Motyw orki złotym pługiem. Semantyka noworocznej kolędy gospodarskiej

• Authors: Niewiadomski Donat

Title variants

EN

The theme of ploughing with a golden plough. The semantics of New Year’s ‘agricultural’ carol

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule jest analizowana semantyka polskich noworocznych kolęd gospodarskich, w których możemy odnaleźć motyw orki złotym pługiem i motyw udziału Boga i Boskich „zastępców” w pracach rolnych. Zespół postaci ukazujących się w tych kolędach jest ograniczony i kanonizowany. Najczęściej pojawia się Matka Boska (sporadycznie zastępowana przez św. Katarzynę), pełniąca funkcję gospodyni. Przy pracach w polu pomagają Jezus Chrystus, sam Bóg i święci: Paweł, Piotr, Szczepan i Jan Chrzciciel. Podlegają oni uczłowieczeniu w toku konkretnych prac rolnych, ale zostają obdarzeni atrybutami boskimi, kryjącymi się w znaku złota (złoty płużek, złoty kulig, złote rogi u zwierząt czy złote siodełeczko i uprząż). W kolędach rysuje się obraz wielkiej rodziny boskiej, wykonującej prace będące udziałem ziemskiej rodziny chłopskiej. Kolor złota nasyca swoja mocą sakralną narzędzia uprawy roli i zwierzęta biorące udział w pracy. Pług, orka i siew stają się składnikami świętego ceremoniału corocznych narodzin życia w przyrodzie. Następuje uwznioślenie pozycji społecznej gospodarza i gospodyni. Sacrum przemieszcza się z orki i siewu na płody zbóż. Pole raz nasycone świętością przechowuje w sobie aż do zbiorów energię sił ponadludzkich sprzyjających rozrodczości.

EN

The article constitutes an analysis of the semantics of Polish New Year’s ‘agricultural’ carols. One can find the themes of ploughing with a golden plough and the involvement of God and God’s ‘assistants’ in work in the field. The collection of figures that appear in these carols is limited and canonized. Mother of God (sporadically substituted by St. Catherine) portrayed as a housewife is depicted in these carols the most often. Jesus Christ, God himself and saints: Saint Paul, Saint Stephen, and John the Baptist help with work in the field. They undergo the process of humanization in the course of performing concrete types of farm work; however, their supernatural status is highlighted by the use of gold (a small golden plough, a golden sleigh ride, golden horns in animals, or a tiny golden saddle and harness). The carols present an image of a grand divine family that works in the same way as a peasant family. The golden colour saturates agricultural tools and farm animals with sacral power. The plough, ploughing and sowing become an element of the sacred ceremonial of annual birth of life in nature. The social status of the farmer and the housewife becomes elevated. The sacred moves from ploughing and sowing onto crops. The field once saturated with divinity holds the energy of supernatural powers facilitating reproductiveness until the harvest.

Keywords

PL

świętość pracy na roli; kolędy gospodarskie; święci pracujący

EN

the sacredness of work in the field; kolędy gospodarskie [‘agricultural’ carols]; saints working [in the field]

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 1992
• Volume: 5
• Pages: 59–70

