Naturalistyczne wyjaśnienie wolnej woli (I)

• Authors: Gonzalo Munévar

Title variants

EN

A Naturalistic Account of Free Will (I)

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Celem tego artykułu jest wykazanie, że naturalizm jest zgodny z ideą wolności woli. Wielu filozofów twierdzi, że jeśli determinizm jest prawdziwy, a przeto nie jesteśmy istotami wolnymi, to tym samym nie jesteśmy odpowiedzialni moralnie. Wówczas ten "problem wolnej woli" najwyraźniej byłby szczególnie kłopotliwy dla naturalizmu. Naturalizm bowiem uznaje, że ludzie są swoiście zorganizowaną materią i dlatego, jak sądzi wielu uczonych, jest zgodny z determinizmem. Kilku naukowców, którzy poruszyli ten temat, włączywszy Francisa Cricka i E.O. Wilsona, próbowało wyjaśnić fenomenologię wolnej woli (nasze wrażenie, że jesteśmy panami samych siebie) w kategoriach biologicznych, argumentując, że ludzki mózg jest tak bardzo złożony, że przewidywalność działań poszczególnych jednostek w praktyce okazuje się niemożliwa. Niemniej rozwiązania takie zawodzą, ponieważ determinizm i przewidywalność nie są tym samym. Przykładowo zjawiska o charakterze chaotycznym są niemożliwe do przewidzenia, ale i tak są deterministyczne. Zatem te interesujące naukowe propozycje mogą wykazać co najwyżej, że wolna wola jest jedynie złudzeniem. Lecz jeśli tak, to złudzeniem jest również odpowiedzialność moralna. Niniejszy artykuł wyjaśnia także, dlaczego odwołanie się do indeterminizmu kwantowego leżącego u podstaw przypuszczalnie deterministycznej nauki również nie rozwiązuje problemu. Problemu tego nie można także unieważnić ani wskazując na mylenie w języku praktycznej nieuchronności praw przyrody z przymusem związanym z prawami społecznymi, jak próbowali to uczynić Hobbes, Hume, Schlick i inni, ani poprzez jakieś dalsze "analizy lingwistyczne". Artykuł ten rozwija sugestię Gary'ego Watsona, że kwestia wolnej woli sprowadza się raczej do pytania, czy jaźń może determinować nasze działania. Jak zobaczymy, okaże się, że jaźń to (w przeważającej mierze) mózg, zaś mózg rzeczywiście determinuje działania poszczególnych jednostek. Pomimo że prawa fizyki i chemii obowiązują w mózgu i że wszelkiego rodzaju czynniki zewnętrzne wywierają wpływ na ten narząd, to każdy mózg jest układem sui generis, charakteryzującym się własnym zbiorem "praw" emergentnych, które sprawiają, że każdy organizm jest niezależną jednostką w relacji do świata. W każdym razie taka niezależność od świata wystarczy do uzasadnienia wniosku, że mózg (jaźń) determinuje własne działania, a przeto, że - w normalnych warunkach - każda osoba jest odpowiedzialna moralnie. Najważniejszą z przesłanek dyskutowanych w artykule jest istnienie "silnej emergencji" procesów mózgowych. Pierwszy poziom emergencji to dobrze znany fakt, że składowe procesów mózgowych (na przykład impulsy elektryczne przesyłane z siatkówki oka do mózgu) nie gwarantują przeżycia jakiegoś konkretnego doświadczenia. Silniejszy poziom emergencji polega zaś na tym, że sieci neuronowe w mózgu oddziałują na pojedyncze składowe tych sieci (na przykład na wagi synaptyczne). Zatem stan neuronalny jest emergentny w tym sensie, że konstytuujące go wagi połączeń synaptycznych nie wystarczą do określenia go. Jest emergentny również w tym sensie, że wagi synaptyczne częściowo zależą także od samego stanu neuronalnego.

