Legalne organizacje społeczne w powiatach garwolińskim i łukowskim do 1914 roku

• Authors: Jaworski Wojciech

Title variants

EN

Legal social organizations in Garwolin and Łuków counties until 1914

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Do połowy XIX w. życie społeczne w miastach, osadach i wsiach w Królestwie Polskim koncentrowało się wokół parafii kościołów chrześcijańskich i okręgów bożniczych. Ukazy o uwłaszczeniu chłopów z 1864 r. zakończyły w Królestwie Kongresowym proces uzyskiwania przez nich pełni praw. Stali się oni podmiotem życia społecznego obok innych warstw. Ogólny wzrost liczby ludności oraz stałe podnoszenie się poziomów jej dochodów i wykształcenia spowodowało w drugiej połowie XIX w. upadek podstawowych struktur kościołów i związków wyznaniowych jako głównych ośrodków życia społecznego. Zaczęto tworzyć różnego typu stowarzyszenia. Z powodu zacofania społeczno-ekonomicznego powiatów garwolińskiego i łukowskiego legalne organizacje społeczne powstały stosunkowo mało. W latach 1881-1914 na ich obszarze zarejestrowano co najmniej 91 samodzielnych organizacji i 20 oddziałów stowarzyszeń o szerszym zasięgu, w większości ogólnokrajowym z siedzibą zarządu głównego w Warszawie. Najwięcej wśród nich było: spółdzielni spożywców - 50, organizacji rolniczych - 19, towarzystw pożarnych - 7 oraz stowarzyszeń oświatowych - 2 i ich oddziałów - 15. W okresie ograniczania życia społecznego (do 1894) utworzono tylko 3 organizację, a w okresie regulowania (1894-1906) - 6, a liberalizacji (1906-1914) - 82 i 20 oddziałów. Spośród samodzielnych organizacji: 80 powołali do życia Polacy, 2 - Żydzi, 1 - Rosjanie, a o 8 - brak danych. W powiecie garwolińskim założono 44 samodzielne organizacje i 15 oddziałów, a łukowskim odpowiednio 47 i 5. Pierwsze stowarzyszenia zakładali polscy mieszczanie i rosyjscy urzędnicy państwowi. Wybuch rewolucji w 1905 r. zaktywizował społecznie chłopów. Władze państwowe ograniczały życie społeczne Polaków. Podobnie jak w całej Kongresówce zlikwidowały one oddziały Polskiej Macierzy Szkolnej, Stowarzyszenia Kursów dla Analfabetów Dorosłych i Towarzystwa Kultury Polskiej. Ograniczona aktywność wyznawców judaizmu w legalnym życiu społecznym była uwarunkowana realizowaniem celów kulturalnych, oświatowych i dobroczynnych przez skupiające ich okręgi bożnicze.

EN

Until the first half of the 19th century, parish churches and synagogue districts were additionally the centres of social life in towns, villages and settlements of the Polish Kingdom. Enfranchisement of peasantry in 1894 completed the process of granting full rights to that social group in Congress Poland. They became social life participants alongside other classes. The general increase in population as well as a permanent growth of income and education level in the second half of the 19th century, made churches and religious circles lose its former social dimension. Various associations began to appear. Due to social and economic backwardness in Garwolin and Łuków counties, legal social organizations sprang up not so early. In 1881-1914, across the two counties there were registered at least 91 independent organizations and 20 large-scale associations, mainly national ones with the head office in Warsaw. That list included: 50 grocers, 19 agricultural organizations, 7 fire departments, 2 educational associations with their 15 branches. In the period of limiting social life (up to 1894) only 3 organizations were set up, in the regulating period (1894-1906) – 6 establishments, and the in liberalization era (1906-1914) – 82 organizations and 20 branches. Among the independent entities there were 80 established by Poles, 2 by Jews, 1 by Russians and 8 are of unknown origin. In the Garwolin county there were 44 independent organizations and 15 branches whereas in the Łuków county 47 and 5 respectively. The first associations were founded by Polish townspeople and Russian government officials. The outbreak of revolution in 1905 encouraged peasants to participate in public life. The national authorities imposed restrictions on Poles’ social life. Just as in the whole Congress, they liquidated branches of the Polish Educational Society, Associations of Courses for Adults Illiterate and the Society of Polish Culture. Jews’ limited participation in legal society resulted from cultural, educational and charitable activity of their synagogues.

