Chapliniada w kręgach lewicy literackiej i artystycznej lat 20.

• Authors: Przemysław Strożek

Title variants

EN

The Chaplinade on Left-wing Literary and Artistic Circles of the 1920s

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł przedstawia recepcję filmów Chaplina w środowiskach lewicy literackiej i artystycznej Europy Środkowo-Wschodniej lat 20. Autor ukazuje, w jaki sposób berlińscy dadaiści wykorzystywali jego wizerunek do walk politycznych z rządzącą SPD, a także jak konstruktywiści sowieccy, czescy i serbscy łączyli jego grę aktorską ze sztuką maszyny, a wymowę filmów z ideologią komunistyczną. Od słynnych publikacji Iwana Golla ("Apologia Charlota"; "Chapliniada") lewicowe środowiska awangardowe często traktowały Chaplina na równi z bohaterem walczącego proletariatu, narzucając polityczną wymowę jego filmów. Nie inaczej było w Polsce, gdzie w kontekście ogólnoeuropejskiej fascynacji Chaplinem środowisk lewicowej awangardy kręgi „Nowej Kultury”, futurystów i konstruktywistów warszawskich w podobny sposób interpretowały kreacje amerykańskiego komika. Ten wspólny dla Niemiec, sowieckiej Rosji, Czech, Węgier, Polski i Bałkanów dadaistyczno-konstruktywistyczny schemat utożsamiania filmów Chaplina z głosem wojującej klasy robotniczej miał przekonywać o potrzebie radykalnej rewolucji w sztuce i wytworzeniu podstaw nowej kultury proletariackiej dostępnej dla szerokich mas społecznych.

EN

The article describes how Chaplin’s films were received by left-wing literary and artistic circles in Central and Eastern Europe of the 1920s. The author demonstrates how Berlin dadaists used his image in the political struggle with the ruling SPD party, and how Soviet, Czech and Serbian constructivists combined his acting with the art of the machine, and the message of his films with communist ideology. From Ivan Goll’s famous publications ("Apologie des Charlot"; "Die Chapliniade") avant-garde left-wing circles treated Charlie Chaplin on a par with a fighting working class hero, imposing a political interpretation of his films. It was the same in Poland, where in the context of a pan European fascination with Chaplin of the left-wing avant-garde the circles of the “New Culture”, futurists and Warsaw constructivists interpreted the American comedian’s work in a similar way. This common for Germany, Soviet Russia, Czech Republic, Hungary, Poland and the Balkans dadaist-constructivist scheme of identifying Chaplin’s films with the voice of the struggling working class was seen as a proof of the need for a radical revolution in art and the creation of new proletariat art available to the masses.

Keywords

PL

Chaplin Charles; awangarda; dadaizm

EN

Chaplin Charles; avant-guard; dadaism

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Kwartalnik Filmowy
• Year: 2015
• Issue: 89-90 Redefinicje klasyki
• Pages: 288-305

