Kilka uwag na temat stylu braci Dobrzeniewskich i ich fresków w prezbiterium kościoła Paulinów we Włodawie

• Authors: Ludera Magdalena

Title variants

EN

Several remarks concerning the style of Dobrzeniewscy brothers and their frescoes in the sanctuary of the Pauline church in Wlodawa

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł powstał na marginesie rozprawy doktorskiej dotyczącej XVIII-wiecznego malarza Gabriela Sławińskiego – autora większości fresków w kościele św. Ludwika Króla we Włodawie. Podczas konserwacji w latach 1989–1991 spod warstw XIX- i XX-wiecznych przemalowań odkryte zostały pierwotne freski malarzy-paulinów, rodzonych braci Antoniego (Marcelego) i Wojciecha (Jermiasza) Dobrzeniewskich na sklepieniu i ścianach prezbiterium tej świątyni. Odkrycie jest słabo znane, a artykuł ma na celu to zmienić. Zaproponowano w nim odmienny względem powtarzanego w literaturze podział prac między braćmi. W ramach analizy porównawczej przywołano nie tylko sygnowane prace Dobrzeniewskich (w tym freski w kompleksach Paulinów: zachodnim skrzydle klasztoru na Jasnej Gorze oraz w kościele i kaplicy w Łęczeszycach, wykonane we współpracy z tajemniczym Antonim Bartosiewiczem), ale także twórczość Stanisława Stroińskiego, jego uczniów i współpracowników oraz ryciny augsburskie. Akcentowano kompilacyjny charakter twórczości braci-paulinów, zastanawiając się nad tego konsekwencjami na płaszczyźnie metodologicznej. Podjęto również próbę atrybucji Dobrzeniewskim dwóch, zaledwie wzmiankowanych w literaturze scen, wykonanych al fresco w jednej z przybudówek przy prezbiterium włodawskiego kościoła. Tekst można potraktować jako przyczynek do analizy twórczości Dobrzeniewskich, wciąż oczekującej na monograficzne opracowanie.

EN

The article has been developed as a side note of a doctoral thesis regarding an 18th-century painter Gabriel Sławiński – author of most of the frescoes in the St. Louis the King church in Włodawa. During conservation in the years 1989–1991, from beneath the layers of 19th- and 20th-century repaints, the original frescoes of painters and Paulines, born brothers Antoni (Marceli) and Wojciech (Jeremiasz) Dobrzeniewscy, have been discovered on the vault and walls of the said temple's sanctuary. The discovery is little known and the aim of the article is to change that. It proposes a different than the repeated in the literature division of works between the brothers. Within the comparative analysis, not only the signed works of Dobrzeniewscy (including the frescoes in the Pauline complexes: the western wing of the Jasna Góra monastery and in the church and chapel in Łęczeszyce, carried out in collaboration with the mysterious Antoni Bartosiewicz), but also the work of Stanisław Stroiński, his students and co-workers as well as Augsburg engravings have been evoked. Emphasis has been put to the compilatory character of the brothers-Paulines' creation, while pondering the consequences thereof on the methodological plain. An attempt has also been made at attributing to Dobrzeniewscy two scenes, merely mentioned in the literature, made al fresco in one of the annexes to the sanctuary of the Włodawa church. The text may be treated as a contribution to an analysis of Dobrzeniewscy's creation, which is still waiting for a monographic study.

Keywords

PL

Antoni Wojciech Dobrzeniewski Gabriel Sławiński Włodawa Paulini malarstwo monumentalne freski

EN

Anthony Wojciech Dobrzeniewski Gabriel Slawinski Włodawa Pauline monumental painting frescoes

• Publisher: Towarzystwo Nauki i Kultury Libra
• Journal: Radzyński Rocznik Humanistyczny
• Year: 2016
• Volume: 14
• Pages: 37-58

