Obietnice te nie zostały spełnione, dlatego delegacja ryska, w przeciwieństwie do swych zwierzchników Gottharda Kettlera i arcybiskupa Wilhelma oraz stanów inflanckich, nie złożyła Zygmuntowi Augustowi hołdu 28 XI 1561 r. W tej sytuacji Radziwiłł podjął starania o podporządkowanie Rygi bezpośrednio Zygmuntowi Augustowi. Po długich negocjacjach miasto zgodziło się na „warunkowe” poddanie i złożenie przysięgi wierności, która miała obowiązywać, gdy zostaną spełnione złożone obietnice. Znalazły się one w „Cautio Radziviliana posteriori” wystawionym przez Radziwiłła 17 III 1562 r. Niechęć Korony do zaangażowania się w sprawy inflanckie, klęski wojsk litewskich oraz obietnice bez pokrycia spowodowały, że miasto uznało się za zwolnione z przysięgi wobec władcy. Przeciwna podporządkowaniu się Rygi Zygmuntowi Augustowi była głównie opozycja mieszczańska. Z obawy przed wzmocnieniem pozycji rady miejskiej, ekspansją szlachty i utratą przywilejów blokowała poddanie się Litwie i królowi. Była nie tyle przeciwko jego zwierzchnictwu, co przeciwko jakiejkolwiek silnej władzy zwierzchniej. Jak długo rada potrzebowała poparcia gildii w uchwalaniu podatków na spłaty kontrybucji wojennych, na wojsko czy rozbudowę fortyfikacji, tak długo Ryga prowadziła konsekwentną, separatystyczną politykę. Było to możliwe do 1581 r.

EN

All parties involved in the conflict in Livonia in the mid-sixteenth century, wanted to profit from trade with the East, and strived to control the important strategic and commercial point - Riga. Proposals to surrender and guarantees to keep existing rights were made by envoys of Moscow Tsar Ivan the Terrible, the Danish prince Magnus, the Swedish King Erik XIV and the Polish King Sigismund Augustus. Despite the formal subordination of the Teutonic Order and the Archbishop, Riga led independent and even contrary to the actions of its feudal lords policy. In 1561, Riga did not follow them and did not make a tribute to the king on which Sigismund Augustus and Lithuanians counted. Control of the Daugava was in the vital interest of the Lithuanian nobles, who expected creation of navigable channel of corresponding importance to the Vistula River in the Crown and the increase in exports of raw materials from the northern part of principality. Riga made the submission to the new ruler conditional on a number of stipulations. In addition to the approval of the old privileges and religious freedom for the Lutheran confessions the city of Riga demanded a guarantee of protection against restrictions of the emperor and princes of the Reich, and the subordination of Livonia to Poland, not to Lithuania that was too weak in Riga’s opinion. The necessary guarantees were granted by so called "Cautio Radziviliana prior", issued by the governor of Vilna Mikołaj "The Black" Radziwiłł on September 8th , 1561. These promises were not fulfilled, so the delegation of the city of Riga had not make a tribute to Sigismund Augustus on November 28th, 1561, opposed to its superiors: Gotthard Kettler, and Archbishop Wilhelm and Livonian states. In this situation Radziwill tried to surrender Riga directly Sigismund Augustus. After lengthy negotiations, the city agreed to a "conditional" surrender and an oath of fidelity, which would have been in force only when the promises had been fulfilled. Promises were included in "Cautio Radziviliana posteriori", issued by Radziwiłł on March 17th, 1562. The reluctance of the Crown to engage in the affairs of Livonian, defeat of Lithuanian army and hollow promises caused that the city considered itself to be exempt from the oath to the king. The middle-class opposition was against subjection the city of Riga to Sigismund Augustus. They blocked submission to Lithuania and the King for fear of strengthening the position of the city council, the expansion of the nobility and loss of privileges. They were not so much against King’s sovereignty, as against any strong public authority. As long did the council need support of the guild in adopting contribution taxes for war, the army and the development of the fortifications, as long Riga ran a consistent, separatist politics. It was possible to 1581.

