Konwent cysterek w Koszalinie. Część 1. Zarys dziejów

• Authors: Brzustowicz Grzegorz J.

Title variants

The Cistercian convent in Koszalin. Part l. A sketch of history

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

Abstract: Cistercian nuns were brought to Koszalin in the years 1277-1278. Their abbey was dedicated to the Blessed Virgin Mary. The source material for the history of Koszalin convent reflects its complex structure. It enables us to list the heading provisors, abbesses and convent elders, common nuns as well as knights subordinate to the abbey and townspeople renting land. The basis of the Koszalin convent’s economy was real estate, land scattered in many places mainly in the Koszalin and Kołobrzeg areas. The convent’s estate became the property of the dukes of Pomerania in the 16th century, while the convent building served as the residence of the dukes of Pomerania and the bishops of Kamień Pomorski.

Keywords

PL

Koszalin; średniowieczne; Pomorze Zachodnie; Zakon Cysterski; klasztor cysterek

EN

Koszalin; Middle Ages; West Pomerania; Cistercian Order; Cistercian convent

• Publisher: Muzeum Narodowe w Szczecinie
• Journal: Materiały Zachodniopomorskie
• Year: 2014
• Volume: 10
• Pages: 159-189

Dates

published

2015

Contributors

author

Brzustowicz Grzegorz J.

