Prawo o stowarzyszeniach jako instrument nadzorowania działalności zgromadzeń zakonnych w latach 1949-1989

• Authors: Ordon Marta

Title variants

EN

Law on Associations as an instrument to supervise the activities of religious congregations in the years 1949-1989

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W Polsce po II wojnie światowej, prowadzona wówczas przez władze komunistyczne polityka wyznaniowa miała swe źródło w założeniach systemu marksistowsko-leninowskiego, ateistycznego w swej istocie, a w konsekwencji tego, wrogiego kościołom i związkom wyznaniowym. Ponieważ w Polsce przeważającą większość społeczeństwa stanowili wierni Kościoła katolickiego, toteż właśnie przeciwko instytucjom tego Kościoła skierowany został niemal cały impet antyreligijnej kampanii ówczesnych władz. Jedną z metod walki było instrumentalne stosowanie przepisów prawa stanowionego. Artykuł ukazuje takie właśnie wykorzystywanie przepisów rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 27 października 1932 r. – Prawo o stowarzyszeniach. Wszystkie zgromadzenia zakonne zostały podporządkowane przepisom tego prawa po wejściu w życie dekretu z 5 sierpnia 1949 r. Środkiem represji wobec zgromadzeń zakonnych Kościoła katolickiego stały się wówczas przepisy dotyczące nie tylko legalizacji zrzeszeń, czy likwidacji już działających, ale nawet te określające sprawowanie nadzoru nad działalnością tych zalegalizowanych zrzeszeń. W niniejszym opracowaniu pokazane zostały przykłady instrumentalnego wykorzystywania przepisów Prawa o stowarzyszeniach do kontrolowania i utrudniania działalności zgromadzeniom zakonnym.

EN

In Poland, after World War II, religious policy, led then by the communist government, was rooted in the Marxist-Leninist system that was atheistic in nature and, as a consequence, hostile to churches and religious associations. In Poland, the vast majority of the population were Catholic, so almost full brunt of anti-religious campaign of the then authorities was directed against the institutions of the Catholic Church. One of the methods of fighting was instrumental application of the provisions of statutory law. The article describes such an application of the Regulation of the President of the Republic of Poland of 27 October 1932 - Law on Associations. All congregations had to comply with the provisions of this law after the entry into force of the Decree of 5 August 1949. Thus, the rules relating not only to legalization or liquidation of the associations already operating, but even those defining supervision over the activities of these legalized associations have become the means of repression against religious congregations of the Catholic Church. In this paper, the author presented examples of the instrumental application of the provisions of the Law on Associations to monitor and obstruct the activities religious orders.

Keywords

PL

związki wyznaniowe; wolność religijna; relacje państwo-kościół; prawo wyznaniowe; Polska Rzeczpospolita Ludowa; Kościół Katolicki; zakony; Prawo o Stowarzyszeniach; reżim komunistyczny; ograniczenia wolności religijnej w PRL; zgromadzenia zakonne w PRL

EN

People's Republic of Poland; Catholic Church; religious orders; the Law on Associations; freedom of thought, conscience and religion; freedom of association; associations in Poland; anti-religious activities; communist regime; repression against religious orders; freedom of conscience and religion; religious denominations; religious freedom

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Studia z Prawa Wyznaniowego
• Year: 2016
• Volume: 19
• Pages: 237-261

Contributors

author

Ordon Marta

• Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Al. Racławickie 14, 20-950 Lublin