Keywords

PL

Ryga; Inflanty

EN

Riga; Livonia

• Publisher: Archiwum Główne Akt Dawnych i Wydawnictwo DiG
• Journal: Miscellanea Historico-Archivistica
• Year: 2013
• Issue: 20
• Pages: 11-18

Dates

published

2013-09-18

Contributors

author

Ziemlewska Anna

• PAN Stacja Naukowa w Wiedniu

References

• Bienemann F., Rigas Stellung bei der Auflösung des livländischen Ordenstaates, „Russische Revue, Monatsschrift für die Kunde Russlands“, Bd 11, 1877, s. 385–419
• Biskup M., Uformowanie się duchownych władztw terytorialnych w średniowiecznych Inflantach i ich granice państwowe [w:] Inflanty w średniowieczu, red. M. Biskup, Toruń 2002, s. 9–16
• Błaszczyk G., Litwa na przełomie średniowiecza i nowożytności 1492–1569, Poznań 2002
• Briefe und Urkunden zur Geschichte Livlands in den Jahren 1558–1562, hg. v. F. Bienemann, Bd 1–5, Riga 1865–1881
• Heyde J., Zwischen Kooperation und Konfrontation. Die Adelspolitik Polen–Litauens und Schwedens in der Provinz Livland 1561–1650, „Zeitschrift für Ostmitteleuropa“, Bd 47, 1998
• Jasnowski J., Mikołaj Czarny Radziwiłł (1515–1565), Warszawa 1939
• Jürgen Padel’s und Caspar Padel’s Tagebücher, hg. V. H.J. Böthführ, Mitteilungen aus dem Gebiete der Geschichte Liv–, Ehst– und Kurland, Bd 13, 1886, s. 357–368
• Küttler W., Das Verhältnis der Stadt Riga zur Polen-Litauen in der Zeit der livländischen Krieges (1558–1583), „Jahrbuch zur Geschichte der UdSSR und der Volksdemokratischen Länder Europas“, Bd. 10, 1967, s. 273–295
• Küttler W., Patriziat, Bürgeropposition und Volksbewegung in Riga in der zweiten Hälfte des 16. Jahrhundert, Diss. Leipzig 1966 (mps, Instytut Herdera w Marburgu)
• Latvijas Valsts Vēstures Arhīvs (Łotewskie Państwowe Archiwum Historyczne; LVVA), Rigas Magistrata Arejais Arhīvs (Archiwum Zewnętrzne Rady Ryskiej) 673-3, dział 7, nr 8, 12, 22, 28, 72, 75; dział 8, nr 4
• Lenz W., „Untertanentreue” gegenüber dem Heiligen Römischen Reich? Rigas Vorbehalte gegen einen Herrschaft Wechsel bei der Auflösung der Livländischen Konföderation [in:] Riga und der Ostseeraum. Von der Gründung 1201 bis in die Frühe Neuzeit, hrsg. von I. Misāns, H. Wernicke, Marburg 2005
• Lenz W., Riga zwischen dem römischen Reich und Polen-Litauen in den Jahren 1558–1582, Marburg 1968
• Radzimiński A., Podziały kościelne Inflant z Estonią [w:] Inflanty w średniowieczu, red. M. Biskup, Toruń 2002, s. 17–42
• Ramm-Helmsing H. v., Das staatsrechtliche Verhältnis der Stadt Riga zu Polen–Litauen im Zeitraum zwischen 1561–1581, „Jahrbücher für Geschichte Osteuropas“, Bd 6, 1941, s. 171–200
• Ramm-Helmsing H. v., Riga und Danzig in ihren Wechselbeziehungen zur Zeit ihrer Zugehörichkeit zu Polen–Litauen, „Hansische Geschichtsblätter“, Bd. 62, 1937
• Schirren K., Neue Quellen zur Geschichte des Untergangs livländischer Selbstständigkeit, Bd 1–3, Reval 1883–1886
• Schirren K., Quellen zur Geschichte des Untergangs livländischer Selbstständigkeit, Bd 1–8, Reval 1861–1881
• Ziemlewska A., Rozruchy kalendarzowe w Rydze (1584–1589), „Zapiski Historyczne”, t. 71, 2006, z. 1, s. 107–124