References

• CDB. Codex diplomaticus Brandenburgensis, hrsg. v. A.F.Riedel, Berlin 1838-1869, A: I Hauptteil, Bd. I-XXV; B: II Hauptteil, Bd. I-IV; C: III Hauptteil, Bd. I-III, SB: Suplementband.
• Domänenarchiv zu Kösslin, w: Archiwum Państwowe w Szczecinie; dawna sygn. Rep. 13b, Nr 33: Inventarien Sachen der Aemter Cösslin und Casimirsburg.
• Protocolle. 1969. Protokolle der Pommerschen Korchenvisitationen 1535-1539, bearb. H. Heyden, Bd. II, Köln-Graz.
• Kantzow T. 2005. Pomerania. Kronika pomorska z XVI wieku, red. T. Białecki, E. Rymar, tłum. K. Gołda, t. I, Szczecin 2005.
• KDW. 1877. Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski, t. I, Poznań-Warszawa.
• LBR. 1919. Liber beneficiorum Domus Coronae Marie prope Rugenwold (1406-1628), Bearb. H. Lemcke, Stettin.
• PUB. Pommersches Urkundenbuch, Bd. I-XI, Stettin 1868-Köln 1990.
• Regesten zu den Urkunden der Kloster Köslin, Hrsg. H.Hoogeweg, Zbiór starych inwentarzy, Nr 10, Archiwum Państwowe w Szczecinie.
• RA. 1859. Registrum Administrationis w: Episcopatus Caminensis, w: Diplomatische Beiträge zur Geschichte Pommerns aus der Zeit Bogislafs X., Hrsg. R. Klempin, Berlin.
• RR. 1901. Regesten zur Geschichte des Cistercienser Nonnenkloster Reetz, bearb. P. v. Niessen, „Schriften des Vereins für Geschichte der Neumark”, Heft 11, Landsberg.
• SC. 1859. Statuta Capituli et Episcopatus Caminensis, [w:] Diplomatische Beiträge zur Geschichte Pommerns aus der Zeit Bogislafs X., Hrsg. R. Klempin, Berlin.
• SCEC. 1859. Statuta Capituli et Episcopatus Caminensis, [w:] Diplomatische Beiträge zur Geschichte Pommerns aus der Zeit Bogislafs X., Hrsg. R. Klempin, Berlin.
• SCG. 1931. Statuta Capitulorum Generaliom Ordinis Cisterciensis ab anno 1116 ad annum 1786, oprac. J.M. Canivez, T. I. Louvain.
• UBB. 1901-1912. Geschichtsquellen des burg- und schlossgesessenen Geschlechts von Borcke, hrsg. v. G. Sello, t. 1-4, Berlin.
• ZRDZ. 1982. Regesty dokumentów zachodniopomorskich w Archiwum Gdańskim, Oprac. J. Zdrenka, cz. III (lata 1431-1435), „Informator Archiwalny” Archiwum Państwowego w Szczecinie, red. Z. Chmielewski, Szczecin.
• Bartold F.W. 1842. Geschichte von Rügen und Pommern, t. 3, Hamburg.
• Benno J.E. 1840. Die Geschichte der Stadt Coeslin, Kösslin.
• Bethe H. 1937. Die Kunst Am Hofe der pommerschen Herzöge, Berlin.
• Białoskórska K. 1992. Czy o wyborze miejsca na założenie opactwa cysterskiego decydowały zawsze wskazania reguły? Między teorią a rzeczywistością, [w:] Cystersi w kulturze średniowiecznej Europy, red. J. Strzelczyk, Poznań.
• Bobowski K. 1989. Dawne pieczęcie na Pomorzu Zachodnim. Zabytki Orawa i kultury z epoki Gryfitów, Szczecin.
• Bobowski K. 1987a. Domy cysterskie w Dargunie i Eldenie (oddziaływania gospodarcze i kulturalne), [w:] Historia i kultura cystersów w dawnej Polsce i ich europejskie związki, red. J. Strzelczyk, Poznań.
• Bobowski K. 1987b. Zdziejów społeczno-gospodarczych średniowiecznego Koszalina. Feudalne gospodarstwo koszalińskich cysterek, „Rocznik Koszaliński” 20, 29–34.
• Bobowski K. 1995. Uwagi dotyczące sieci klasztorów na Pomorzu Zachodnim w okresie średniowiecza, [w:] Pomorze Słowiańskie i jego sąsiedzi X-XV w., Gdańsk.
• Bollnow H. 1964. Studien zur Geschichte der pommerschen Burgen und Städte im 12. und 13. Jahrhundert, Köln–Graz.
• Borkowska M. OSB. 1989. Słownik mniszek benedyktyńskich w Polsce, Tyniec.
• Borkowski J., Kuczkowski A. 2011. Cussalyn-Cößlin-Koszalin. Źródła archeologiczne do dziejów Koszalina, „Koszalińskie Zeszyty Muzealne”, Seria B-VIII, t. 1, Koszalin.
• Böttger L. 1889. Die Bau- und Kunstedenkmäler des Regierungsbezirks Kösslin, der Kreis Colberg-Kösslin, Stettin.
• Brzustowicz G. J. 1995. Klasztory cysterskie w Bierzwniku, Pełczycach i Reczu, Choszczno.
• Brzustowicz G. J. 1997. Społeczeństwo opactwa bierzwnickiego, „Zeszyty Bierzwnickie” 2, 89–105.
• Brzustowicz G. J. 2004a. Nowomarchijskie opactwo w Reczu od XIII do XVI w., [w:] Cysterki w dziejach i kulturze ziem polskich, dawnej Rzeczypospolitej i Europy środkowej, Poznań.
• Brzustowicz G. J. 2004b. Cystersi z Lasu św. Marii. Historia Bierzwnika (1286-1945), Choszczno.