EN

The aim of this paper is to argue that naturalism is consistent with free will. Many philosophers claim that if determinism is true, and thus we are not really free agents, then we are not morally responsible. This „problem of free will” would then seem to be particularly pressing for naturalism, since naturalism considers human beings to be arrangements of matter, and therefore many scholars expect it to be consistent with determinism. Several scientific writers who have touched on the subject, including Francis Crick and E.O. Wilson, have tried to explain the phenomenology of free will (our feeling that we are free agents) on biological terms, while arguing that the human brain is so complex that the predictability of individual human action is practically impossible. Such solutions fail, however, because determinism and predictability are not the same thing. Chaotic phenomena, for example, may be unpredictable, but they are still deterministic. So the most these interesting scientific proposals can show is that free will is an illusion. But if free will is an illusion, so is moral responsibility. This paper will also explain why appeals to quantum indeterminism, which underlies presumably deterministic science, are not much help either. Nor can the problem be dismissed as Hobbes, Hume, Schlick and others have tried to do, by pointing to a linguistic confusion between the practical inevitability of natural law and the compulsion of social laws, nor by some further „linguistic analysis”. This paper develops Gary Watson’s suggestion that the question of free will is rather whether our actions can be determined by the self. The self, it will be seen, turns out tobe (largely) the brain, and the brain does indeed determine the individual’s actions. Even though the laws of physics and chemistry apply in the brain, and even though all sorts of external influences leave their imprint on the brain, each brain is sui generis and has its own set of emergent „laws” that pit the organism as an independent entity vis-à-vis the world. This is enough independence from the world, in any event, to justify the conclusion that the brain (the self) does determine its own actions, and thus that, under normal circumstances, the individual is morally responsible. The most important of the reasons discussed in the paper is the existence of „strong emergence” in brain processes. The first level of emergence is the well-known fact that the components of a brain process (e.g., electrical pulses sent by the retina to the brain) do not guarantee a particular experience. The stronger level of emergence is that the brain networks affect the individual components of the networks (e.g., synaptic weights). Thus a neural state is emergent in the sense that the weights of the synaptic connections that constitute it are not sufficient to determine it, and also emergent in the sense that those weights are also partially dependent on the neural state itself.

Keywords

PL

wolna wola; naturalizm ewolucyjny; determinizm; przewidywalność; jaźń; mózg; samostanowienie; indeterminizm kwantowy; chaos deterministyczny; silna emergencja; odpowiedzialność moralna

EN

free will; evolutionary naturalism; determinism; predictability; self; brain; self-determination; quantum indeterminism; deterministic chaos; strong emergence; moral responsibility

• Publisher: Uniwersytet Zielonogórski. Instytut Filozofii
• Journal: Filozoficzne Aspekty Genezy
• Year: 2013
• Volume: 10
• Pages: 111-137

