Uwagi o znaleziskach przedmiotów wykonanych z krzemienia pasiastego ze wschodniej części polskich Karpat i na ich przedpolu. Próba analizy chronologiczno-kulturowej i interpretacji

• Authors: Pelisiak Andrzej

Title variants

Comments about the artefacts made of banded flint found in the eastern part of the Polish Carpathians and on their forelands. An attempt to perform chronological and cultural analysis, and interpretation

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

EN

This paper discusses artefacts dated to the neolithic and early Bronze Age found on the area of the eastern polish Carpathians and their forelands. Most of them came from accidental discoveries but some of them were found as a result of systematic surveys and excavations. Rectangular axes build strongest group of artefacts. Artefacts made of banded flint came from 116 sites grouped into 6 blocks: A – belongs to the Funnel Beaker culture (material from 6 sites); B – with characteristics of the globular Amphora culture/Funnel Beaker culture or the globular Amphora culture/Corded Ware culture (56 sites); C – materials of the Corded Ware culture (11 sites); D – materials dated to the neolithic without cultural affiliation (28 sites); e – materials dated to the early Bronze Age, most probably the Mierzanowice culture (5 sites) and F – materials dated to the neolithic and early Bronze Age without cultural affiliation (9 sites). There is no doubt about cultural affiliation of artefacts from the categories A, C and D. With regard to polished, rectangular axes bearing features typical for the globular Amphora, Funnel Beaker and Corded Ware culture (category B), the situation is different. There is no graves and settlement sites on the eastern polish Carpathians, and graves and settlements are extremely rare on the forelands. This suggest that these areas were not settled by the globular Amphora people. For these reasons cultural affiliation of these axes can be discussed on the several levels. The first one refers to the identification of axes makers. Features of the shape, preparation and polishing and raw material used suggest that these axes, or at least most of them could have been made by the globular Amphora culture people. The second level of interpretation refers to the “last user” of these axes. In this respect, several possibilities can be suggested. First of all, there were people of the Funnel Beaker culture and/or Corded Ware culture. numerous sites of the Funnel Beaker and Corded Ware cultures located on the eastern polish Carpathians forelands, on the eastern Carpathian Foothills, and within the jasło–Sanok Depression may indirectly suggests such the cultural affiliation of these axes. Secondly, it cannot be completely excluded that the “last users” of such axes may have been also the people of the globular Amphora culture (items lost during penetration of these areas or movement of people, or some these axes came from destroyed graves of the globular Amphora culture).

Keywords

EN

flint artefacts; Neolithic; Early Bronze Age; Funnel Beaker culture; Globular Amphora culture; Corded Ware culture; banded flint

• Publisher: Muzeum Okręgowe w Rzeszowie; Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego; Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego
• Journal: Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego
• Year: 2019
• Issue: 40
• Pages: 73-86