Dates

published

2016-11-08

Contributors

author

Ludera Magdalena

References

• Aleksandrowicz A., Izabela Czartoryska. Polskość i europejskość, Lublin 1998
• Betlej A., «Kopersztychów niechaj zażywa». Uwagi na temat oddziaływania augsburskich «rycin ornamentalnych». Zarys problematyki i perspektywy badawcze, [w:] Abrys, delineatio, kopersztych... czyli «przednie rysowane, godne poszanowania, dobrych magistrów rysunki». Projekty dzieł małej architektury ze zbiorów krakowskich, opr. A. Betlej, A. Dworzak, Kraków 2014, s. 7–29
• Betlej A., Krasny P., Późnobarokowe wyposażenie kościoła oo. Bernardynów w Radecznicy, [w:] Sztuka dawnej ziemi chełmskiej i województwa bełskiego, red. P. Krasny (=Ars vetus et nova, red. W. Bałus, t. 1), Kraków 1999, s. 83–110
• Biernacka M., Niepokalane poczęcie, [w:] Maryja Matka Chrystusa (= Ikonografia nowożytnej sztuki kościelnej w Polsce, red. J. S. Pasierb, t. 1: Nowy Testament), Warszawa 1987, s. 27–93
• Adamski J., Biernat M., Ostrowski J.K., Petrus J., Katedra łacińska we Lwowie (= Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczpospolitej, red. J. K. Ostrowski, cz. 1: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, t. 21), Kraków 2013
• Betlej A., Inspiracje graficzne dla «małej architektury» na ziemiach ruskich Korony – uwagi na marginesie projektu ikonostasu katedry św. Jura we Lwowie, [w:] Praxis atquw theoria. Studia ofiarowane Profesorowi Adamowi Małkiewiczowi, Kraków 2006, s. 55–76
• Bochnak A., Ze studjów nad rzeźbą lwowską w epoce rokoka, Warszawa-Kraków-Lublin-Łódź-Poznań-Wilno-Zakopane 1931
• Chodyński S., Paulini w Polsce, [w:] Encyklopedia kościelna podług teologicznej encyklopedji Wetzera i Weltego z licznemi jej dopełnieniami przy współpracownictwie kilkunastu duchownych i świeckich osób, red. M. Nowodworski, t. 18: Pabst.–Pelagjusz II, Warszawa 1892, s. 427–519
• Cichor D., Dzieje kościoła i klasztoru paulinów we Włodawie 1698–1864, „Studia Claromontana”, t. 13, 1993 [tekst z 1994], s. 366–447
• Dzik J., Grafika dewocyjna braci Klauberów i jej recepcja w monumentalnym malarstwie polskim XVIII w., „Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie”, t. 54, 2009, s. 469–479
• Dzik J., Polichromia Stanisława Stroińskiego w kościele Bernardynek (Klarysek) we Lwowie jako przykład recepcji grafiki w osiemnastowiecznym polskim malarstwie monumentalnym, „Modus. Prace z historii sztuki”, t. 10-11, 2011, s. 81–94
• Gajl T., Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku. Ponad 4500 herbów szlacheckich 37 tysięcy nazwisk 55 tysięcy rodów, 2007, http://gajl.wielcy.pl/herby_nazwiska.php?lang=pl&herb=Ciolek, odczyt z dn. 4.02.2015
• Gromski D., Freski Józefa Meyera w katedrze lubelskiej (= Studia nad sztuką renesansu i baroku, t. 1, red. A. Maśliński), Lublin 1989, s. 57–94
• Herniczek E., «Miała pogrzeb dosyć wspaniały Marya...» Przedstawienia Najświętszej Panny Marii na katafalku w Leżajsku i Podkamieniu, [w:] Sztuka Kresów Wschodnich, t. 2, red. J. K. Ostrowski, Kraków 1996, s. 397–406
• Kaczmarczyk K., Antoni Dobrzeniewski, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 5, Kraków 1939–1946, s. 269–70
• Kalinowski K., Poland, [w:] The Baroque in Central Europe. Places, architecture and art, ed. M. Brusatin, G. Pizzamiglio, Venice 1992
• Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 8: Dawne województwo lubelskie, red. R. Brykowski, E. Smulikowska, z. 18: Powiat włodawski, Warszawa 1975
• Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 4: Miasto Kraków, red. J. Szablowski, cz. 2: Kościoły i klasztory Śródmieścia, 1, red. A. Bochnak, J. Samek, Warszawa 1971
• Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. Seria nowa, t. 10: Miasto Przemyśl, cz. 1: Zespoły sakralne, red. J. Sito, opr. J. Sito i P. Krasny, Warszawa 2004
• Krasny P., Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i Podwyższenia Krzyża Św. oraz klasztor OO. Dominikanów wraz z założeniem pielgrzymkowym w Podkamieniu, [w:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczpospolitej, red. J.K. Ostrowski, cz. 1: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, t. 13, Kraków 2005, s. 123–92
• Krasny P., Lwowskie środowisko artystyczne wobec idei symbiozy sztuk w wystroju i wyposażeniu wnętrz sakralnych (1730–1780), „Rocznik Historii Sztuki”, t. 30, 2005, s. 147–89
• Kunczyńska-Iracka A., Ilustracje Kroniki ojca Pokorskiego, „Polska Sztuka Ludowa”, R. 22, 1968, nr 1-2, s. 61–66
• Lewicka-Morawska A., Machowski M., Rudzka M.A., Słownik malarzy polskich. Od średniowiecza do modernizmu, t. 1, red. E. Leszczyńska, Warszawa 1998
• Ludera M., Dzieje konwentu Paulinów we Włodawie ze szczególnym uwzględnieniem wyposażenia niezachowanej kaplicy przyklasztornej oraz kościoła św. Ludwika Króla, „Modus. Prace z historii sztuki”, 2016 (w recenzji)
• Ludera M., Gabriel Sławiński – późnobarokowy malarz w służbie Kościoła i Cerkwi (= Studia i Materiały Muzeum Narodowego w Krakowie), Kraków (skrócona i przeredagowana rozprawa doktorska – druk planowany na przełomie 2016/2017)
• Ludera M., Włochy, Włochy via Lwów, Morawy... Uwagi o odpowiedziach na pytanie o genezę twórczości środkowoeuropejskich malarzy w XVIII w. na przykładzie fresków w kościele Bernardynów w Leżajsku (w druku – odczyt na konferencji Artyści włoscy na ziemiach południowo-wschodniej Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych, Łańcut, 25–26.09.2015 r.).
• Mart K., [Wstęp], [w:] Do piękna nadprzyrodzonego. Wystawa sztuki sakralnej XVI–XX wieku ze zbiorów Muzeum Chełmskiego i świątyń dawnych diecezji chełmskich, t. 2: Katalog, Chełm 2003, s. 5–51
• Michalczyk Z., Malowidła w kościele Św. Jana Nepomucena w Zwierzyńcu i ich projekt autorstwa Łukasza Smuglewicza, „Zamojski Kwartalnik Kulturalny”, t. 96, 2008, nr 3, s. 31–7
• Michalczyk Z., Uwagi o sposobie wykorzystania architektonicznych i ornamentalnych wzorów graficznych w polskim malarstwie ściennym XVIII wieku, [w:] Ornament i dekoracja dzieła sztuki. Studia z historii sztuki, red. J. Daranowska-Łukaszewska, A. Dworzak, A. Betlej, Kraków 2015 r., s. 263–282
• Miłobędzki A., Wiedeńskie kościoły centralno-podłużne a późnobarokowa architektura ziem polskich, „Rocznik Historii Sztuki”, t. 16, 1987, s. 283–294
• Ostrowski J.K., Polska rzeźba barokowa XVIII wieku. Przegląd problematyki i perspektywy badawcze, „Biuletyn Historii Sztuki”, t. 50, 1988, nr 4, s. 319–334
• Pasierb J., Samek J., Skarby Jasnej Góry, Warszawa [b.r.]
• Pleszczyński A., Apostoł Nowego Świata – św. Franciszek Ksawery i Indianie. Kulturowe i historyczne konteksty wyobrażeń mieszkańców Indii i Dalekiego Wschodu przedstawionych na malowidłach dawnego kościoła Jezuitów w Krasnymstawie, „Rocznik Chełmski”, t. 2, 1996, s. 75–108