• Brzustowicz G. J. 2006. Klosterfrauen, Kaufleute und Ritter das mittelalterliche Reetz, Choszczno–Recz.
• Buske N. 1970. Die Marienkapellen auf dem Gollen, dem Revekol, und dem Heiligen Berg bei Pollnow. Ein Beiträge zur Geschichte der Wallfahrtsorte in Pommern, „Baltischen Studien NF” 56, 17–40.
• Die Männer- 1994. Die Männer- und Frauenklöster der Zisterzienser in Niedersachsen, Schleswig-Holstein und Hamburg, [w:] Germania Benedictina, red. U. Faust, St. Ottilien.
• Gahlbeck Ch. 2002. Zisterzienser und Zisterinnen in der Neumark, Berlin.
• Grümbke J.J. 1833. Gesammelte Nachrichten zur Geschichte des ehemaligen Cisterzienser Nonnenklosters St. Maria in Bergen auf der Insel Rügen. Löffler, Stralsund.
• Guzikowski K. 2004. Książę Barnim I i jego synowie wobec zachodniopomorskich konwentów cysterek, [w:] Cysterki w dziejach i kulturze ziem polskich dawnej Rzeczypospolitej i Europy Środkowej, red. A. Wyrwa, A. Kiełbasa, J. Swastek, Poznań.
• Hansen R. 1909. Die Gründung des Klosters zu Itzehoe, „Zeitschrift der Gesellschaft für Schleswig-Holsteinische Geschichte“ 39, 253–262.
• Heyden H. 1940. Das Wallfahrtswessen in Pommern, „Blätter für Kirchengeschichte Pommerns” 22/23, 7–20.
• Hoogeweg H. 1924-1925. Die Stifter und Klöster der Provinz Pommern, Bd. 1-2, Stettin.
• Janocha H. 1958. Koszalin. Góra Chełmska, „Materiały Zachodniopomorskie” 4, 492–494.
• Janocha H. 1966. Wyniki prac badawczych przeprowadzonych w latach 1959 i 1960 na Górze Chełmskiej (Krzyżance) koło Koszalina, cz. I, „Materialy Zachodniopomorskie” 12, 383–472.
• Janocha H. 2000. Góra Chełmska miejscem kultów, Katalog wystawy, 1000-letnie dziedzictwo chrześcijańskie Pomorza Środkowego, Koszalin.
• Janocha H., Lachowicz F. 1991. Góra Chełmska, miejsce dawnych kultów i Sanktuarium Maryjne, Koszalin.
• Jarzewicz J. 1992. Architektura kościoła pocysterskiego w Bierzwniku, [w:] Cystersi w kulturze średniowiecznej Europy, red. J. Strzelczyk, Poznań, 213–239.
• Kanior M. 2004. Pierwsze fundacje cysterek na ziemiach polskich, [w:] Cysterki w dziejach i kulturze ziem polskich dawnej Rzeczypospolitej i Europy Środkowej, red. A. Wyrwa, A. Kiełbasa, J. Swastek, Poznań, 39–51.
• Kąsinowska R. 1973. Architektura klasztoru cysterek, [w:] Sztuka Pomorza Zachodniego, red. Z. Świechowski, Warszawa, 45–89.
• Kowalenko W. 1960. Koszalin średniowieczny, [w:] Z dziejów Koszalina, Biblioteka Słupska, t. 7, Poznań-Słupsk, 28–66.
• Karłowska-Kamzowa A. 1992. Perspektywy badań nad sztuką cysterską w Polsce, [w:] Cystersi w kulturze średniowiecznej Europy, red. J. Strzelczyk, Poznań, 127–136.
• Krüger H. 1960. Der Wallfahrtsort Sankt Marien auf den Gollenberg, „Baltischen Studien NF” 47, 65–70.
• Krzymuska-Fafius Z. 1992. Kaplica pielgrzymkowa cysterek koszalińskich na Górze Chełmskiej i jej wyposażenie, [w:] Cystersi w kulturze średniowiecznej Europy, red. J. Strzelczyk, Poznań, 329–349.
• Krzymuska-Fafius Z. 2004. Relikty wyposażeń konwentów cysterek zachodniopomorskich, [w:] Cysterki w dziejach i kulturze ziem polskich, dawnej Rzeczypospolitej i Europy Środkowej, red. A. Wyrwa, A. Kiełbasa, J. Swastek, Poznań 835–858.
• Kuczkowski A. 2004. Stan i potrzeby badań nad Górą Chełmską, „Koszalińskie Zeszyty Muzealne” 24. 69–94.
• Kutzner M. 1987. Czy cystersi spełnili w Europie Środkowej rolę pionierów sztuki gotyckiej?, [w:] Historia i kultura cystersów w dawnej Polsce i ich europejskie związki, red. J. Strzelczyk, Poznań, 413–436.
• Muszyński A. 1974. Koszalin w ciągu wieków, [w:] Koszalin. Zarys dziejów, red. T. Gasztold, A. Muszyński, H. Rybicki, Poznań, 7–87.
• Nawrolski T. 1972. Klasztor cysterek w Cedyni, pow. Chojna, cz. 1, „Materiały Zachodniopomorskie” 18, 305–417.
• Nawrolski T. 1973. Klasztor cysterek w Cedyni, pow. Chojna, cz. 2, „Materiały Zachodniopomorskie” 19, 271–384.
• Niessen P.v. 1905. Geschichte der Neumark im Zeitalter ihrer Entstehung und Besiedlung. (Von den ältesten Zeiten bis zum Aussterben der Askanier), „Schriften des Vereins für Geschichte der Neumark”, Landsberg.
• Popielas-Szultka B. 1995. Uwagi w sprawie organizacji i pochodzenia cysterek z Koszalina w XIII-XVI wieku, [w:] Dziedzictwo kulturowe Cystersów na Pomorzu, red. K. Kalita-Skwirzyńska, M. Lewandowska, Szczecin, 339–352.