Contributors

author

Pelisiak Andrzej

• Instytut Archeologii UR, ul. Moniuszki 10, 35-015 Rzeszów

References

• Balcer B. 1975. Krzemień świeciechowski w kulturze pucharów lejkowatych. Eksploatacja, obróbka i rozprzestrzenienie. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Balcer B. 1983. Wytwórczość narzędzi krzemiennych w neolicie ziem Polski. Wrocław: zakład narodowy im. Ossolińskich.
• Balcer B. 2002. Ćmielów, Krzemionki, świeciechów. Związki osady neolitycznej z kopalniami krzemienia. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
• Balcer B., Kowalski K. 1978. z badań nad krzemieniem pasiastym w pradziejach. Wiadomości Archeologiczne 43(2), 127–145.
• Bator A. 1965. Wesoła, pow. Brzozów. Z otchłani wieków 31(2), 143–144.
• Blajer W. 2010. Archeologia Husowa: odkrycia i badania, osadnictwo prehistoryczne i wczesnośredniowieczne. W: A. Uchman (red.), Husów. Wieś na Pogórzu Dynowskim w ujęciu monograficznym (= Zeszyty Stowarzyszenia Społeczno-Kulturalnego im. Wincentego Stysia 2), 125–155. Husów.
• Borkowski W. (red.) 1995. Krzemionki Mining Complex. Deposit Management System (= Studia nad gospodarką surowcami krzemiennymi w pradziejach 2). Warszawa: państwowe Muzeum Archeologiczne.
• Borkowski W., Libera j., Sałacińska B., Sałaciński S. (red.) 2008. Krzemień czekoladowy w pradziejach (= Studia nad gospodarką surowcami krzemiennymi w pradziejach 7). Warszawa: Państwowe Muzeum Archeologiczne.
• Borkowski W., Sałacińska B., Sałaciński S. (red.) 2016. Krzemień narzutowy w pradziejach (= Studia nad gospodarką surowcami krzemiennymi w pradziejach 8). Warszawa: państwowe Muzeum Archeologiczne.
• Borkowski W., Zalewski M. (red.) 2005. Rybniki – „Krzemianka”. Z badań nad krzemieniarstwem w Polsce północno-wschodniej (= Studia nad gospodarką surowcami krzemiennymi w pradziejach 5). Warszawa: Państwowe Muzeum Archeologiczne.
• Bronicki A. 2016. Obrządek pogrzebowy społeczności kultury amfor kulistych na Wyżynie Lubelskiej. W: P. Jarosz, J. Libera, P. Włodarczak (red.), Schyłek neolitu na Wyżynie Lubelskiej, 45–256. Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
• Brzeziński W. (red.) 1992. Materiały krzemionkowskie (= Studia nad gospodarką surowcami krzemiennymi w pradziejach 1). Warszawa.
• Brzeziński W., Borkowski W., Migal W. (red.) 1996. Z badań nad wykorzystaniem krzemienia pasiastego (= Studia nad gospodarką surowcami krzemiennymi w pradziejach 3). Warszawa.
• Chrostowski M. 1958. znaleziska sprzed 5000 lat. Nowiny Rzeszowskie 290/2949.
• Czopek S. 1999. Pradzieje Polski południowo-wschodniej. Rzeszów: Uniwersytet Rzeszowski.
• Czopek S., Kadrow S. 1988. Osada kultury pucharów lejkowatych w Białobrzegach, stan. 5, woj. Rzeszów. Sprawozdania Archeologiczne 39, 73–88.
• Dagnan-Ginter A., Parczewski M. 1976. Dwie kolekcje archeologiczne z pogórza Dynowskiego. Materiały Archeologiczne 16, 5–28.85
• Domańska L. 2013. Krzemieniarstwo horyzontu klasycznowióreckiego kultury pucharów lejkowatych na Kujawach. łódź: Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego.
• Fastnacht A. 1962. Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340–1650. Wrocław: Ossolineum.
• Gancarski J., Ginalski J. 2001. Osada obronna z wczesnej epoki brązu w Trepczy koło Sanoka. W: j. gancarski (red.), Neolit i początki epoki brązu w Karpatach polskich, 305–318. Krosno: Muzeum Podkarpackie w Krośnie.
• Jamka R. 1972. Pradzieje regionu krośnieńskiego. W: J. Garbacik (red.), Krosno. Studia z dziejów miasta i regionu, 41–57. Krosno: Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Krośnieńskiej.
• Janowski J. 1961. Rola przełęczy karpackich w pradziejach, Z otchłani wieków 27, 97–99.
• Koperski A. 1973. Inwentarz zbiorów archeologicznych Muzeum Ziemi Przemyskiej. W: A. Koperski, A. Kunysz (red.), Historia badań archeologicznych i zbiorów Muzeum Ziemi Przemyskiej, 27–94. Przemyśl: Muzeum Ziemi Przemyskiej.