• Polanowska J., Mateusz (Maciej) Rejchan (Reichan, Reychan), [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, Rzeźbiarze, Graficy, t. 8: Pó-Ri, Warszawa 2007, s. 305–307
• Rastawiecki E., Słownik malarzów polskich tudzież obcych w Polsce osiadłych lub czasowo w niej przebywających, z dołączeniem szesnastu rycin, wizerunków celniejszych artystów, t. 3, Warszawa 1857
• Rozanow Z., Smulikowska E., Zabytki sztuki Jasnej Góry. Architektura, rzeźba, malarstwo, Katowice 2009
• Rozanow Z., Smulikowska E., W. Tomkiewicz [wstęp], Skarby kultury na Jasnej Górze, Warszawa 1979
• Samek J., Polskie rzemiosło artystyczne. Czasy nowożytne, Warszawa 1984
• Samek J., Zbudniewek J.H., Klejnoty Jasnej Góry, Warszawa 1983
• Skrabski J., Paolo Fontana, nadworny architekt Sanguszków, Tarnów 2007
• Sobieszczański F.M., Kościół parafialny w [sic!] Włodawie, „Tygodnik Ilustrowany”, t. 7, 1871, nr 159, s. 20–21
• Smosarski W., Malowidła ścienne Gabriela Sławińskiego w kościele parafialnym pod wezwaniem św. Wawrzyńca w Żółkiewce [Pr mgr KUL 1968 pod kierunkiem A. Maślińskiego, mps, w: Lublin, Archiwum KUL, sygn. hist. szt. m. 230/cz.1; 230/cz.2]
• Sobieszczuk H., Malowidła ścienne w kościele popaulińskim we Włodawie, „Roczniki Humanistyczne. Prace z historii sztuki”, t. 6, 1957 [wyd. 1958], z. 4, s. ?
• Stoga A., Marceli Dobrzeniewski – zagadkowy malarz Włodawy i Łęczeszyc, „Biuletyn Historii Sztuki”, t. 34, 1972, nr 3/4, s. 341–345
• Szyndlarewicz M. [ob. Ludera], Gabriel Sławiński – malarz fresków i obrazów. Uwagi wstępne, [w:] Między Wrocławiem i Lwowem. Sztuka w Małopolsce, na Śląsku i Rusi Koronnej w czasach nowożytnych, Wrocław 2011, s. 349–58
• Trembecki J., Rzemiosło i cechy w dawnej i współczesnej Polsce, Kraków 1948
• Tworek S., W epoce Oświecenia [rozdz. 4], [w:] Z przeszłości kulturalnej Lubelszczyzny, opr. A. Aleksandrowicz, R. Gerlecka, W. Śladkowski, S. Tworek, Lublin 1978
• Witwińska M., Topografia i kierunki malarstwa ściennego w Polsce około połowy XVIII wieku, „Biuletyn Historii Sztuki”, t. 43, 1981, nr 2, s. 180–202
• Włodawa. Miasto 3 kultur [opr. tekstu J. Korneluk, K. Kusiuk, J. Pogonowska], Kwidzyn 2009
• Wyrzykowska M., W orbicie Wiednia. Artystyczne związki Śląska z Arcyksięstwem Austriackim w latach 1648–1741, Wrocław 2010
• Zadrożny T., Kościół popauliński świętego Ludwika we Włodawie – charakterystyka i geneza architektury, „Studia Theologica Varsaviensia”, t. 23, 1985, nr 1, s. 221–269
• Zbudniewek J.H., Katalog domów i rezydencji polskiej Prowincji Paulinów, „Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce”, t. 31, 1969, s. 181–228
• Zbudniewek J.H., Dobrzeniewski Antoni (Marceli), [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, Rzeźbiarze, Graficy, t. 2: D-G, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975, s. 68–70
• Zbudniewek J.H., Dobrzeniewski Wojciech (Jeremiasz), [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, Rzeźbiarze, Graficy, t. 2: D-G, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975, s. 70
• Zbudniewek J.H., Paulini wczoraj i dziś, „Studia Claromontana”, t. 25, 2007, s. 5–288
• Złotkowski D., Udział zakonu Paulinów w życiu społeczno-politycznym Rzeczpospolitej w XVIII w., Częstochowa 1994
• Żygulski jun. Z. , Dzieje polskiego rzemiosła artystycznego, Warszawa 1987