Contributors

author

Gonzalo Munévar

• Lawrence Technological University

References

• Gonzalo MUNÉVAR, La Evolucion y la Verdad Desnuda: Un enfoque darwinista de la filosofía, traducción José Joaquín Andrade, Jorge Enrique Senior y Boris Salazar, Ediciones Uninorte, Barranquilla, Columbia 2007.
• Moritz SCHLICK, „When is a Man Responsible?”, w: Moritz SCHLICK, Problems of Ethics, trans. David Rynin, Prentice-Hall, Inc., New York 1939, s. 143-158, przedruk w: Willard F. ENTEMAN (ed.), The Problem of Free Will. Selected Readings, Charles Scribner’s Sons, New York 1967, s. 184-194.
• Gonzalo MUNÉVAR, „Evolution and Justification”, The Monist 1988, vol. 71, no. 3, s. 339-357, przedruk w: Gonzalo MUNÉVAR, Evolution and the Naked Truth: A Darwinian Approach to Philosophy, Avebury Series in Philosophy, Ashgate Publishing, Aldershot — Brookfield USA — Singapore — Sydney 1998, s. 113-130.
• Gonzalo MUNÉVAR, Radical Knowledge: A Philosophical Inquiry into the Nature and Limits of Science, Avebury Publishing Company — England, Hackett Publishing Company — USA, b.m.w. 1981.
• Francis CRICK, Zdumiewająca hipoteza, czyli nauka w poszukiwaniu duszy, przeł. Barbara Chacińska-Abrahamowicz i Michał Abrahamowicz, Na Ścieżkach Nauki, Prószyński i S-ka, Warszawa 1997.
• Gonzalo MUNÉVAR, „Towards a Future Epistemology of Science”, Explorations in Knowledge 1984, vol. 1, nos. 1-2, s. 1-17, przedruk w: Gonzalo MUNÉVAR, Evolution and the Naked Truth: A Darwinian Approach to Philosophy, Avebury Series in Philosophy, Ashgate Publishing, Aldershot — Brookfield USA — Singapore — Sydney 1998, s. 75-90.
• Gonzalo MUNÉVAR, „Science as Part of Nature”, w: Kai HAHLWEG and Clifford A. HOOKER (eds.), Issues in Evolutionary Epistemology, SUNY Series in Philosophy and Biology, SUNY Press, Albany, New York 1989, s. 475-487, przedruk w: Gonzalo MUNÉVAR, Evolution and the Naked Truth: A Darwinian Approach to Philosophy, Avebury Series in Philosophy, Ashgate Publishing, Aldershot — Brookfield USA — Singapore — Sydney 1998, s. 99-110.
• Salvador E. LURIA, Life: The Unfinished Experiment, Charles Scribner’s Sons, New York 1973.
• Michael BRADIE, The Secret Chain: Evolution and Ethics, Suny Series in Philosophy and Biology, SUNY Press, Albany, New York 1994.
• Paul M. CHURCHLAND, Mechanizm rozumu, siedlisko duszy. Filozoficzna podróż w głąb mózgu, przeł. Zbigniew Karaś, Fundacja Aletheia, Warszawa 2002.
• Edward O. WILSON, O naturze ludzkiej, przeł. Barbara Szacka, Biblioteka Myśli Współczesnej, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1988.
• Paul HORWICH, Asymmetries in Time: Problems in the Philosophy of Science, A Bradford Book, MIT Press, Cambridge — Massachusetts, London — England 1987.
• William JAMES, „Dylemat determinizmu”, w: William JAMES, Pragmatyzm z dołączeniem wykładu „Dylemat determinizmu” tegoż autora oraz szkiców „W. James” i „Pragmatyzm” tłumacza, przeł. Władysław M. Kozłowski, Księgarnia E. Wende i S-ka, Warszawa 1911, s. 171-207.
• Paul M. CHURCHLAND, „Problem umysłu i ciała”, przeł. Tadeusz Baszniak, w: Bohdan CHWEDEŃCZUK (red.), Filozofia umysłu, Fragmenty Filozofii Analitycznej, t. 2, Fundacja Aletheia, Spacja, Warszawa 1995, s. 47-57.
• Rick GRUSH and Patricia S. CHURCHLAND, „Gaps in Penrose’s Toilings”, Journal of Consciousness Studies 1995, vol. 2, no. 1, s. 10-29.
• Ilya PRIGOGINE, Kres pewności. Czas, chaos i prawa natury, przeł. Iwona Nowoszewska i Piotr Szwajcer, Nauka u progu trzeciego tysiąclecia, t. 18, Wydawnictwa W.A.B. i CiS, Warszawa 2000.
• Bogusław K. GOŁĄB, Anatomia czynnościowa ośrodkowego układu nerwowego, wyd. 5 zm., Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2004.
• Bogdan SADOWSKI, Biologiczne mechanizmy zachowania się ludzi i zwierząt, wyd. 2 zm., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.
• Gary WATSON, „Free Will”, w: Jaegwon KIM and Ernest SOSA (eds.), A Companion to Metaphysics, Blackwell Companions to Philosophy, vol. 7, Blackwell Publishers, Oxford — UK, Malden, Massachusetts — USA 1994, s. 175-182.
• Dawid HUME, Badania dotyczące rozumu ludzkiego, przeł. Jan Łukasiewicz i Kazimierz Twardowski, Biblioteka Klasyków Filozofii, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1977.
• John Stuart MILL, System logiki indukcyjnej i dedukcyjnej, t. 2, przeł. Czesław Znamierowski, Biblioteka Klasyków Filozofii, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1962.
• Korespondencja między Einsteinem a Tagore, w: Krishna DUTTA and Andrew ROBINSON (eds.), Rabindranath Tagore: The Myriad-Minded Man, Bloomsbury, London 1995.
• Thomas HOBBES, „Of Liberty and Necessity”, przedruk w: D.D. RAPHAEL (ed.), British Moralists: 1650-1800, vol. 1. Hobbes-Gay, Oxford University Press, Oxford 1969, s. 61-70.