• Kozłowski S.K. 2007. Stefan Krukowski. Narodziny giganta (= Studia nad gospodarką surowcami krzemiennymi w pradziejach 6). Warszawa: Państwowe Muzeum Archeologiczne.
• Kunysz A. 1958. Znaleziska surowca i wyrobów z tzw. „krzemienia pasiastego” z dorzecza Sanu i Wisłoka. Wiadomości Archeologiczne 25, 387–390.
• Kunysz A. 1963. Osadnictwo wczesnośredniowieczne w granicach dawnej ziemi sanockiej. Rocznik Województwa Rzeszowskiego 3, 55–104.
• Kunysz A. 1966. Przemyśl m.p. Z otchłani wieków 32, 177
• Leńczyk G. 1948. Nowe stanowiska przedhistoryczne w woj. rzeszowskim. Sprawozdania PAU 3, 166–169.
• Libera J. 2009. Czy siekiery krzemienne mogą być wyznacznikiem kultury amfor kulistych? W: H. Taras, A. Zakościelna (red.), Hereditas praeteriti: additamenta archaeologica et historica dedicata Ioanni Gurba Octogesimo Anno Nascendi, 169–179. Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.
• Libera J., Pelisiak A., Kotowicz P.N. 2020. Nieznane wschodniokarpackie znaleziska siekier i toporów w zbiorach prywatnych oraz kolekcji Muzeum Historycznego w Sanoku. W: J. Gancarski (red.), Stan i potrzeby badań archeologicznych w Karpatach, 221–248. Krosno: Muzeum Podkarpackie w Krośnie.
• Ligoda J., Podgórska-Czopek J. 2011. Katalog. W: S. Czopek (red.), Autostradą w przeszłość. Katalog wystawy, 133–295. Rzeszów: Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego.
• Machnik J. 1960. ze studiów nad kulturą ceramiki sznurowej w Karpatach polskich. Acta Archaeologica Carpathica 2, 55–86.
• Matraszek B., Sałaciński S. (red.) 2002. Krzemień świeciechowski w pradziejach (= Studia nad gospodarką surowcami krzemiennymi w pradziejach 4). Warszawa.
• Mitura P. 1994. Obozowisko ludności subneolitycznej na stanowisku 22 w Woli Raniżowskiej-Stecach, gm. Raniżów, woj. Rzeszów. Sprawozdania Archeologiczne 46, 13–29.
• Moskwa K. 1962a. Konserwatorskie badania powierzchniowe przeprowadzone w województwie rzeszowskim w roku 1962. Sprawozdanie Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za rok 1962, 32–53.
• Moskwa K. 1963b. Badania powierzchniowe i nowo odkryte stanowiska archeologiczne z ramienia Konserwatora zabytków Archeologicznych Województwa Rzeszowskiego w roku 1963. Sprawozdanie Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za rok 1963, 51–53.
• Moskwa K. 1963c. Grądy, pow. Mielec. Z otchłani wieków 29, 293–294.
• Moskwa K. 1964. Pradzieje powiatu rzeszowskiego. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.
• Moskwa K., Wieliczko M., Kunysz A. 1961. Województwo rzeszowskie. Z otchłani wieków 27, 47–48.
• Papiernik P., Rybicka M. 2002. Annopol. Osada kultury pucharów lejkowatych na Pojezierzu Gostynińskim. łódź: Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi.
• Pelisiak A. 2002. Organizacja wewnętrzna osad ludności kultury pucharów lejkowatych. Dobroń, stan. 1, pow. Pabianice (Polska środkowa). Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 23, 55–120.
• Pelisiak A. 2008. Krzemień czekoladowy w inwentarzach z neolitu, wczesnego i starszego okresu epoki brązu w polsce południowo-wschodniej. W: W. Borkowski, J. Libera, B. Sałacińska, S. Sałaciński (red.), Krzemień czekoladowy w pradziejach (= Studia nad gospodarką surowcami krzemiennymi w pradziejach 7), 317–331. Warszawa: Państwowe Muzeum Archeologiczne.
• Pelisiak A. 2016. Krzemienie narzutowe w społecznościach młodszej epoki kamienia i wczesnego okresu epoki brązu wschodniej części Karpat polskich i podkarpacia. W: S. Sałaciński, B. Sałacińska, W. Borkowski (red.), Krzemień narzutowy w pradziejach (= Studia nad Gospodarką Surowcami Krzemiennymi w Pradziejach 8), 193–212. Warszawa: Państwowe Muzeum Archeologiczne.