• Popielas-Szultka B. 1998. Znaczenie klasztoru cysterek koszalińskich w życiu średniowiecznego Koszalina, [w:] Koszalin w średniowieczu, red. A. Wirski, Koszalin, 133–156.
• Popielas-Szultka B. 2003. Konwent klasztoru w Bergen (Górze) na Rugii od XII w. do lat trzydziestych XVI stulecia, [w:] Cysterki w dziejach i kulturze ziem polskich dawnej Rzeczypospolitej i Europy Środkowej, red. A. Wyrwa, A. Kiełbasa, J. Swastek, Poznań, 758–765.
• Pyl T. 1883. Geschichte des Zisterzienser Klosters Eldena, Bd. I, Greifswald.
• Rybant S. 1977. Średniowieczne opactwo cystersów w Rudach, Wrocław.
• Rymar E. 1987. Cystersi na terytorium Nowej Marchii przed i w trakcie jej tworzenia oraz ich stosunki z margrabiami brandenburskimi z dynastii askańskiej, [w:] Historia i kultura cystersów w dawnej Polsce i ich europejskie związki, red. J. Strzelczyk, Poznań, 211–224.
• Rymar E. 1995. Początki żeńskich konwentów cysterskich w Cedyni, Pełczycach i Reczu, [w:] Dziedzictwo kulturowe cystersów na Pomorzu Zachodnim, red. K. Kalita-Skwirzyńska, Szczecin, 59–66.
• Rymar E. 2002. Klasztor cysterek cedyńskich i jego uposażenie, [w:] Biskupi – mnisi – reformatorzy. Studia z dziejów diecezji kamieńskiej, Szczecin, 287–304.
• Rymar E. 2005. Rodowód książąt pomorskich, Szczecin.
• Rymar E. 2012a. Klasztor cysterek cedyńskich i jego uposażenie, [w:] Z dawnych dziejów przedodrzańskiej Nowej Marchii, Chojna.
• Rymar E. 2012b. Z dawnych dziejów przedodrzańskiej Nowej Marchii, Chojna.
• Schlösser W. 1924. Die prinzipielle Stellungnahme des Zisterzienserordens zur Frage der Christianisierung des östlichen Deutschland, Kӧln.
• Sauer E. 1939. Der Adel während der Besiedlung Ostpommerns (der Länder Kolberg, Belgard, Schlawe, Stolp 1250–1350), Stettin.
• Sikora M. 1959. Prace ratowniczo-zabezpieczające na terenie województwa koszalińskiego w latach 1957-1958, „Zapiski Koszalińskie” 4, 50–61.
• Stolpiak B., Świercz T. 2004. Próba rekonstrukcji założenia klasztorów cysterek w Pełczycach i Reczu, na podstawie źródeł historycznych i metod porównawczych, [w:] Cysterki w dziejach i kulturze ziem polskich dawnej Rzeczypospolitej i Europy Środkowej, red. A. Wyrwa, A. Kiełbasa, J. Swastek, Poznań, 835–858.
• Szultka Z. 1991. Sanktuarium Maryjne na Górze Chełmskiej, Słupsk.
• Treichel F. 1939. Die Geschichte der Stadt Kösslin, Kösslin.
• Wehrmann M. 1915. Vom Gollen, „Monatsblätter der Gesselschaft für Pommersche Geschichte und Altertumskunde” 10, 75–78.
• Wehrmann M. 1937. Genealogie des pommersches Herzogshauses, Stettin.
• Wendland J.D. 1749. Eine Sammlung unterschiedlicher, die Historie der Stadt Cosslin betreffende Sachen, welche Theils aus gedruckten Büchern, Theils und am Meisten aus glaubwürdigen M. S. C. alten Urkunden, Inventariis, Acten und dergleichen geschrieben Nachrichten zusammengetragen, auch mit einigen Beylagen besträrket seyen, Kößlin.
• Wilgocki E. 2004. Badania archeologiczno-architektoniczne klasztorów cysterek na Pomorzu Zachodnim w drugiej połowie XX wieku, [w:] Cysterki w dziejach i kulturze ziem polskich, dawnej Rzeczypospolitej i Europy Środkowej, red. A. Wyrwa, A. Kiełbasa, J. Swastek, Poznań, 873–882.
• Winter F. 1868-1871. Die Zisterzienser des nordöstlichen Geutschlands. Ein Beitrag zur Kirchen- und Kulturgeschichte des deutschen Mittelalters, Bd. I-III, Gotha.
• Wirski A. 1998. Źródła pisane i opracowania, [w:] Koszalin w średniowieczu, red. A. Wirski, Koszalin, 29–34.
• Wokroj F. 1972. Antropologiczna analiza szczątków kostnych ze średniowiecznego cmentarzyska „Góra Chełmska”, „Materiały Zachodniopomorskie” 18, 273–303.
• Wyrwa A.M. 1992. Rozprzestrzenianie się cystersów w Europie Zachodniej i na ziemiach polskich, [w:] Cystersi w kulturze średniowiecznej Europy, red. J. Strzelczyk, Poznań, 25–54.
• Zachwatowicz J., Świechowski Z. 1958. Architecture cistercienne en Pologne et ses liens avec la France, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury“ 20, 139–173.
• Zawadzka J. 1960. Proces fundowania opactw cysterskich w XII i XIII wieku, „Roczniki Humanistyczne” 7/2, 121–150.

Notes

Dział: Studia i Materiały

Identifiers

ISSN

0076-5236