Contributors

author

Niewiadomski Donat

References

• Awierincew S., 1988, Złoto w symbolice symboli kultury wczesnobizantyjskiej, tł. Ulicka D., [w:] Na skrzyżowaniu tradycji (szkice o literaturze i kulturze wczesnobizantyskiej), Warszawa, s. 194-196.
• Bartmiński J., 1980, Koń [hasło w:] Słownik ludowych stereotypów językowych. Zeszyt próbny, pod kier. naukowym Bartmińskiego J., Wrocław, s. 119-144.
• Bartmiński J., 1986, Kolęda i jej odmiany gatunkowe, [w:] Kolędowanie na Lubelszczyźnie, red. J. Bartmiński, Hernas Cz., Wrocław.
• Bartmiński J., Łesiów M., 1989, Kolędy na pograniczu polsko-ukraińskim, [w:] Chrzecijański Wschód a kultura polska, red. Łużny R., Lublin.
• Brzuskowska M., 1986, Gody zamojskie. Wiejskie zwyczaje i obrzędy zimowe, Zamość.
• Bystroń J. S., 1921, Artyzm pieśni ludowej, Poznań, s. 108-111.
• Caraman P., 1935, Obrzęd kolędowania u Słowian i Rumunów, Kraków.
• Chevalier J., Gheerbrant A., 1973, Dictionnaire des Symboles. Mythes, reves, coutumes, gestes, formes, figures, couleurs, nombres, Paris, s. 333-335.
• Clebert J, 1971, Bestiaire fabuleux. Dictionare du symbolisme animal, Paris.
• Czarnowski S., 1956, Kultura religijna wiejskiego ludu polskiego, [w:] tegoż, Dzieła, t. 1, Warszawa.
• Czernik S., 1958 , [wstęp do:] Polska epika ludowa, Wrocław.
• Czernik S., 1962, Stare złoto. O polskiej pieśni ludowej, Warszawa.
• Dej I. O., 1965, Koladky ta szczedriwky, Kyjiw.
• Donini A., 1966, Zarys historii religii. Od kultów pierwotnych do początków chrześcijaństwa, tł. Sieroszewska B., Warszawa.
• Eliade M., 1966, Traktat o historii religii, tł. Wierusz-Kowalski J., Warszawa.
• Kolberg O., 1965, Dzieła wszystkie, Śląsk, t. 43, Kraków.
• Floreński P., 1984, Ikonostas i inne szkice, tł. Podgórzec Z., Warszawa.
• Forstner D., 1990, Świat symboliki chrześcijańskiej, przekł. Zakrzewska W., Pachciarek P., Turzyński R., Warszawa.
• Guriewicz A., 1976, Kategorie kultury średniowiecznej, przekł. Dancygier J., Warszawa.
• Kisielewska A., 1972, Kolędy z pogranicza polsko-ukraińskiego, [w:] Z Zagadnień twórczości ludowej. Studia folklorystyczne, red. Górski R., Krzyżanowski J., Wrocław.
• Klinger W., 1926, Obrzędowość ludowa Bożego Narodzenia. Jej początek i znaczenie pierwotne, Poznań.
• Kolberg O., 1962, Dzieła wszystkie, Kujawy, t. 3, Kraków.
• Kolberg O., 1962, Dzieła wszystkie, Pokucie, t. 29, Warszawa.
• Kolberg O., 1962, Dzieła wszystkie, Krakowskie, t. 5, Kraków.
• Kolberg O., 1963, Dzieła wszystkie, Mazowsze, t. 26, Warszawa.
• Kolberg O., 1964, Dzieła wszystkie, Przemyskie, t. 35, Kraków.
• Kolberg O., 1964, Dzieła wszystkie, Kaliskie, t. 23. Kraków.
• Kolberg O., 1974, Dzieła wszystkie, Sanockie-Krośnieńskie, t. 49, Kraków.
• Kolberg O., 1976, Dzieła wszystkie, Ruś Czerwona, t. 56, cz. I, Warszawa.
• Kolędy polskie. Wybór i oprac. Bartmiński J., Sulima R., Warszawa 1991.
• Konopka J., 1978, Pieśni ludu krakowskiego, Wrocław (reedycja z 1840).
• Kotula F., 1970, Hej leluja czyli o wygasających starodawnych pieśniach kolędniczych w Rzeszowskiem, Warszawa.
• Kunderowicz C., 1968, Religie Egiptu, [w:] Zarys dziejów religii, red. Keller J., Warszawa.
• Leon-Dufour X., 1986, Słownik Nowego Testamentu, przekł. Romaniuk J., Poznań.
• Libera Z., 1987, Semiotyka barw w polskiej kulturze ludowej i w innych kulturach słowiańskich, „Etnografia Polska”, z. 1, s. 126-130.
• Lurker M., 1989, Słownik obrazów i symboli biblijnych, tłum. Romaniuk K., Poznań.
• Łowmiański H., 1986, Religia Słowian i jej wypadek, w. VI-XII, Warszawa.
• Młynek L., 1903, Kilkanaście pieśni z Wadowickiego, „Lud” , t. 9.
• Niekludow S. J., 1980, Zamietki o mifologiczeskoj i folklorno epiczeskoj simwolikie u mongolskich narodów: simwolika zolota, „Etnografia Polska”, z. 1.
• Niewiadomski D., 1984, Motyw orki i siewu w XIX-wiecznym folklorze polskim i ich transfiguracja we współczesnej literaturze ludowej, Zakład Historii Literatury Polskiej UMCS, Lublin.
• Niewiadomski D., 1987, Orka złotym pługiem, „Twórczość Ludowa”, nr 4, s. 21-23.
• Pettazzoni R., 1967, Wszechwiedza bogów, tł. Sieroszewska B., Warszawa.
• Rabinowicz W., 1978, Kolor w systemie średniowiecznego symbolizmu. Komentarz do malarstwa alchemicznego, tł. Szymański A., „Literatura na Świecie”, nr 5.
• Rzepińska M., 1966, Studia z teorii i historii koloru, Kraków.
• Siarkowski W., 1885, Materiały do etnografii ludu polskiego z okolic Pińczowa, „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej”, t. 9.
• Sołtys A., 1971, O epitetach przymiotnikowych w śląskich pieśniach ludowych, „Językoznawca”, nr 23-24.
• Sumcow M., 1890, Starodawne sposoby przyrządzania chleba, „Wisła”, t. 4.
• Piątkowska I., 1898, Obyczaje ludu ziemi sieradzkiej, „Lud”, t. 4.
• Szolc P., 1973, Znaczenie i symbolika ikony. Z problematyki genezy sztuki wschodniochrześcijańskiej, „Studia z historii semiotyki”, t. II, red. Sulowski J., Wrocław.
• Świętek J., 1893, Lud nadrabski. Od Gdowa po Bochnię, Kraków.
• Tomkowski J., 1984, J. Słowacki i tradycje mistyki europejskiej, Warszawa.
• Tetmajer W., 1898, Gody i godnie święta czyli okres świąt Bożego Narodzenia w Krakowskiem, „Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne”, t. 3.
• Uspieński B. A., 1985, Kult św. Mikołaja w Rusi, tł. Janus E., Mayenowa M. R., Kozłowska Z., Lublin.
• Winogradowa L. N., 1982, Zimniaja kalendarnaja poezja zapadnych i wostocznych sławian. Gieniezis i tipołogija koladowanija, Moskwa.