• Pelisiak A. 2017. Materiały krzemieniarskie odkryte w trakcie badań powierzchniowych realizowanych w promieniu 10 km od stanowiska 7 w Skołoszowie, pow. jarosławski, woj. podkarpackie. W: M. Rybicka (red.), Wielokulturowe cmentarzysko w Skołoszowie, stanowisko 7, pow. jarosławski w kontekście osadnictwa z neolitu i wczesnej epoki brązu we wschodniej części Podgórza Rzeszowskiego, 35–58. Rzeszów: Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego.
• Pelisiak A. 2018. Centrum i peryferia osadnictwa w neolicie i wczesnej epoce brązu na wschodnim Podkarpaciu i we wschodniej części polskich Karpat. Rzeszów: Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego.
• Pelisiak A., Sałacińska B., Sałaciński S. 2019. Siekiera czworościenna z krzemienia pasistego z Berezki, gm. Solina. W druku.
• Proksa M. 1984. Próba analizy statystycznej kamiennych siekier neolitycznych ze zbiorów muzeów dawnego woj. rzeszowskiego. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za lata 1976–1979, 5–40.
• Rogoziński J.K. 2009. Geografia osadnictwa kultur neolitycznych w centralnej części Kotliny Sandomierskiej ze szczególnym uwzględnieniem Płaskowyżu Kolbuszowskiego. Rzeszów: niepublikowana praca magisterska, archiwum IA UR.
• Skowroński M. 1973. Zabytki archeologiczne w izbach pamiątek powiatu brzozowskiego. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za lata 1968–1969, 153–159.
• Szmyt M. 1996. Społeczności kultury amfor kulistych na Kujawach. Poznań: Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu.
• Szmyt M. 1999. Between West and East. People of the Globular Amphora Culture in Eastern Europe: 2950–2350 BC (= Baltic-Pontic Studies 8). Poznań.
• Sznajdrowska A. 2013. Grób kultury amfor kulistych ze stanowiska Rozbórz 42, gm. Przeworsk. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 34, 9–17.
• Valde-Nowak P. 1988. Etapy i strefy zasiedlenia Karpat polskich w neolicie i na początku epoki brązu. Wrocław: PAN, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Wiślański T. 1966. Kultura amfor kulistych w Polsce północno-zachodniej. Wrocław: Instytut Historii Kultury Materialnej, PAN.
• Wiślański T. 1979. Dalszy rozwój ludów neolitycznych. plemiona kultury amfor kulistych. W: W. Hensel, T. Wiślański (red.), Prahistoria Ziem Polskich 2. Neolit, 261–299. Wrocław: Instytut Historii Kultury Materialnej, PAN.
• Włodarczak P. 2006. Kultura ceramiki sznurowej na Wyżynie Małopolskiej. Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
• Wolski K. 1953. Siekierki krzemionkowskie z dorzecza średniego Sanu. Z otchłani wieków 22(6), 239.
• Zawiślak P. 2013. Ceramika i krzemienie z osady kultury pucharów lejkowatych z Szumowa, stan. 10, pow. Puławy. W: A. Pozikhovski, J. Rogoziński, M. Rybicka (red.), Na pograniczu kultury pucharów lejkowatych i kultury trypolskiej, 227–249. Rzeszów: Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego.
• Zielińska M. 1967. Narzędzia z młodszej epoki kamienia w zbiorach Muzeum Historycznego w Sanoku. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za rok 1967, 198–203.
• Zielińska M. 1971. Narzędzia z młodszej epoki kamienia w zbiorach Muzeum historycznego w Sanoku. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za rok 1971, 198–203.
• Zielińska M. 1992. Luźne znaleziska archeologiczne w zbiorach Muzeum Historycznego w Sanoku. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za lata 1985–1990, 245–248.
• Zych R. 2008. Kultura pucharów lejkowatych w Polsce południowo--wschodniej. Rzeszów: Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego.
• Żaki A. 1955. początki osadnictwa w Karpatach polskich. Wierchy 24, 99–116.
• Żaki A. 1963. Biecz i kasztelania biecka w zaraniu dziejów. W: R. Kaleta, F. Błoński (red.), Biecz. Studia historyczne, 34–63. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Żaki A. 1964. Najdawniejsze dzieje Jasła i okolicy. W: J. Garbacik (red.), Studia do dziejów Jasła i regionu jasielskiego, 13–49. Kraków: PWN.

Identifiers

DOI

http://dx.doi.org/10.15584/misroa.2019.40.4