References

• Caronič, Jaroslav. „Represje czechosłowackiego aparatu bezpieczeństwa wobec greckokatolickich wspólnot zakonnych w 1950 r.”. W: Represje wobec Kościoła w krajach bloku wschodniego. Komuniści przeciw religii po 1944 roku, red. Józef Marecki, 43-55. Kraków: Instytut Pamięci Narodowej i Wydawnictwo WAM, 2011.
• Fiejdasz, Lidia. Stosowanie prawa przez Wydział do Spraw Wyznań w Rzeszowie wobec duchownych Kościoła katolickiego w latach 1950-1973. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2012.
• Grześkowiak, Alicja. „Prawo karne instrumentem walki z Kościołem w latach 1944-1956”. W: Represje wobec osób duchownych i konsekrowanych w PRL w latach 1944-1989, red. Alicja Grześkowiak, 47-98. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2004.
• Halban, Leon. Konkordat zawarty między Rzecząpospolitą Polską a Stolicą Apostolską. Warszawa: Księgarnia M. Szczepkowskiego, 1925.
• Kaczmarek, Ewa. „Prymas Wyszyński – obrońca zakonów wobec prześladowań władz Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej”. Teologia i Moralność 10 (2011): 155-165.
• Kisiel, Wiesław. Pozycja Kościoła Rzymskokatolickiego w polskim prawie administracyjnym. Kraków: Instytut Religioznawstwa Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1986.
• Kosek, Mirosław. „Relacje Episkopat – Rząd w optyce wybranych problemów podejmowanych na forum Komisji Wspólnej w latach 1956-1967”. W: Prawo i polityka wyznaniowa w Polsce Ludowej. Materiały II Ogólnopolskiego Sympozjum Prawa Wyznaniowego (Kazimierz Dolny, 26-28 października 2004), red. Artur Mezglewski, Piotr Stanisz, Marta Ordon, 99-111. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2005.
• Krawczyk, Michał. „Działalność Urzędu do Spraw Wyznań w zakresie tworzenia i obsady stanowisk kościelnych”. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach 97 (2013): 143-167.
• Krukowski, Józef. „Represyjność prawa polskiego w zastosowaniu do Kościoła katolickiego w latach 1944-1956”. Roczniki Nauk Prawnych 9 (1999): 5-6.
• Krukowski, Józef. „Prawo chrześcijan do stowarzyszania się i możliwości jego realizacji w prawie kanonicznym i polskim”. Kościół i Prawo 9 (1991): 191-210.
• Lewandowska, Ilona. Działalność Sióstr od Aniołów w Polsce w latach 1945-1980. Warszawa: Instytut Nauk Historycznych UKSW i Wydawnictwo LTW, 2012.
• Łukomski, Stanisław. Konkordat zawarty dnia 10 lutego 1925 roku pomiędzy Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską. Łomża: Księgarnia „Unitas”, 1934.
• Mezglewski, Artur. „Spór o «wygaśnięcie» konkordatu polskiego z 1925 roku. Roczniki Nauk Prawnych 8 (1998): 325-340.
• Mezglewski, Artur. „Ograniczanie przez władze państwowe działalności szkolnictwa wyznaniowego w latach 1948-1964 jako przejaw instrumentalizacji prawa na poziomach jego stanowienia i stosowania”. W: Prawo i polityka wyznaniowa w Polsce Ludowej. Materiały II Ogólnopolskiego Sympozjum Prawa Wyznaniowego (Kazimierz Dolny, 26-28 października 2004), red. Artur Mezglewski, Piotr Stanisz, Marta Ordon, 235-262 Lublin: Wydawnictwo KUL, 2005.
• Mirek, Agata. „Przystosowanie i opór żeńskich zgromadzeń zakonnych wobec władz komunistycznych w Polsce. Zarys problemu”, Studia z Prawa Wyznaniowego 15 (2012): 217-233.
• Misztal, Henryk, i Artur Mezglewski. „Zakres kompetencji, styl działania i cele Urzędu do Spraw Wyznań”. W: Prawo i polityka wyznaniowa w Polsce Ludowej. Materiały II Ogólnopolskiego Sympozjum Prawa Wyznaniowego (Kazimierz Dolny, 26-28 października 2004), red. Artur Mezglewski, Piotr Stanisz, Marta Ordon, 33-70. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2005.
• Ordon, Marta. „«Rozpracowanie katolickich organizacji masowych». Nowelizacja prawa o stowarzyszeniach w świetle tajnej instrukcji MBP z 1 września 1949 r.”. Studia z Prawa Wyznaniowego 7 (2004): 255-262.
• Petranský, Ivan A. „Represje wobec Kościoła katolickiego na Słowacji (1944-1948)”. W: Represje wobec Kościoła w krajach bloku wschodniego. Komuniści przeciw religii po 1944 roku, red. Józef Marecki, 27-42. Kraków: Instytut Pamięci Narodowej i Wydawnictwo WAM, 2011.
• Podolec, Ondrej. „Czechosłowackie ustawodawstwo kościelne z 1949 r. i jego stosowanie w praktyce”. W: Represje wobec Kościoła w krajach bloku wschodniego. Komuniści przeciw religii po 1944 roku, red. Józef Marecki, 13-25. Kraków: Instytut Pamięci Narodowej i Wydawnictwo WAM, 2011.
• Rybczyński, Henryk. „W sprawie konkordatu między Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską 10 II 1925 roku”. W: Kościół w II Rzeczypospolitej, red. Zygmunt Zieliński, Stanisław Wilk, 49-52. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1981.
• Skubiszewski, Krzysztof. „Konkordat z 10 lutego 1925 roku. Zagadnienia prawnomiędzynarodowe”. W: Kościół w II Rzeczypospolitej, red. Zygmunt Zieliński, Stanisław Wilk, 35-47. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1981.
• Stanisławski, Tadeusz. Wykorzystanie opodatkowania Kościoła w polityce wyznaniowej PRL. W: Prawo i polityka wyznaniowa w Polsce Ludowej. Materiały II Ogólnopolskiego Sympozjum Prawa Wyznaniowego (Kazimierz Dolny, 26-28 października 2004), red. Artur Mezglewski, Piotr Stanisz, Marta Ordon, 263-270. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2005.
• Stanisz, Piotr. „Ideologiczne podstawy polityki wyznaniowej w PRL”. Resovia Sacra 7 (2000): 259-270.
• Stanisz, Piotr. „Rola przepisów regulujących ubezpieczenie społeczne duchownych w realizacji polityki wyznaniowej państwa w latach 1945-1989”. W: Prawo i polityka wyznaniowa w Polsce Ludowej. Materiały II Ogólnopolskiego Sympozjum Prawa Wyznaniowego (Kazimierz Dolny, 26-28 października 2004), red. Artur Mezglewski, Piotr Stanisz, Marta Ordon, 271-295. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2005.
• Szymański, Andrzej. Proces likwidacji działalności charytatywnej Kościoła katolickiego w sferze publicznoprawnej w latach 1944-1965. Studium historyczno-prawne. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 2010.
• Zamiatała, Dominik. „Działania represyjne władz komunistycznych wobec zakonów męskich w PRL”. Kościół w Polsce. Dzieje i Kultura 11 (2011): 211-236.
• Zamiatała, Dominik. Zakony męskie w polityce władz komunistycznych w Polsce w latach 1945-1989, t. 2: Działalność duszpasterska i społeczna zakonów w latach 1945-1989. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2012.
• Żaryn, Jan. Kościół a władza w Polsce (1945-1950). Warszawa: Wydawnictwo DiG, 1997.
• Żaryn, Jan. Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944-1989). Warszawa: Wydawnictwo Neriton i Instytut Historii PAN, 2003.