Keywords

PL

organizacje społeczeństwo zabory powiat Garwolin Łuków

organizations society partitions district Garwolin Lukow

• Publisher: Towarzystwo Nauki i Kultury Libra
• Journal: Radzyński Rocznik Humanistyczny
• Year: 2016
• Volume: 14
• Pages: 131-146

Dates

published

2016-11-08

Contributors

author

Jaworski Wojciech

References

• W. Jaworski, Przemiany legalnego życia społecznego w Królestwie Polskim w latach 1864-1914, Sosnowiec 2006, s. 19-68.
• R. Turkowski, Garwolin i okolica w latach 1867-1939, w: Garwolin. Dzieje miasta i okolicy, red E. Markowska, Warszawa 1980.
• J. S. Majewski, Łuków. Miasto powiatowe w woj. lubelskim. Monografia, Łuków 1930.
• R. Orłowski, J. R. Szaflik, Dzieje miasta Łukowa, Lublin 1962.
• J. S. Majewski, Adamów i okolica. Szkic monograficzny rodzinnych stron Henryka Sienkiewicza, Łuków 1929.
• H. Mierzwiński, Dzieje Kocka do roku 1939, Warszawa 1990.
• B. Strzeżysz, Dzieje Osiecka, Osieck 2014.
• M. Wojecki, Z przeszłości Serokomli i okolic, Zielona Góra 2008.
• K. Kurzyp, Stężyca nad Wisłą, Stężyca 1989.
• A. Budzyński, J. Filipczuk, Stoczek Łukowski. Z dziejów miasta, Stoczek Łukowski 1996.
• Z. Gnat-Wieteska. Organizacje społeczne i kulturalne w Garwolinie, w: Garwolin... .
• A. Kołodziejczyk, Pierwszy okres działalności ochotniczych straży ogniowych na terenie Południowego Podlasia i Wschodniego Mazowsza (do 1918 roku), w: Ochotnicze Straże Pożarne Południowego Podlasia i Wschodniego Mazowsza. Dzieje i teraźniejszość, red. R. Dmowski, A. Kołodziejczyk i Z. Todorski, Warszawa-Siedlce 2007.
• T. Olejnik, Towarzystwa ochotniczych straży ogniowych w Królestwie Polskim, Warszawa 1996.
• Z. Gnat-Wieteska, Dzieje Ochotniczej Straży Pożarnej w Garwolinie, Pruszków 2010.
• A. Paskudzka, Straż Ogniowa Ochotnicza w Łukowie w latach 1914-1918, w: Strażacy Podlasia w walce o niepodległość w 1918 roku. 80 lat Ochotniczej Straży Pożarnej w Kotuniu, red. A. Kołodziejczyk i Z. Tokarski, Siedlce 1999.
• G. Pielacha, K. Pielacha, 100 lat Ochotniczej Straży Pożarnej w Rykach (1911-2011), Ryki 2011.
• I. Kasprowicz, Pięćdziesiąt lat GS w Rykach, Warszawa 1958.
• Dwudziestopięciolecie Kasy Spółdzielczej Spółdzielni z Odpowiedzialnością Nieograniczoną w Żelechowie (województwo lubelskie) 1902-1927, b.m.w. 1928.
• H. Mierzwiński, Dzieje Spółdzielni Oszczędnościowo-Pożyczkowej w Kocku (1908-2003), w: Pomoc czy przeszkoda? Rola tradycji w odbudowie polskiej spółdzielczości, red. Z. Chyra-Rolicz, Siedlce 2004.