„Imaginarium” polskie: Norwidowska lektura Anhellego

• Authors: Marek Stanisz

Title variants

EN

Polish “imaginary”: Norwid’s reading of Anhelli

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest odpowiedź na pytanie, jak Cyprian Norwid rozumiał poemat Juliusza Słowackiego pt. Anhelli (1838). Norwidowska interpretacja Anhellego, którą przedstawił w swoich wykładach O Juliuszu Słowackim (1961) znacznie różniła się od poprzednich. Przed Norwidem krytycy Anhellego podziwiali jego warstwę estetyczną i doceniali wątki dokumentalne, choć nie potrafili zaakceptować jego skrajnie pesymistycznego przekazu. Natomiast Norwid zinterpretował poemat jako alegoryczne odzwierciedlenie tego, co Charles Taylor nazwałby polskim imaginarium społecznym. Podkreślając rolę metaforycznego znaczenia najważniejszych motywów w świecie przedstawionym utworu (zwłaszcza motywu Sybiru jako „bieguna ujemnego” polskiej cywilizacji, a także kreacji bohaterów jako reprezentantów określonych postaw ideowych), Norwid zinterpretował wiersz Słowackiego jako alegorię głębokiego kryzysu polskiej świadomości zbiorowej oraz obraz rozpadu społeczności narodowej. W ten sposób refleksja Norwida na temat Anhellego umożliwiła mu dokonanie krytycznej oceny charakterystycznych cech dziewiętnastowiecznej kultury polskiej i mentalności ówczesnych emigrantów.

EN

The aim of the article is to answer the question how Cyprian Norwid understood Juliusz Słowacki’s poem entitled Anhelli (1838). Norwid’s interpretation of Anhelli, which was put forward in his lectures O Juliuszu Słowackim (1961), was significantly different from the previous ones. Before Norwid, the critics of Anhelli admired its aesthetic layer and appreciated the documentary motifs, but could not make sense of its extremely pessimistic message. Norwid, however, interpreted Anhelli as an allegorical reflection of what Charles Taylor would have called the Polish social imaginary. Emphasising the role of the metaphorical meaning of a few motifs in the world presented (especially the one of Siberia as the „negative pole” of the Polish civilisation and the picture of characters as supporters of particular ethical views), Norwid interpreted Słowacki’s poem as an allegory of a grave crisis of the Polish collective consciousness as well as a picture of the decay of the national community. In this way, Norwid’s reflection on Anhelli gave him the opportunity to criticise the qualities of the 19th-century Polish culture and the mentality of the then emigrants.

Keywords

PL

Cyprian Norwid; Anhelli Juliusza Słowackiego; imaginarium społeczne; alegoryczny styl odbioru; historia recepcji

EN

Cyprian Norwid; Juliusz Słowacki’s Anhelli; social imaginary; allegorical style of reception; history of reception

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Studia Norwidiana
• Year: 2019
• Volume: 37
• Pages: 91-115