Contributors

author

Przemysław Strożek

• Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk

References

• „Dada“ 1919, Nr 4-5, s. 30.
• Aragon, Luis. 1918. On Decor. „Le Film”. Nr 131.
• Benjamin, Walter. 2011. Dzieło sztuki w epoce jego reprodukowalności technicznej. W: W. Benjamin, Twórca jako wytwórca. Eseje i rozprawy. Warszawa.
• Benson, TImothy O., Éva Forgacs (ed.). 2002. Between Worlds. A Sourcebook of Central European Avant-gardes, 1910-1930. Cambridge.
• Berlewi, Henryk. 1922. Viking Eggeling i jego abstrakcyjno-dynamiczny film. „Albatros“. Wrzesień. s. 17-18.
• Blumenfeld, Erwin, Hendel Teicher. 1981. Blumenfeld, my one hundred best photos. London
• Broniewski, Władysław. 1924. Kino. „Nowa Kultura”. Nr 12, s. 274.
• Bruce Elder, R. 2008. Harmony and Dissent: Film and Avant-garde Art Movements in the Early Twenthieth Century. Waterloo
• Brucz, Stanisław. 1924. Spirale. „Almanach Nowej Sztuki”. Nr 1, s. 25.
• Campany, David. 2008. Photography and Cinema. Londyn.
• Cavanagh, Clare. 1994. Rereading the Poet’s Ending: Mandelstam, Chaplin, and Stalin. „PLMA”, Nr 1, s. 75.
• Cendrars, Blaise. 2003. Charlie. W: B. Cendrars. Co jak co. Warszawa.
• Citroen, Paul. 1920. Eine Stimme aus Holland. „Dada Almanach”
• Cocteau, Jean. 1988. Carte blanche. W: French Film Theory and Criticism: A History/ Anthology 1907-1939. red. R. Abel. New Jersey
• Czekalski, Stanisław. 2000. Awangarda i mit racjonalizacji. Fotomontaż polski okresu dwudziestolecia międzywojennego. Poznań.
• De Torre, Guillermo. 1922. Charlot. „Zenit”. Nr 13.
• Erenburg, Ilya. 1922. A vse taki ona vertitsja. Berlin-Moskwa
• Giżycki, Marcin. 1989. Walka o film w artystyczny w międzywojennej Polsce, Warszawa.
• Giżycki, Marcin. 2006. Grafika, fotografia i film w konstruktywizmie polskim. „Kwartalnik Filmowy”. Nr 54-55.
• Goll, Iwan. 1920. Apologie des Charlot. „Die Neue Schaubühne”. nr 2, s. 31-33.
• Goll, Iwan. 1920. Die Chapliniade. Eine Kinodichtung. Drezno.
• Hake Sabine, 1990. Chaplin Reception in Weimar Germany. „New German Critique“. Nr 51
• Honzl, Jindřich. 1922. O proletářským divadle. „Devětsil: Revoluční sborník“. Praga.
• Jasieński, Bruno, Anatol Stern. 1924. Awangarda – swoim przyjaciołom. „Awangarda”.Nr 1, s. 1.
• Jasieński, Bruno. 1924. Do futurystów. „Almanach Nowej Sztuki”. Nr 1, s. 3.
• Majewski, Tomasz. 2011. Dialektyczne feerie. Szkoła frankfurcka i kultura popularna. Łódź.
• Micić, Ljubomir. 1922. Shimmy at the Latin Quarter Graveyard. „Zenit”. Nr 12.
• Milton, Joyce. 2014. Tramp: The Life of Charlie Chaplin. New York.
• Pan-pan. 1924. „Pan-Pan” Pan i Pani na reprezentacyjnym balu maskowym nowej sztuki w Warszawie. „Awangarda”. Nr 1, s. 2.
• Podsadecki, Kazimierz. 1933. Bunt Chaplina. Wywiad fantastyczny. „Kurier Filmowy” (dodatek do „Ilustrowany Kurier Codzienny“). Nr 4.
• Rodczenko w Paryżu. Z listów do domu. 1927. „Dźwignia”. Nr 2-3, s. 23.
• Rodczenko, Aleksandr. 1922. Charlot, „Kino-Fot”, Nr 3.
• Simmons, Sherwin. 2001. Chaplin smiles on the Wall: Berlin Dada and the Wish-Images of Popular Culture. „New German Critique”. Nr 84
• Stern, Anatol. 1924. Kurier kinowy. Palace: Chaplin – inne filmy – Film paskarzy i dla paskarzy. „Wiadomości Literackie”. Nr 2, s. 3.
• Stern, Anatol. 1928. Charlie Chaplin i ja. „Kino Teatr”. Nr 1, s. 5-6.
• Stern, Anatol. 1959. Europa. Polski film awangardowy. W: A. Stern. Wspomnienia z Atlantydy. Warszawa.
• Stern, Anatol. 1972. Głód jednoznaczności i inne szkice. Warszawa.
• Świdziński, Wojciech. 2015. Obecność i recepcja zagranicznego repertuaru kinowego w Polsce w latach 1918-1929 na przykładzie Warszawy. Warszawa.
• Teige, Karel. 1924. Poetismus. „Host”. Nr 9-10.
• Teige, Karel. 1925. Chaplin. w: K. Teige. Film. Praga.
• Teige, Karel. 1929. Charlie Chaplin. W: Ch. Chaplin. Hurá do Evropy!. Praga. 1-14.
• Tokin, Boško. 1921 Evropski pesnik Ivan Goll. „Zenit”. Nr 1.
• Tsivian, Yuri. 2014. Charlie Chaplin and His Shadows: On Laws of Fortuity in Art. „Critical Inquiry”. Nr 3, s. 71-84.
• Wandurski, Witold. 1923. Od tłumacza. W: W. Wandurski. Nowa Scena Robotnicza. Warszawa.
• Wandurski, Witold. 1924. Poeta bez ojczyzny. Ivan Goll. „Wiadomości Literackie”. Nr 37.
• Wandurski, Witold. 1927. Scena Robotnicza w Łodzi. „Dźwignia”. Nr 4.
• Wat, Aleksander. 1924. Bosel, Chaplin, Dempsey, Edison i M-elle Mimi. „Almanach Nowej Sztuki”. Nr 1, s. 19.
• Wat, Aleksander. 1924. Charlie Chaplin. Pamflet, czy omlet?. „Awangarda”. Nr 1, s. 2.
• Wat, Aleksander. 1925. Najwybitniejsze filmy ostatniego sezonu. „Ekran i Scena”. Nr 5, s. 7-8.
• Wat, Aleksander. 1993. Bezrobotny Lucyfer. W: A. Wat. Bezrobotny Lucyfer i inne opowieści. Warszawa.
• Wat, Aleksander. 2011. Mój wiek. Pamiętnik mówiony. T. 1. oprac. R. Habielski. Kraków.
• Weikop, Christian. 2013. Berlin Dada and the Carnivalesque. Jedermann sein eigner Fussball (1919) and Der Dada (1919-1920). W: The Oxford Critical and Cultural History of Modernist Magazines: Europe 1880-1940. Vol. 3.. red. P. Brooker, A. Thaker, Ch.Weikop, S. Bru. Oxford.
• Wierzyński, Kazimierz. 1991. Pamiętnik poety. Warszawa.
• Wójtowicz, Aleksander. 2010. Charlie w Inkipo. Chaplin według Pierwszej Awangardy. „Kwartalnik Filmowy”. nr 70, s. 6-14.
• Żarnowerówna, Teresa. 1923. Chęć zbadania niezbadanego.... Katalog Wystawy Nowej Sztuki. Wilno.