Contributors

author

Marek Stanisz

• Uniwersytet Rzeszowski

References

• Abriszewska P., Literacka hermeneutyka Cypriana Norwida, Lublin 2011.
• Bieńczyk M., Oczy Dürera. O melancholii romantycznej, Warszawa 2002.
• Buś M., Cypriana Norwida „O czytania-sztuce pojęcie…”, [w:] tenże, Idee i formy. Studia i szkice o Norwidzie, Lublin 2014, s. 119-155.
• Chilińska M., „Anhelli” Juliusza Słowackiego w świetle odczytań modernistycznych. Mistyczna perspektywa recepcji poematu, „Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ. Nauki Humanistyczne” (2/2016), nr 13, s. 49-83.
• Chrostek M., Sybir w „Anhellim” wobec pamiętników zesłańców, [w:] Przez gwiazdy i błękit jestem z Wami. W 200. rocznicę urodzin Juliusza Słowackiego, red. M. Chrostek, T. Pudłowski i J. Starnawski, Przemyśl–Rzeszów 2009, s. 37-54.
• Czaplejewicz E., O „Balladynie”, [w:] Cyprian Norwid. Interpretacje, red. S. Makowski, Warszawa 1986, s. 186-196.
• Feliksiak E., Poezja i myśl. Studia o Norwidzie, Lublin 2001.
• Fiećko J., „Ostatni” wobec „Anhellego”. Z dziejów polemik między Krasińskim a Słowackim, [w:] Zygmunt Krasiński – nowe spojrzenia, red. G. Halkiewicz-Sojak, B. Burdziej, Toruń 2001, s. 449-459.
• Głowiński M., Świadectwa i style odbioru, [w:] tenże, Prace wybrane, red. R. Nycz, t. III: Dzieło wobec odbiorcy. Szkice z komunikacji literackiej, Kraków 1998, s. 136-153.
• Halkiewicz-Sojak G., Wobec tajemnicy i prawdy. O Norwidowskich obrazach „całości”, Toruń 1998.
• Korespondencja Juliusza Słowackiego, oprac. E. Sawrymowicz, t. I, Wrocław 1962.
• Leder A., Prześniona rewolucja. Ćwiczenie z logiki historycznej, Warszawa 2014.
• Mickiewicz, A., Dzieła. Wydanie Rocznicowe, t. III: Dramaty, Warszawa 1995.
• Mickiewicz A., Dzieła. Wydanie Rocznicowe, t. IX: Literatura słowiańska. Kurs drugi, Warszawa 1997.
• Norwid C., Dzieła wszystkie, red. S. Sawicki, t. III, IV, V, VI, VII, X, XI, Lublin 2007-2016.
• Norwid C., Pisma wszystkie, zebrał, tekst ustalił, wstępem i uwagami krytycznymi opatrzył J.W. Gomulicki, t. I-XI, Warszawa 1971-1976.
• Sądy współczesnych o twórczości Słowackiego (1826-1862), zebrali i oprac. B. Zakrzewski, K. Pecold, A. Ciemnoczołowski, Wrocław 1963.
• Stanisz M., Norwidowska koncepcja oryginalności literackiej w świetle dziejów poetyki, „Colloquia Litteraria” 2016, nr 1 (20), s. 175-194.
• Straszewska M., Norwid o Słowackim (na marginesie prelekcji paryskich), [w:] Nowe studia o Norwidzie, red. J.W. Gomulicki, J.Z. Jakubowski, Warszawa 1961, s. 97-124.
• Szczeglacka E., „Anhelli” w lekturze Krasińskiego, [w:] Zygmunt Krasiński – nowe spojrzenia, red. G. Halkiewicz-Sojak, B. Burdziej, Toruń 2001, s. 431-447.
• Taylor Ch., Nowoczesne imaginaria społeczne, przeł. A. Puchejda, K. Szymaniak, Kraków 2010.
• Taylor Ch., Źródła podmiotowości. Narodziny tożsamości nowoczesnej, przeł. M. Gruszczyński, O. Latek, A. Lipszyc, A. Michalak, A. Rostkowska, M. Rychter, Ł. Sommer, oprac. T. Gadacz, wstęp A. Bielik-Robson, Warszawa 2001.
• Toruń W., Norwid o Niepodległej, Lublin 2013.
• Trojanowiczowa Z., Sybir romantyków, w opracowaniu materiałów wspomnieniowych uczestniczył J. Fiećko, Poznań 1993.
• Trojanowiczowa Z., Dambek Z. przy współudziale J. Czarnomorskiej, Kalendarz życia i twórczości Cypriana Norwida, t. I: 1821-1860, Poznań 2007.
• Trojanowiczowa Z., Lijewska E. przy współudziale M. Pluty, Kalendarz życia i twórczości Cypriana Norwida, t. II: 1861-1883, Poznań 2007.
• Trojanowiczowa Z., Dambek Z., Grzeszczak I., Kalendarz życia i twórczości Cypriana Norwida, t. III: Aneks, bibliografia, indeksy, Poznań 2007.
• Witkowska A., Cześć i skandale. O emigracyjnym doświadczeniu Polaków, Gdańsk 1997.
• Wojtasińska D., O koncepcji kobiety „zupełnej” w pismach Cypriana Norwida, Toruń 2016.
• Wyka K., Norwid o Słowackim, [w:] tenże, Cyprian Norwid. Studia, artykuły, recenzje, Kraków 1989, s. 267-274.

Identifiers

DOI

10.18290/sn.2019.37-5